Gietstaal, eigenschappen en toepassingen

Gietstaal, eigenschappen en toepassingen Als een vorm niet in een matrijs te smeden is omdat het product niet lossend is of de smeedmatrijs is te duur wegens een te kleine serie, of belasting van het onderdeel is te hoog om van gietijzer te maken, kan men gietstaal toepassen. Gietstaal heeft een lager koolstofpercentage dan gietijzer, daarom ligt smeltpunt (1450-1550 gr C) circa 200 gr C hoger dan smeltpunt van gietijzer en de smelt is stroperiger dan van gietijzer. Met normale giettechnieken kunnen alleen gietstukken met grote wanddikten gegoten worden. Het staal is goed te lassen en gietstaal lijkt op gewoon gewalst (kneed)staal wat betreft mechanische eigenschappen en bewerkbaarheid.
Stalen gietstuk met meegegoten proef-materiaal voor materiaaltest / Bron: Gussstahl 21:16, 9. Mai 2008 (CEST), Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Stalen gietstuk met meegegoten proef-materiaal voor materiaaltest / Bron: Gussstahl 21:16, 9. Mai 2008 (CEST), Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Aanduiding Gietstaal volgens NEN-EN 10027-1

  1. Aanduiding gietstaal met minimum rekgrens voor ongelegeerd staal
  2. Aanduiding gietstaal met 'chemische' formule voor gelegeerd staal

1. Aanduiding ongelegeerd gietstaal met minimum rekgrens

Voorbeeld: GS240
  • G= gietstaal
  • S= structural steel (voor staalconstructie doeleinden)
  • 240 = Minimum rekgrens in N/mm2

  • G: gietstaal
  • GS: gietstaal S= Sructural steel (voor staalconstructie doeleinden)
  • GP: gietstaal P= Pressure (voor drukvaten, pomphuizen)
  • GE: gietstaal E= engineering (voor machinebouw)

2. Aanduiding gelegeerd gietstaal met chemische formule

Voorbeeld: G30NiCrMo14
  • G=gietstaal
  • 30=koolstofgehalte gedeeld door 100 is 0,30%
  • NiCrMo= kenmerkende legeringselementen
  • 1-4 Gemiddelde percentage legeringselement resp. Nikkel=1 en Chroom =4

Tabel 1: Aanduiding gietstaal in formules volgens NEN-EN 10027 deel 1 en in staalnummers volgens NEN-EN 10027 deel 2

Gietstaal formulesGS240G17Mn5G30NiCrMo1-4GX9Ni5GX4CrNi 13-4
Gietstaal nummers1.04551.11311.67711.56811.4317

We adviseren beide aanduidingen naast elkaar te gebruiken. In tabel 2 is dat toegepast. Het materiaalnummer is gemakkelijk bij de elektronische data verwerking. Constructeurs werken liever met de chemische formule, omdat die gelijk de staalsoort zichtbaar maakt.

Tabel 2: Gietstaal aanduiding en chemische samenstelling

GietstaalCSi
max
MnNiP
max
S
max
CrMo VCu
1.0455-GS2400,27-0,330,60,6-1,03-40,030,020,8-1,20,3-0,6------
1.1131-G17Mn 50,15-0,200,61-1,60,4
max
0,020,020,3
max
0,12
max
0,03
max
0,3
max
1.6771- G30NiCrMo 1-40,27-0,340,60,6-1,00,8-1,20,030,033-40,3-0,6------
1.5681-GX9Ni50,06-0,120,60,5-0,84,5-5,50,020,02------------
1.4317-GX4CrNi 13-40,06
max
1,01,0
max
3,5-50,0250,02512-13,50,7
max
0,08
max
0,3
max

Aanduiding gietstaal met een materiaalnummer volgens NEN-EN 10027 – deel 2

In deze norm worden materialen via een grondstofnummer benoemd. EN 10027-2 beschrijft het numerieksysteem voor gietstaal aanduiding. De materiaalnummers zijn een aanvulling op de aanduiding met chemische formules volgens Europese norm. Het numerieksysteem voor staal wordt extra toegevoegd aan de nationale staalaanduiding. In het numerieksysteem worden materialen van een materiaalnummer voorzien die grote gelijkenis vertoond met het Duitse Werkstoffnummer.
Materiaal aanduiding . . . X. X X X X. (X X)
Plaats in de aanduiding. 1. 2 3 4 5 . (6 7)

Op plaats 1 in de aanduiding komt: Materiaalsoort

  • 0. Gietijzer soort
  • 1. Staal soort
  • 2. Non ferro
  • 3. Non ferro
  • 4-8. Niet metalen
  • 9. Vrij voor gebruik door fabrikant.

