Lateriet – Rode aarde en bouwmateriaal van Angkor Wat

Lateriet - het wordt ook wel 'magic stone' genoemd vanwege zijn bijzondere eigenschappen - is een kleihoudende zandsteen met een bruine tot rode kleur. Het wordt aangetroffen in tropische gebieden, in onder meer Vietnam, Cambodja en India en ook in Afrikaanse landen zoals Mali en aan de andere kant van de wereld in Brazilië en Suriname. De Romeinen waren al bekend met lateriet als bouwmateriaal en in Azië zijn er tempels mee opgetrokken, zoals de beroemde Angkor Wat tempel in Cambodja. De gewone man bouwt er zijn huizen mee. Lateriet is ook aan te treffen in aquaria, waar het de waterplanten goed doet. De rode kleur krijgt het van de ijzeroxiden.

Rode aarde

• Lateriet en ijzeroxide in rode aarde
• Kaoliniet, hematiet en gibbsiet
• Arm aan voedingstoffen
• Lateris en baksteen
• Bouwen met lateriet
• Angkor Wat en de magic stones
• Lateriet in het aquarium

Lateriet en ijzeroxide in rode aarde

Lateriet is een kleihoudende zandsteen. Het is een verweringsproduct van gesteenten, die we over het algemeen als rode aarde, grond die rijk is aan roestkleurige ijzeroxiden, aan de oppervlakte zien. Het is een verweringslaag van het moedergesteente dat eronder is aan te treffen en het resultaat van een zeer intensieve verwering onder tropische omstandigheden. Na een langdurige verwering - er gaan miljoenen jaren overheen - vormen chemische, natuurkundige en biologische processen geleidelijk een laag aarde op de steenlaag. Het klimaat, warmte en vocht, speelt hierbij een grote rol. Vanwege het lateriet in de bodem kleurt de aarde in de tropen rood.

Kaoliniet, hematiet en gibbsiet

Lateriet bestaat voornamelijk uit de mineralen kaoliniet, hematiet en gibbsiet. Kaoliniet is een veelvoorkomend kleimineraal. Hematiet wordt ook wel bloedsteen genoemd, omdat bij het slijpen het slijpwater rood kleurt van het ijzer. De ijzeroxiden kleuren ook de aarde rood. Gibbsiet is een aluminium-hydroxide. Het is doorzichtig tot doorschijnend grijswit, groenwit, groen of blauw en heeft een glas- tot parelglans. Als lateriet grotendeels uit gibbsiet bestaat dan wordt het bauxiet genoemd.

Arm aan voedingstoffen

De grond is rijk aan kleur maar arm aan voedingsstoffen. Al die miljoenen jaren heeft het water dat door de bodem is gesijpeld alle oplosbare mineralen weggespoeld.

Lateris en baksteen

Hedendaagse bouwmeesters en wetenschappers noemen lateriet 'magic stone', 'magische stenen'. Het bijzondere is dat het materiaal makkelijk te bewerken is als het vochtig is. Je kunt het snijden als boter en in de juiste vorm hakken. Als het daarna indroogt en uithardt wordt het zo hard als steen, door de aanwezigheid van ijzer, aluminium en kwarts in het lateriet. Dat hardingsproces is onomkeerbaar. Daarom wordt het gebruikt als bouwmateriaal. Er zijn wegen mee aangelegd, tempels mee gebouwd, maar ook de gewone man bouwt er zijn huis mee. Het begrip lateriet komt van het Latijnse woord lateris, dat baksteen of tegel betekent.

Bouwen met lateriet

Lateriet wordt al eeuwenlang gebruikt als bouwmateriaal voor tempels en huizen. Het wordt aangetroffen in tropisch Afrika en India. In Thailand en Vietnam wordt ermee gebouwd en in Cambodja zijn ze meesters in het maken van bouwwerken met dit materiaal. In Siem Reap in Cambodja staat het beroemde tempelcomplex Angkor Wat, dat is opgetrokken uit lateriet.

Angkor Wat en de magic stones

De bouwers van de Angkor Wat hadden lateriet bij de hand en trokken daar hun tempel mee op. Maar lateriet is niet mooi, althans niet mooi genoeg voor een tempel. Er zitten gaten in en er zijn moeilijk beelden en sierlijke vormen van te maken die nu eenmaal op een tempel horen. Daarom haalden de tempelbouwers van Angkor Wat zandsteen van elders, dat ze met veel moeite en waarschijnlijk met behulp van transport via kanalen en trekkracht van buffels of olifanten naar de bouwplaats brachten. Het laterieten bouwwerk werd helemaal ingepakt in zandsteen en dat werd de beroemde Angkor Wat tempel zoals we hem vandaag de dag kennen.

Militairen in Mali

Nederlandse militairen die waren uitgezonden naar Mali bouwden tijdens hun missie van 2014 en 2015 met lateriet. Ze ontdekten de kwaliteiten van de aarde die na bevochtiging en droging zo hard werd als beton en legden er wegen mee aan. Het was een goedkope en functionele toepassing van materiaal dat voorhanden was.

Lateriet in het aquarium

Lateriet wordt veel in aquaria gebruikt als laagje op de bodem. Het bodemmateriaal kan goed de voedingsstoffen uit het water opnemen en weer afgeven aan de planten. Daardoor is het een nuttige basis voor planten in het aquarium. Lateriet is rijk aan ijzer en dat bindt fosfaten uit het water. Die fosfaten zouden anders maar voor algengroei zorgen. Bovendien is ijzer goed voor de planten.

Lateriet wordt duur

Lateriet is herontdekt door hedendaagse architecten en bouwers. Door de vraag naar lateriet bouwmateriaal in moderne bouwwerken is de grondstof duur geworden. Arbeiders in de landen waar het lateriet makkelijk te vinden is maken sinds jaar en dag laterietstenen voor de lokale bouwmarkt. Ze hakken blokken en bouwstenen van het materiaal, waar dorpelingen hun huizen van bouwen. Sinds architecten in de 21ste eeuw hun oog op de rode stenen hebben laten vallen is de prijs omhoog geschoten.