Bárðarbunga, vulkaan op IJsland

De vulkaan Bárðarbunga, in sommige kranten ook wel: Bardarbunga genoemd, is de grootste vulkaan van IJsland, gelegen onder een grote gletsjer. Door zijn afgelegen locatie en verstopt onder een dikke laag ijs, was Bárðarbunga jarenlang onbekend. Pas bij de uitbarsting in 1996 kwam de vulkaan onder de aandacht van wetenschappers. In voorbije eeuwen was dit gebied nagenoeg ontoegankelijk voor mensen. Vanaf de twintigste eeuw is er meer onderzoek in de regio en dat heeft aangetoond dat deze onbekende, een reus onder de vulkanen is met apocalyptische uitbarstingen in voorbije eeuwen.

De vulkaan

De vulkaan ligt onder de gletsjer Vatnajökull, ook wel bekend als de Vatna gletsjer. Ter plaatse is het ijs 700 meter dik. Bárðarbunga is met een lengte van naar schatting 200 kilometer en een breedte van 25 kilometer, de grootste vulkaan van IJsland. De top van de vulkaan ligt op 2009 meter boven zeespiegel, waarmee de vulkaan niet alleen de grootste is, maar ook de hoogste vulkaan van IJsland is.

Soort Vulkaan

Bárðarbunga wordt een stratovulkaan genoemd, wat betekent dat de vulkaan laag voor laag opgebouwd is. Bij stratovulkanen is de magma erg stroperig, waardoor de magma niet ver stroomt. Hierdoor ontstaat de typische kegelvorm van stratovulkanen. Ondanks de stroperigheid van de magma, heeft de vulkaan in het verleden een groot oppervlakte bedekt met magma. Het magma stroomt dan niet ver, de pyroclastische stroom en asregens hebben wel een groot bereik. De pyroclastische stroom of gloedwolk is de alles verzengende wolk van gas, as, gruis en magma, die een temperatuur kan bereiken van 850⁰C. Met een snelheid van 725 kilometer per uur raast deze wolk de helling van de vulkaan af en vernietigd al het leven op zijn pad.

Uitbarstingen

De grootste lavastroom uit de laatste tienduizend jaar komt van van Bárðarbunga. Deze uitbarsting vond ongeveer 8500 jaar geleden plaats en door deze lavastroom werd een oppervlakte van bijna 1000 km² bedekt met een laag magma van gemiddeld 25 meter dik.

Grote uitbarstingen lijken iedere 250 tot 670 jaar terug te komen, met tussendoor kleinere erupties. De vorige grote uitbarstingen waren in de jaren 870 en 1480. Volgens geologisch onderzoek zouden soortgelijke uitbarstingen als toen, de moderne samenleving op IJsland en naburige landen ernstig verstoren.

In 1996 kwam de vulkaan tot uitbarsting, maar brak niet door het ijs heen. Het ijs smolt met een grote vloedgolf tot gevolg.

2014

Er werden aardbevingen gemeten in september 2010 en augustus 2014 aan de voet van de vulkaan. Dit waren de tekenen van druk opbouw in de vulkaan. In de maanden augustus en september 2014 is de alarmfase een paar keer tot op het hoogste niveau gekomen. Uiteindelijk is de vulkaan in september 2014 tot uitbarsting gekomen, maar de gevolgen waren beperkt. Wel kwam er zoveel lava vrij, dat dit leidde tot het grootste lavaveld in IJsland van de afgelopen honderd jaar.

Gletsjer

De gletsjer Vatnajökull herbergt naast de vulkaan Bárðarbunga nog meerdere andere vulkanen. Het is de grootste gletsjer van IJsland en met een oppervlakte van meer dan 13.000 vierkante kilometer, één van de grootste gletsjers van Europa. In volume is het zelfs de grootste gletsjer van Europa. Menigmaal heeft de gletsjer door de vele vulkanen, het nieuws gehaald, maar daarnaast geniet dit gebied bekendheid door de opnames van films (James Bond: A view to a kill) en series (Game of Thrones).

Gevaren bij uitbarsting

Ieder vulkaanuitbarsting kent zijn gevaren, maar door haar afgelegen ligging zijn de kleine uitbarstingen nauwelijks ontwrichtend. Grote uitbarstingen zoals in 1477 zijn daarentegen zeer ontwrichtend voor de IJslandse maatschappij. De gevaren zijn:

• Jökulhlaups, dit is een IJslandse term voor het plotseling smelten van de ijskap door de vulkaan, waarbij een enorm volume aan water vrijkomt. Als deze vloedgolf zich ook vermengt met vulkanisch as, dan ontstaat een modderstroom.
• Grote aswolken (kenmerkend voor dit type vulkaan), die het vliegverkeer van en naar IJsland kan ontregelen. In 2010 werd het vliegverkeer tot in grote delen van Europa ontregelt door de uitbarsting van de vulkaan Eyjafjallajökull. Dit had gevolgen voor meer dan 10 miljoen reizigers en een schade van meer dan één miljard euro.
• Schade door veranderingen in het landschap. In de nabije regio zijn onder meer stuwdammen gebouwd, welke IJsland voor een belangrijk deel van elektriciteit voorzien. Een vulkaanuitbarsting kan de waterhuishouding ontregelen door de sporen die een vulkaanuitbarsting in het landschap achterlaat.
• Een uitbarsting, die maandenlang aanhoudt, waarbij tonnen as de atmosfeer in geslingerd wordt. Als gevolg kan de temperatuur op het noordelijk halfrond dalen met desastreuze gevolgen voor de landbouw. Vliegverkeer zal boven grote delen van Europa en Noord Amerika tijdelijk stil gelegd worden.