Een vulkaan in de waddenzee, Nederland

Vulkanen komen voor in gebieden waar zich tektonische platen bevinden. Tektonische platen zijn stukken van de aardkorst die afzonderlijk van elkaar bewegen. Juist deze verplaatsing kan gepaard gaan met aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, tsunami’s of landverschuivingen. De gebieden waar de tektonische platen bewegen zijn wereldwijd bekend en Nederland hoort daar niet bij. En toch ligt er ergens in Nederland een vulkaan die ooit actief was.

• De vulkaan in Nederland
• Stratovulkaan
• Het ontstaan van de Zuidwalvulkaan
• De ontdekking van de vulkaan
• Het eilandje Griend
• Verstoring in het aardmagnetisch veld

De vulkaan in Nederland

Ook in Nederland ligt een vulkaan. De Zuidwalvulkaan. De Zuidwalvulkaan is een niet werkende vulkaan en ligt in de Waddenzee op ruim twee kilometer diepte onder het wateroppervlak ten zuidwesten van het eilandje Griend. De vaarroute van Harlingen naar Vlieland, de Blauwe Slenk gaat over de vulkaan heen. De vulkaan was ongeveer 160 – 145 miljoen jaar geleden actief en is nadien bedekt onder ca. 2000 meter sedimentair gesteente, zoals klei en zandsteen. De Zuidwalvulkaan geheten. De vulkaan had een hoogte van ongeveer 1 km met een doorsnede aan de basis van vijftien kilometer. De uitbarstingen van de vulkaan waren hevig en kortstondig en met veel explosies.

Stratovulkaan

De Zuidwalvulkaan is een niet meer werkende stratovulkaan. Een stratovulkaan kenmerkt zich door de hoge kegelvormige berg met steile hellingen. Een berg welke is opgebouwd uit lagen van stollingsgesteente en lava. Bij een uitbarsting komen de lavastromen niet op grote afstand van de vulkaan. Dit omdat de lava bij een stratovulkaan vrij stroperig is. De gloedwolken van half vloeibare lava, as, gas, en gesteente bereiken grote afstanden, net als de asregen na de uitbarsting. Golven van wel 10 km hoog en met een temperatuur van gemiddeld 850 graden Celsius, kunnen kilometers lang doorgaan. Stratovulkanen barsten niet vaak uit maar wel met enige regelmaat.

Stratovulkanen

Andere bekende stratovulkanen zijn:

• Eyjafjallajökull, IJsland;
• Kilimanjaro, Tanzania;
• Stromboli, Italië;
• Vesuvius, Italië;
• Krakatau, Indonesië;
• Kilimanjaro, Tanzania;
• Hekla, IJsland.

Het ontstaan van de Zuidwalvulkaan

Breuklijnen in dit gebied van de Waddenzee zijn waarschijnlijk de oorzaak waarom Nederland ooit een werkende vulkaan heeft gehad. Uit de breuken kwam het magma uit de aardmantel omhoog. Het magma stolde en vormde het typische uiterlijk van een stratovulkaan. De vulkaan werkte geologisch gezien maar kort: zo’n twaalf miljoen jaar. Het gebied begon daarna te dalen en er kwamen dikke lagen sediment (door wind, water en/of ijs getransporteerd materiaal) over de vulkaan heen te liggen. Het hele gebied kwam uiteindelijk onder water te staan.

De ontdekking van de vulkaan

In het Nederlandse Waddengebied bevinden zich aanzienlijke gasvoorraden. Ontstaan in diepgelegen en oudere lagen door verkoling van plant- en dierresten. Bij de plek waar de Zuidwalvulkaan zich bevindt ontstond door het verzakken van de vulkaan een gasbel. In 1970 deed een toen Franse oliemaatschappij boringen op grond van seismologisch onderzoek met de mogelijkheid van een gasveld. Toen werd tijdens het boren (in het boorgruis) ontdekt dat het gesteente van vulkanische oorsprong was. Het gasveld (Zuidwalgasveld) werd in 1988 in productie genomen en produceert nog steeds gas. Een andere aanwijzing dat het om vulkanisch gesteente moet gaan is de temperatuur. Normaal is de temperatuur tijdens het boren op een diepte van twee kilometer 100 graden Celsius en bij het Zuidwalgasveld was de temperatuur 130 graden Celsius.

Het eilandje Griend

Ten zuidwesten van eiland Griend is het Zuidwal boorplatform te zien. Het eilandje Griend ligt op de wadplaat Grienderwaard tussen Harlingen en Vlieland en heeft een doorsnede van nog geen 500 meter. Deze wadplaat is het gehele jaar door een vlucht- foerageer- en broedplaats voor vogels en verboden voor de mens. Griend verplaatst steeds een stukje in oostelijke richting, onder invloed van water en wind. De vereniging tot behoud van Natuurmonumenten heeft het eiland in erfpacht en bestemd voor vogels.

Vogels

Vogels die voorkomen op het eiland Griend zijn:

• noordse sterns;
• kanoeten;
• strandlopers zoals de bonte strandloper, kanoetstrandloper en de drieteenstrandloper;
• steltlopers zoals steenloper, strandloper, plevieren (bontbekplevier, kieviten, kemphanen, snippen (houtsnip, watersnip), zwarte ruiters (tureluur, rosse grutto, wulp).

Af en toe organiseert Natuurmonumenten een dag om het eiland schoon te houden.

Verstoring in het aardmagnetisch veld

De merkwaardige verstoring in het aardmagnetisch veld, ten zuidwesten van het eilandje Griend heeft zijn oorzaak in de uitbarstingen van de Zuidwalvulkaan. In de ondergrond, op een diepte van 2,5 kilometer komt vulkanisch gesteente voor.

Stollingsgesteente

De Zuidwalvulkaan heeft stollingsgesteente gevormd. Gesteente dat ontstaan is na stolling. Onder het aardoppervlak heet het magma en aan het aardoppervlak heet het lava. Stollingsgesteenten worden onderverdeeld in drie vormen:

• uitvloeiingsgesteenten of vulkanische gesteenten ontstaat aan de oppervlakte van een vulkaan. Voorbeelden: zijn rhyoliet en basalt. Basalt is een grijszwart gekleurd gesteente en bevat o.a.het mineraal magnetiet. Magnetiet geeft verstoringen in het aardmagnetisch veld want magnetiet is een sterk natuurlijk magnetisch mineraal.
• ganggesteenten. Ganggesteente zit qua diepte tussen het vulkanische gesteente en dieptegesteente in en is niet zo diep onder het oppervlakte van het water gestold. Voorbeelden zijn andesiet en doleriet.
• dieptegesteenten of plutonieten. Deze ontstaan wanneer de magma diep in het water tot stolling komt. Voorbeelden zijn graniet en gabbro.