Gladiatrix: moderne mythe of historische waarheid

Gladiatrices, bestonden ze echt of zijn ze een mythe? Welke historische bronnen hebben we betreffende deze vrouwelijk krijgers in de arena? En wat zegt het archeologische bewijs? Hoe kunnen we hun rol binnen de arena formuleren en waren ze meer dan een bijverschijnsel? Dit artikel probeert hier een antwoord op te geven.

Introductie

Gladiatoren zijn voor het moderne publiek een van de meest afschrikwekkende en tegelijkertijd meest opwindende aspecten van het openbare leven in het Romeinse Rijk. Het is dan ook niet vreemd dat de media hier veelvuldig gebruik van maken in documentaires, series en films: gladiatoren vechten op leven en dood en het Romeinse publiek smult meedogenloos van elke druppel bloed die het zand in de arena raakt. Het is uiteraard extra opwindend als het hier gaat om een vrouwelijke gladiator, ook wel gladiatrix genoemd. Zo komt er bijvoorbeeld een gladiatrix voor in de bekende bioscoopfilm Gladiator. Op internet wemelt van de websites gewijd aan de vrouwelijke vechter uit de oudheid. Verder is er de speculatieve tv-documentaire Gladiatrix die Discovery Channel in 2002 maakte.

Maar welk bewijs bestaat er nu werkelijk voor het bestaan van deze vrouwelijke vechters en wat zegt dit bewijs over de rol die ze speelden in de arena? Veel geleerden doen het bestaan van gladiatrices af als onbelangrijk (Hopkins 1985, 23). Ze waren bijvoorbeeld geen vast programmaonderdeel en ondergingen geen speciale trainingen (Meijer 2006, 85).

Maar was dat wel zo? Welke bronnen, zowel oudheidkundig als archeologisch, zijn er die iets vertellen over de aanwezigheid van vrouwen in de arena en wat kunnen we hieruit opmaken? Waren ze echt een bijverschijnsel? Verdere deelvragen die we hierbij kunnen bedenken zijn: kregen gladiatrices ook een gladiatorentraining en aan welke onderdelen deden gladiatrices mee? Om antwoorden te vinden kunnen we het beste beginnen met op zoek te gaan historische bronnen die iets zeggen over het bestaan van gladiatrices en de aard van hun gevechten. Vervolgens bestuderen we archeologisch bewijs, bijvoorbeeld inscripties en reliëfs en graven. Na zorgvuldige bestudering van deze bronnen is het tijd om hier conclusies uit te trekken en volgt een voorstel voor verder onderzoek.

Historische bronnen

Er zijn meerdere historische bronnen die het bestaan van gladiatrices aantonen. Tacitus noemt het bestaan van vrouwelijk gladiatoren bijvoorbeeld in zijn Annales (McCoullough 2008, 208). Juvenalis geeft in zijn Satires zelfs een uitgebreide beschrijving en vertelt ons dat vrouwen met dezelfde wapens streden als mannen (Meijer 2006, 83). Andere bronnen vertellen ons van het bestaan van vrouwelijk essedaria en venatores (McCullough 2008, 208; Grout sa). Cassius Dio verhaalt in zijn Romaïké Historia over senatorsvrouwen die vechtend in de arena hadden geschitterd (Wiedemanm 1992, 133; McCullough 2008, 197-198). Dio vertelt ook dat vrouwen tegen dwergen vochten (Grout sa), maar tevens tegen elkaar (Grout sa). Het feit dat vrouwen door al deze schrijvers uit de Oudheid genoemd werden, al dan niet op spottende wijze, is toch vrij veel betekenend. Ook kunnen we eruit opmaken dat vrouwen waarschijnlijk dezelfde wapens droegen als mannen en dat ze aan allerlei onderdelen deelnamen.

