Indeling aarde in lengtegraden en breedtegraden

Ordenen is voor velen een natuurlijke behoefte. De een misschien iets meer dan de ander maar de meeste mensen hebben toch wel graag een aantal dingen keurig op een rijtje. Een manier van ordenen heeft dikwijls met lijnen trekken te maken. Kinderen beginnen al met op de stoep een hinkelbaan te tekenen en dan precies af te spreken wat wel en wat niet mag in de getekende vakken. Volwassenen houden het heel vaak bij denkbeeldige lijnen om iets in te delen. Zo ook de lijnen die de wereldbol in vakken verdeeld. Horizontaal zijn dat de zogenaamde breedtegraden en verticaal de lengtegraden.

Indelen in horizontale lijnen (breedtegraden)

Het indelen in die vakken heeft niets met een werkelijke verdeling van de aarde of de aardkorst te maken maar is puur theoretisch doch wel van groot belang voor een aantal zaken. Om de aardbol in vakken te verdelen bestaan twee soorten denkbeeldige lijnen namelijk horizontale en verticale. Uitgaande van de bolvorm van de aarde loopt de eerste horizontale lijn precies over het midden en vormt een cirkel rond de aarde. Deze lijn heet de evenaar en wordt ook wel evennachtslijn of equator genoemd. Boven en onder de evenaar bevinden zich, evenwijdig van elkaar, telkens op een bepaalde afstand, nog meer horizontale lijnen. Omdat een bol rond is wordt de lengte van die cirkels steeds korter om uiteindelijk op de top van de bol slechts één punt te vormen. Dat punt boven op de bol is de noordpool en onder aan de bol de zuidpool.

Evenaar aanvankelijk verkeerd bepaald

Waar de evenaar zich precies bevindt op de aarde werd in de achttiende eeuw bepaald tijdens een expeditie onder leiding van Charles Marie de La Condamine. Maar de locatie die hij destijds aanwees blijkt echter enkele honderden meters naast de werkelijke helft van de aarde te liggen. Rond de evenaar is het warmste gebied op de aarde omdat daar twee keer per jaar de zon precies boven staat en van daaruit betrekkelijk weinig naar het noorden (bij ons de zomer) en naar het zuiden (bij ons de winter) schuift.

Indelen in verticale lijnen (lengtegraden)

Vanuit de noordpool kan een verticale lijn worden getrokken die halverwege de bol de evenaar haaks doorsnijdt, daarna doorloopt naar de zuidpool en aan de andere zijde van de bol weer opwaarts loopt. Daardoor ontstaat een verticale cirkel die meridiaan wordt genoemd met als belangrijkste de nulmeridiaan. Ook die cirkels kunnen op gelijke afstand van elkaar (te meten op de evenaar) worden herhaald. Op die manier ontstaat een totale indeling in vakken van de aardbol. De denkbeeldige horizontale lijnen worden breedtegraden genoemd en de verticale lengtegraden. Alles wat zich boven de evenaar bevindt heet het noordelijk halfrond en onder het zuidelijke.

Exact benoemen van een plek op aarde

Lijnen alleen geven uiteraard wel een indeling maar het benoemen van een bepaald punt op de aarde door bijvoorbeeld te zeggen: “Tweede lijn vanuit de nulmeridiaan en derde vanuit de evenaar”, geeft niet de informatie die een kapitein van een schip midden op zee nodig heeft. Daarom worden zowel de horizontale als de verticale lijnen vanuit bepaalde beginpunten aangeduid met graden, minuten en seconden. Tevens wordt vernoemd of het over lengtelijnen of breedtelijnen gaat en liggend vanaf het noorden, oosten, zuiden of westen ten opzichte van de evenaar en de nulmeridiaan. Zo ligt Amsterdam bijvoorbeeld op 52° 22' 30" (52 graden, 22 minuten en 30 seconden) noorderbreedte en 4° 54' 30" (4 graden, 54 minuten en 30 seconden) oosterlengte.

Lees verder

• Aardkorst met bergen, bergketens en oceaanruggen