Het fenomeen tijd

Van tijd tot tijd kunnen we weer vaststellen dat tijd maar een relatief begrip is. Terwijl we in Europa in de file staan als verspilde tijd beschouwen, weet men in China ook de momenten te waarderen dat er niets gebeurt. En in Bolivia bijvoorbeeld, moeten ze weer niets van stiptheid hebben. Wie daar ergens wordt uitgenodigd, kan maar beter één à twee uur te laat komen.

Wat is tijd?

"Wat is tijd eigenlijk?" vroeg Augustinus zich in de vierde eeuw al af. Is tijd een natuurelement, een vinding van de mensheid of noodzaak? Vast staat in ieder geval dat de mensheid al duizenden jaren probeert om de tijd zo nauwkeurig mogelijk te meten.

Hoe wordt tijd gemeten?

• voor veel beschavingen gold de maan destijds als eerste natuurlijke klok;
• maar zo’n 4000 jaar geleden leerden de Egyptenaren de zon als indicatie van tijd kennen. Vanaf die tijd werd er overdag gemeten met zonnewijzers en 's nachts via de sterren;
• zandlopers gaven monniken in kloosters de gebedstijden aan, de verdediging in de rechtszaal de toegestane lengte van een pleidooi, en matrozen de snelheid waarmee het schip voer. En aan kinderen in de 21e eeuw toont de zandloper de duur van het tandenpoetsen;
• en wat te denken van primitieve stammen in de jungle die kalender noch klok nodig hebben. Men leidt er de tijd af aan de geur van planten.

Tijdmeting met atoomklokken

Om ervoor te zorgen dat de wereld zich ook geen seconde meer verlaat, meten we de tijd tegenwoordig met atoomklokken, die de tijd berekenen naar gelang de oscillatiecyclus van cesium-atomen. De beste atoomklokken die we op dit moment kennen, zullen pas na 30 miljoen jaar één seconde in tijd afwijken.

Het leven in tijd uitgedrukt

Omdat de dood het einde van elk leven betekent, houdt ons ook de vraag bezig hoe lang het leven duurt:

• een bijenkoningin kan vijf jaar oud worden, maar een arbeidster in een bijenkolonie daarentegen, leeft maar enkele weken;
• rode bloedcellen in het menselijk lichaam 120 dagen. In die tijd legt elk van hen 480 kilometer in de bloedbaan af en doorkruist het hart 170.000 keer;
• een bacterie leeft slecht 20 minuten;
• en een koolmees houdt het ongeveer vier jaar bij ons uit;
• onze zon daarentegen heeft al een levensduur van zo’n acht miljard jaar (!) achter de rug.

Maar wat was er vóór de tijd?

Volgens de oerknaltheorie, een theorie overigens die anno 2015 weer in twijfel wordt getrokken, deed er zich ongeveer 14 miljard jaar geleden een enorme explosie voor waaruit het universum werd geschapen. Op dat moment begon alles, óók de tijd. Wetenschappers aan het centrum voor nucleair onderzoek CERN in Genève hebben geprobeerd om de omstandigheden van dat tijdstip nul na te bootsen. De deeltjesversneller aldaar is als het ware een gigantische tijdmachine.

Kunnen we de tand des tijds vertragen?

Menigeen vraagt zich af of eeuwige jeugd niet leuk zou zijn om de tand des tijds te vertragen? Welnu, dat zou wel eens realiteit kunnen worden! Einstein's relativiteitstheorie kan daarbij helpen: volgens die theorie verstrijkt de tijd langzamer bij het naderen van de snelheid van het licht. Een astronaut die zijn tweelingbroer op aarde achterlaat, zou die bij zijn terugkeer als oudere broer terugzien.