Op plaats 2-5 in de aanduiding komt: Materiaalnummer

  • 01-02. Algemeen bouwstaal
  • 03-07. Ongelegeerd kwaliteit staal
  • 08-09. Gelegeerd kwaliteit staal

Op plaats 6-7 in de aanduiding komen: Aanvullende cijfers voor productieproces en nabehandeling

Verklaring van de toegevoegde letters in de gietijzeraanduiding EN-10027

  • G = Gietstaal
  • G J = Gietijzer
  • L = Lamillair gietijzer
  • M = Smeedbaar (malleable) gietijzer
  • B = Black (zwart temperijzer=smeedijzer; zie M)
  • W = White (wit temperijzer=smeedijzer; zie M)
  • S = Nodulair (sferoïdaal)
  • RT = Kamer(Room)temperatuur

Symbolen voor de leveringstoestand van het gietstuk achter de aanduiding

Deze symbolen te scheiden van de hoofdaanduiding door een plus(+) teken:
  • A= Annealed (Gegloeid)
  • QT= Quenched and tempered (Gehard en ontlaten)
  • N= Normalised (Normaliserend gegloeid)
  • SR= Stress relieved (Spanningsarm gegloeid)
  • C= Cold worked (Koud vervormd)
  • U= Untreated (onbehandeld)

Eigenschappen gietstaal

Gietstaal bestaat uit dezelfde staalsoorten als het gewalste (kneed)staal. Laag gelegeerd gietstaal wordt toegepast om de goede mechanische eigenschappen in veredelde toestand, en hooggelegeerd gietstaal als bijzondere eisen worden gesteld t.a.v. temperatuur-, corrosie- en slijtage bestendigheid.

Voordelen gietstaal t.o.v. gietijzer

  • Gietbaar en goede mechanische eigenschappen te vergelijken met gewalststaal met de zelfde samenstelling.
  • Plastisch vervormbaar en kan zonder problemen nagericht worden.
  • Uitstekend lasbaar, te vergelijken met lasbaarheid van gewalst staal.
  • Sterkte en taaiheid zijn door veredelen in te stellen

Nadelen gietstaal t.o.v. gietijzer

  • Het staal is dikker vloeibaar dan gietijzer dus vormvullend vermogen is slechter, minimale wanddikte is daarom circa 7 mm
  • Gietstuk is wegens deze stroperigheid minder strak, er moet dus rekening gehouden worden met een grotere bewerkingstoeslag.
  • Gietstaal moet na het gieten altijd gegloeid (spanningsarmgloeien) worden wegens inwendige spanningen door de grote krimp; omdat de gietstructuur grofkorrelig en bros is wordt er vaak na het gieten zachtgegloeid.
  • Materiaal krimp tijdens stollen is 2% dat is tweemaal zo groot is als van grijs gietijzer, waardoor lunkers (slinkholtes in het gietstuk) ontstaan.
  • Smelttemperatuur ligt circa 200 gr hoger dan van gietijzer, wat hogere eisen stelt aan ovenbekleding, smeltkroes, en gietvormen.
  • Gietstuk gegoten in gietstaal is duurder dan gegoten in gietijzer o.a. door de hogere verwerkingstemperatuur, dikkere wanden en grotere bewerkingtoeslag.

Gietijzer en gietstaalTreksterkte N/mm2 Taaiheid=rek %
Grijs gietijzer EN-GJL-350300-400 0,3
Smeedbaar gietijzer EN-GJMW-400-5 400 5
Nodulair gietijzer EN-GJS-400-18RT 400 18
Gietstaal GE200 380-530 25
gewalst constructiestaal Treksterkte min. N/mm2 Taaiheid rek%
S355 490-63019-21
GietstaalTreksterkte min. N/mm2 Taaiheid rek%
G20Mn5480-62020
Tabel 2: Vergelijking gietstaal met gietijzer en gewalst(kneed) staal op basis van sterkte en taaiheid

Uit de tabel volgt dat gietijzersoorten en gietstalen met dezelfde sterkte een groot verschil in taaiheid hebben. Bij dezelfde sterkte heeft Grijs gietijzer de laagste taaiheid, dan smeedbaar (temperijzer) gietijzer, dan nodulair gietijzer, het taaiste is gietstaal dat de mechanische eigenschappen van gewalst (kneed)staal met dezelfde chemische samenstelling benadert.