Ander bewijs ontremt gladiatrices ligt in de Romeinse wetgeving. In 11 n. Chr. werd er zelfs een verbod uitgevaardigd op vrouwen in de Arena (Gardner 1986, 248; Van Den Berg; Grout sa) en dit verbod werd nog eens herhaald slechts enkele jaren later in 19 n. Chr. Dio bijvoorbeeld verhaalt over dit tweede verbod op vrouwen in de gladiatorenspelen, ingevoerd door keizer Augustus (McCullough 2008, 198; Grout sa). Het feit dat er een verbod op kwam kan zijn voortgekomen uit juridische gewoonte om alles expliciet te benoemen, maar kan evengoed betekenen dat Augustus de bijdrages van vrouwen in de gladiatorenspelen echt zag als een bedreiging voor nobelere vormen van gladiatoren spelen. Het feit dat vrouwen specifiek genoemd werden – niet eenmaal, maar tweemaal – betekent in ieder geval wel dat ze een wezenlijke aanwezigheid vormden in de arena.

Archeologisch bewijs

Uiteraard is er natuurlijk ook het archeologisch bewijs. Om te beginnen is er het reliëf uit Helicarnassus, waarschijnlijk gemaakt om de missio, het eervol ontslag, te herdenken van twee vrouwelijke gladiatoren, genaamd Amazone en Achillia (McCullough 2008; British museum website; Meijers 2006, 84). Het feit dat dit zou gaan om eervol ontslag betekent dat in ieder geval deze twee vrouwen een behoorlijke carrière als gladiatrices moeten hebben opgebouwd; het gaat hier hoe dan ook om meer dan een enkel optreden. Op het reliëf is verder te zien dat ze dezelfde uitrusting hebben als mannelijke gladiatoren (British Museum website; Meijers 2006, 85). Het reliëf lijkt dus te impliceren dat Amazone en Achillia niet onderdeden voor mannelijke gladiatoren.
Behalve dit reliëf kunnen sommige inscripties ons ook meer vertellen. Zo is er in Ostia een inscriptie gevonden in welke ene Hostilianus, baas van een gladiatorenschool, trots beweert de eerste te zijn om vrouwen te laten vechten (McCullough 2008, 209). Daarnaast zijn er enkele inscripties die erop wijzen dat er ook vrouwen getraind werden in het collegium iuvenum, een instituut ten tijde van keizer Augustus dat erop gericht was jongens te trainen in Oosters vechtkunst en het gebruik van wapens (McCullough 2008, 209).

In 2000 werd bekend dat archeologen van het Museum of London in 1996 in Southwark een graf hadden gevonden waarvan ze concludeerden dat het van een gladiatrix van ongeveer 20 jaar oud moet zijn geweest (Pringle, 2001; McCullough 2008, 200). Dit baseerden ze op onderzoek naar de gecremeerde botten die in het graf waren gevonden en de meegegeven grafgiften, waaronder een lamp met een gladiator en drie lampen met de beeltenis van de god Anubis. Anubis werd door de Romeinen geassocieerd werd met Mercurius, de godheid die in de arena vaak de lichamen van de gevallen gladiatoren van het podium verwijderde. Daarnaast werden er resten van een pijnappelsoort gevonden die alleen buiten het amfitheater van Londen groeide (McCullough 2008, 201). Verder zou het feit dat haar graf aan de rand van het grafveld lag, maar toch duidelijk aan een rijk en gerespecteerd persoon toebehoorde betekenen dat het graf toebehoorde aan een rijke buitenstaander, bijvoorbeeld een gladiator (McCullough 2008, 201; Pringle 2001).

Het tot nu toe verzamelde bewijs is suggestief, maar jammer genoeg niet afdoende om te bewijzen dat het hier gaat om een gladiatrix. Dit is jammer, want het zou bewijs leveren voor het bestaan van een gladiatrix in een dergelijk verre provincie als Engeland, iets wat een aanwijzing zou kunnen zijn voor de populariteit van vrouwelijke gladiatoren. In deze richting had ook de rijkdom van deze gladiatrix en de moeite die haar begravers genomen hebben in het uitvoeren van haar begrafenis gewezen.

