Joods medische ethiek: medische experimenten

Voor Joden liggen medische experimenten gevoelig vanwege de Tweede Wereldoorlog. Soms zijn medische experimenten bij mensen onontbeerlijk om medicijnen uit te testen en behandelingstrategieën of hun effecten te beoordelen. Maar het dient wel zeer zorgvuldig te geschieden. Er is sprake van een moreel probleem omdat ernstige bijwerkingen kunnen plaatsvinden. Er zijn voorbeelden van proeven die verkeerd zijn afgelopen.

De onderzoekers

De onderzoekers zijn zeer belangrijk bij medisch experimenten. Ze moeten bekwaam, meelevend en verantwoordelijk zijn. Jaarlijks doen in Nederland naar schatting 750 mensen mee met medische experimenten. Het gaat vaak om studenten die de onderzoeksrisico's niet goed kunnen inschatten. Ze weten niet wat ze moeten vragen.

Geschiedenis van het medisch-wetenschappelijk onderzoek

De pokkenvaccinatie was het begin van het medisch onderzoek. De Amerikaanse arts testte het uit op zijn oudste zoon en buurtkinderen. In Duitsland werd vanaf 1890 geëxperimenteerd op ziekenhuispatiënten. Ze werden zonder hun medeweten besmet met micro-organisme van geslachtsziekten. Tijdens WOII werd in Chicago geëxperimenteerd met malaria op gevangenen en psychotische patiënten. Aan het einde van WOII werden experimenten professioneler.

Jodendom: tien stellingen n.a.v. medisch mensgebonden experimenten

Opperrabbijn Immanuël Jakobovits heeft destijds tien stellingen geformuleerd waarbij de Tora richtlijnen geeft:

1. Een mensenleven is de hoogste waarde (elk leven is evenveel waard);
2. Alles moet gedaan worden om een leven te redden (de Shabbat mag overtreden worden en twijfelachtige operaties uitgevoerd in uitzichtloze situaties);
3. Iedereen is verplicht de ander te helpen bij levensgevaar (men moet helpen als men zelf geen risico loopt);
4. Ieder leven is waardevol (dit geldt ook voor gevangenen, criminelen en gehandicapten);
5. Eigen leven mag niet worden opgeofferd om een ander te redden;
6. Eigen leven of gezondheid mag je niet in gevaar brengen;
7. Eigen leven mag niet geschaad worden (amputaties alleen uitvoeren als het lichaam bedreigd wordt door ziekte);
8. Er mag geen medische hulp worden geweigerd (dokter moet operatie uitvoeren als dit het laatste redmiddel is);
9. Elke handeling die vooruitgang biedt om dood te voorkomen is toegestaan;
10. Beperkt gebruik van proefdieren.

Mens staat boven dier

Regels voor de bescherming van het dier zijn terug te vinden in de Tora, zoals een verplichte rustdag, het voederen van dieren voordat de mens zelf gaat eten, dieren mogen niet worden afgebeuld, en dierenleed moet voorkomen worden. Ook mogen dieren niet gecastreerd worden. Dat laatste is gericht tegen uitsterven. Bedreigde diersoorten moeten beschermd worden. Dieren mag ook geen leed worden aangedaan. Er mogen niet teveel van één soort op één dag worden gedood. Ook mag men jongen niet voor de ogen van het moederdier doden.

Door zorgvuldig met dieren om te gaan proberen we God-gelijk te worden. Zo is het Jodendom tegen het vetmesten van dieren en commerciële dierenmishandeling. Dit is alleen toegestaan wanneer het slecht gaat met de economie.

Wel is het zo dat de mens boven het dier staat. Dit impliceert dat dierproeven te prefereren zijn boven mensgebonden experimenten.

Gemeenschappelijk versus individueel belang

De Joodse wet heeft meer oog voor het gemeenschappelijk dan het individueel belang. Hierdoor is iedereen verplicht mee te werken aan risicoloze experimenten indien dit niet anders kan en het de volksgezondheid verbetert.

De Halacha (Joodse wet) maakt onderscheid tussen onschuldige en minder onschuldige experimenten. Het risico voor de proefpersonen moet tegen de verwachte resultaten worden afgewogen. Het moet duidelijk aantoonbaar zijn dat het gaat om het redden van levens van derden. De mening van medische experts hierover is doorslaggevend omdat deze levens moet redden. Volgens Europese wetgeving mag een patiënt juist wel weigeren.

Lees verder

• Joods medische ethiek: klonen menselijke embryo's
• Joods medische ethiek: genenmanipulatie/geslachtsbepaling
• Joods medische ethiek: dierproeven en dierenrechten
• Joods medische ethiek: stamceltherapie en onderzoek embryo's
• Joods medische ethiek: gehandicapte mensen - handicaps