Boomschuim, een bijzonder natuurverschijnsel

Boomschuim bestaat uit klodders schuim onderaan de stam van een boom. Het schuim ontstaat doordat sappen uit de boom gaan gisten en een chemische verbinding met regenwater aangaan. Het verschijnsel is alleen te zien na nachtvorst in combinatie met een temperatuur boven nul en aanhoudende regen. Net als bomen kan ook het schuimbeestje schuim produceren. Boomschuim moet niet worden verward met ijshaar.

De winter in Nederland

Over het algemeen zijn de winters in Nederland niet streng en blijven ze beperkt tot natte sneeuw, lichte vorst en vooral veel regen. Dit wordt veroorzaakt door een zeeklimaat dat ervoor zorgt dat wij zachte winters hebben. In de natuur valt er dan weinig te beleven en is de aanblik vooral grauw en kaal met lange donkere dagen, waarbij je het liefste thuis bij de brandende houtkachel zit. Toch valt er juist bij regen buiten iets bijzonders te ontdekken.

Boomschuim

De meeste mensen maken geen boswandeling als het nat en druilerig weer is, maar dan loop je wel de kans om een bijzonder verschijnsel mis te lopen. Vooral dan kun je onderaan een boom grote plukken schuim aantreffen. Het lijken grote klodders zeepsop en dat klopt ook, maar dan wel natuurlijk schuim uit de boom zelf dat onder de schors vandaan komt. Hoe ruwer de schors van de boom, hoe meer schuim er wordt gevormd.

Boomschuim, een bijzonder natuurverschijnsel

Door nachtvorst met overdag een temperatuur boven nul in combinatie met langdurige of felle regenbuien ontstaan spleten in de boom. Dit zorgt ervoor dat de sappen die uit de bomen lekken gaan gisten en een chemische verbinding aangaan met regenwater. Voor de aanmaak van schuim zorgen de saponinen (behorend tot de glycosiden), dit zijn natuurlijke stoffen die je voornamelijk aantreft in de schors van bomen en planten. Het betreft hier eencellige algen, meestal Pleurococcus vulgaris, dit zijn boomalgen.

Boomalgen

De cellen van de Pleurococcus vulgaris bevatten onder andere eiwitten, dit eiwit komt vrij als de celwand van de cellen kapot gaat. Doordat de gasdruk in de boom hoog is (4 bar) wordt het sap door de scheuren uit de boom geperst en ontstaat het boomschuim. Bij regen druipt het regenwater vermengd met de eiwitten langs de boomstam naar beneden. Ook bij zee zien we dit verschijnsel, dode algen die als schuim samenklonteren aan de vloedlijn.

De bescherming van saponinen

Hoe ruwer de schors, hoe meer saponinen. Saponine betekent zeep of schuim, deze zeepstoffen geven bescherming tegen insecten, bacteriën en schimmels. Als de saponinen in aanraking komen met water en zuurstof gaan ze schuimen, net als bij zeep of waspoeder. Diezelfde insecten schijnen het zoetige boomschuim erg lekker te vinden, misschien een afleidingsmanoeuvre van de natuur om zo de boom zelf te sparen. Het schijnt dat tijdens de Tweede Wereldoorlog saponine door veel mensen als zeep werd gebruikt, zeep was toen niet of nauwelijks te verkrijgen.

Boomschuim is geen ijshaar

IJshaar

Bij boomschuim is er sprake van slijmvloed dat als bubbeltjes schuim uit de boom opborrelt, om die reden ook wel boomschuim genoemd. Boomschuim moet niet worden verward met het zeldzame ijshaar, want ijshaar kan zich niet vormen als de temperatuur boven nul is en het bovendien regent. IJshaar bestaat uit dunne draadjes ijs die zich vormen op het dode hout van loofbomen. Hierbij zorgen schimmels in het hout voor de aanmaak van ijshaar dat alleen kan groeien bij een temperatuur tot -4 graden Celsius en bij een hoge luchtvochtigheid.

Geen boomschuim maar schuimcicade of schuimbeestje

De schuimcicade

In het voorjaar of vroeg in de zomer komt het ook voor dat er schuim op bomen en/of planten zit. Dit wordt veroorzaakt door de schuimcicade, een insect dat eveneens schuim kan produceren. De schuimcicade, ook wel schuimbeestje of spuugbeestje genoemd, produceert schuim als afweerreactie tegen vogels, wespen en spinnen. Dit schuim kunnen we als schuimhoopjes aan de planten zien kleven. In het schuim bevindt zich een onvolgroeide schuimcicade die hier blijft totdat hij een volwassen insect met vleugels is geworden.