Conclusie en suggesties voor verder onderzoek

De historische bronnen, de inscripties en het reliëf van Helicarnassus, zijn door wetenschappers al vaak bekeken en geven naar mijn mening genoeg reden om aan te nemen dat, ook al waren de aantallen vrouwelijke gladiatoren hoogstwaarschijnlijk laag, ze wel degelijk als “echte” gladiatoren kunnen worden gezien. Ze konden een carrière als gladiator opbouwen, genoten waarschijnlijk toch een bepaalde training als gladiatrices en waren populair genoeg om naar mijn mening aanzienlijk vaak genoemd te worden door historici uit de oudheid. Tevens vormden ze blijkbaar een substantiële bedreiging voor de “nobelere” vormen van gladiatorenspelen om twee keer vlak achter elkaar verboden te worden. Het is het graf in Southwark waar de mogelijkheid tot verder onderzoek ligt.

Zoals hierboven uitgelegd is het niet zeker dat het graf aan een gladiatrix toebehoort. Zou dit wel het geval zijn dan zou het een interessante kijk op de status van deze gladiatrix opleveren. Verder onderzoek naar dit graf zou dan ook moeten focussen op het vaststellen van de identiteit van deze mysterieuze dame. De botfragmenten die er nog waren zouden ons ook eventueel aanwijzingen kunnen geven over de verwondingen die de vrouw in haar leven heeft opgelopen. Dit zou ons meer zekerheid kunnen geven over of ze werkelijk gladiatrix was en als we geluk hebben ook over de gevechten die ze dan gevochten heeft. Isotopenonderzoek zou ons verder kunnen vertellen over het dieet dat ze volgde. Was dit bijvoorbeeld, zoals recent onderzoek van de gladiatorengraven bij Efese heeft uitgewezen, vrijwel geheel vegetarisch zoals andere gladiatoren (Curry 2008)?
© 2011 - 2024 Rooserderoos, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Spaans: Persoonlijke voornaamwoorden en werkwoordenSpaans: Persoonlijke voornaamwoorden en werkwoordenSpanje, voor veel mensen een geliefd land. In dit artikel vindt u de regelmatige werkwoorden vervoegd met daarbij de per…
Filmverslag: The GladiatorFilmverslag: The GladiatorThe Gladiator is een interessante film wat een gedeelte van de Romeinse geschiedenis beschrijft. Het geeft weer hoe glad…
De gladiatoren tijdens het Romeinse RijkDe gladiatoren tijdens het Romeinse RijkGladiatoren die vochten in het Colloseum spreken nu nog steeds tot onze verbeelding. Het Colloseum was een niet te onder…
Rome, het Colosseum en de gladiatorGladiatoren shows waren gruwelijk en wreed, maar mateloos populair in het zo beschaafde Rome. Vanaf de derde eeuw tot he…
Van Byzantium tot IstanbulByzantium/Constantinopel/Istanbul: een stad met vele namen en vele gezichten. Tegenwoordig een miljoenenstad in Turkije,…
Bronnen en referenties
  • Berkel, S. van den, Dossiers over vrouwengeschiedenis: vrouwelijke gladiatoren, Website Vereniging voor Vrouwengeschiedenis, (http://www.vrouwengeschiedenis.dds.nl/nl/dossiers/gladiats.html on 25-02-2010).
  • Curry, A., 2008, The Gladiator Diet, Archeology, (http://www.archaeology.org/
  • 0811/abstracts/gladiator.html on 10-03-2010).
  • Gardner, J.F., 1986, Women in Roman Law and Society, London/Sydney.
  • Gladiators: Marble relief with female gladiators, Explore/Online Tours, Website British Museum, (http://www.britishmuseum.org/explore/online _tours/rome/gladiators/marble_relief_with_female_glad.aspx on 28-02-2010).
  • Grout, J., sa, Female Gladiators: Women as gladiators, Encyclopedia Romana, (http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/gladiators/amazones.html on 25-02-2010).
  • Hopkins, K., 1983, Murderous Games, Death and Renewal, Cambridge.
  • McCullough, A., 2008, Female Gladiators in Imperial Rome: literary context and historical fact, Classical World 101.2, 197-209.
  • Meijers, F., 2006, Gladiatoren: volksvermaak in het Colosseum, Amsterdam.
  • Pringle, H., 2001, Gladiatrix, Discover Magazine, (http://discovermagazine.com/2001/dec/featglad).
  • Wiedemann, T, 1992, Emperors and gladiators, London/New York.
Rooserderoos (9 artikelen)
Gepubliceerd: 23-08-2011
Rubriek: Wetenschap
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 11
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.