Roestvast gietstaal

Roestvast gietstaal is staal met meer dan 10% Chroom en wordt ingedeeld in corrosievast gietwerk gebruikt beneden 650°C, en hittevaste gietlegeringen voor een werktemperatuur boven 650°C. Het onderscheid tussen hittevast en corrosievast gietstaal is gebaseerd op het koolstofgehalte en Silicium, hittevaste soorten bevatten meer koolstof en silicium. Roestvast giet- en kneed staal hebben in het algemeen gelijke weerstand tegen corrosie als de gietstalen met vergelijkbare samenstelling.

Tabel 3: Selectie van gietstalen

Door de snelle ontwikkeling van de productie technologie, proces controle en metallurgische kennis kunnen staalcharges in de gieterij per gebruiksdoel (custom made) aangemaakt worden en daardoor is het aantal gietlegeringen onbeperkt. In dit artikel genoemde soorten zijn een selectie van gietstalen die in een Nederlandse gieterij gegoten worden. Gietstalen in onderstaande tabel 3 worden gegoten in de 'Zeeuws Vlaamse gieterij bv'.


DINWerkstoff Nr.ASTMUSA benamingKenmerk
GS-38/45/52/601.0443A216WCA/B/Cnormaal staal
GS-42CrMo4/34CrNiMo61.7225------veredelbaar
G-X120Mn13---A128---Mangaanstaal
Stoot- en slagvast
Roestvast gietstaal------------
G-X20Cr141.4027A296CA40hardbaar tot HRC 45
G-X6CrNi18-91.4308A296CF8 (AISI 304)Corrosievast
G-X6CrNiMo 18-101.4408A296CF8M (AISI 316)Corrosievast
G-X2CrNiMoNb 17-13-51.4439------corrosievast
G-X5CrNiMoNb 19-11-21.4581------corrosievast,
drukvaten, pomphuizen
Hittebestendig gietstaal-----------
G_X40CrSi171.4740------ tot 900 gr C
G_X40CrNiSi 27-41.4823A297HD900- 1100grC
G-X40CrNiSi 25-201.4848A297HK40900-1100 grC
G-NiCr28W2.4879------tot 1150 gr C
© 2013 - 2024 Custor, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Gietstaal bereiding in de gieterijDe energie voor het smelten van gietstaal wordt verkregen uit kolen en cokes, gas, olie, of elektriciteit. De gebruikte…
St 52-3: Eigenschappen en toepassingenSt 52-3: Eigenschappen en toepassingenStaal St 52-3 is een veel gebruikt laaggelegeerd constructiestaal staal. De oorspronkelijke ongelegeerde stalen C35(St50…
Puddle staal, het staal van de EiffeltorenPuddle staal, het staal van de EiffeltorenDe Eiffeltoren, gebouwd in 1888-1889, is meer dan een staalconstructie, het staat voor het staaltijdperk, het begin van…
Gieten van metalenHet gieten van metalen wordt vaak gebruik bij het maken van alledaagse producten zoals auto's, mobiele telefoons, keuken…

De verankeringslengte van betonstaalDe verankeringslengte van betonstaalOm ervoor te zorgen dat beton ten gevolgen van momenten en dwarskrachten niet bezwijkt wordt een wapeningskorf toegepast…
De brandveiligheid van constructiesDe brandveiligheid van constructiesBrand kan in een mum van tijd veel schade toebrengen, waardoor delen of de complete constructie kan bezwijken. Indien he…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Alfred T. Palmer, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • SN Cast Irion
  • NEN-EN-10027 deel 1 en deel 2
  • WWW.Zollern.de
  • WWW. gieterij.nl/ Zeeuws Vlaamse gieterij bv
  • Guss St GSL Lienen/info@gsl-lienen.de
  • Metalen en metaalbewerking(de gieterij) door Ir J W Niermans
  • Afbeelding bron 1: Gussstahl 21:16, 9. Mai 2008 (CEST), Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Custor (173 artikelen)
Laatste update: 01-03-2017
Rubriek: Wetenschap
Subrubriek: Techniek
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.