Koude Hollandse winters

De winter in 2012 zal niet de boeken in gaan als een extreem koude winter. Pas eind januari 2012 duikt het kwik onder nul, en geraakt Nederland in een winterse sfeer. Er wordt direct gesproken over schaatsen op natuurijs. Zelfs de naam van de Elfstedentocht valt hier en daar. Dat is voorbarig, zeker gezien de korte duur van de koudegolf die Nederland zal treffen. Welke winters waren in de afgelopen ruim 100 jaar nu bijzonder extreem? De winter van 2011 op 2012 is niet spectaculair te noemen. Althans niet wat betreft de koude temperatuur betreft. Sterker nog, het neigt er zelfs naar dat de winter van 2012 een van warmere winters wordt sinds vele tientallen jaren. Of gooit de vrieskou toch nog roet in het eten?

Koudegolf

Eind januari 2012 wordt Nederland toch getroffen door een koudegolf. Er waait een wind uit (noord-) oostelijke richting en deze neemt Siberische koude mee. Het is droog, af en toe zelfs een opklaring met een doorbrekend zonnetje, maar de snijdende koude overheerst. Deze ommezwaai, van de uitzonderlijk hoge temperaturen in januari naar een vrieskou, doet het land in rep en roer plaatsen. Het verkeer loopt direct vast, de bedrijven in strooizout en andere winterartikelen zien hun business omhoog schieten, en de strijd om wie de eerste marathon op natuurijs organiseert barst in alle hevigheid los. Zelfs de naam van de Elfstedentocht wordt al genoemd. Al is dat laatste wel heel optimistisch.

Koude Hollandse winters in de 20e en 21e eeuw

Winters die wel de boeken in zijn gegaan als extreem koud, zijn bijvoorbeeld de winters van 1929, bijna alle winters in de Tweede Wereldoorlog, de winter van 1963 (“de hel van ’63”), de winter van 1979 en die midden jaren ’80. Op basis van cijfers van het KNMI, die de temperaturen al meer dan 100 jaar bijhoudt, is een top tien samen te stellen van meest koude winters. Wanneer deze worden opgesplitst in de meest koude maand januari en de meest koude maand februari, krijg je de volgende overzichten. Deze metingen zijn gedaan vanaf KNMI station in De Bilt en betreffen de gemiddelde temperaturen voor de betreffende maand.

Meest koude maand januari (vanaf 1901)

Meest koude maand februari (vanaf 1901)

Gemiddelden en extremen

In de tabellen wordt gesproken over de gemiddelde temperatuur in de betreffende maand. Dit getal ontstaat door alle temperaturen per dag bij elkaar op te tellen en te delen door het aantal dagen in de maand. Hierbij krijg je geen inzicht meer in de extremen. En dus zijn juist spectaculair. De laagste temperatuur is in 2005 gemeten op het KNMI-weerstation van Marknesse waar het tot -20,7 graden Celsius is afgekoeld. Dat was nog kouder dan op 7 maart 1971, toen in Wageningen met -18,7 graden Celsius het record van de 20e eeuw is gemeten.

Gevoelstemperatuur

Er is een verschil tussen de werkelijke en gevoelstemperatuur. Bij geen of nauwelijks wind, zijn deze temperaturen nagenoeg gelijk . Maar bij wat wind of tocht voelt het meteen kouder aan, doordat het lichaam dan meer warmte kwijtraakt. Het warmteverlies kan worden uitgedrukt in een gevoelswaarde van de temperatuur: de gevoelstemperatuur. Bij windkracht 4 is één graad vorst al voldoende om een gevoelstemperatuur te krijgen van -6 graden Celsius.

Op basis van deze gevoelstemperatuur zijn afspraken gemaakt voor bijvoorbeeld de bouwvakkers. Deze mogen het werk neerleggen bij een gevoelstemperatuur van -6,0 graden Celsius. Het zogeheten vorstverlet. Daar ontstaat nog wel eens discussie. Want de gevoelstemperatuur lees je niet in de kranten, is lokaal zeer verschillend, is sterk afhankelijk van omgevingsfactoren (zoals werken in een open veld, of binnen bebouwde kom) en ook van hoogte (op hoogte is meer wind, en dus sneller een meer koude gevoelstemperatuur).

Elfstedentocht

Een koppeling tussen de koudste winters in de afgelopen ruim 100 jaar en de Elfstedentocht is snel te maken. De schaatstocht langs elf Friese steden is 15 maal georganiseerd in de volgende jaren: 1909, 1912, 1917, 1929, 1933, 1940, 1941, 1942, 1947, 1954, 1956, 1963, 1985, 1986 en 1997. In veel van de jaren die in de top 10 van koudste maanden januari en/of februari staan, is ook de Elfstedentocht gereden. Wanneer wordt er een Tocht der Tochten gereden? De magische woorden “It giet oan!” worden uitgesproken wanneer het ijs over de lengte van de gehele tocht minimaal 15 centimeter dik is.

Lees verder

• Wel of geen winterbanden?
• Voorbereiden van je auto op de winter
• Starten met startkabels ... zo doe je dat!
• Skiën en snowboarden in Nederland