Joods medische ethiek: stamceltherapie en onderzoek embryo's

Wetenschappelijk onderzoek op embryo's wordt in Europa steeds meer wettelijk toegestaan. Het gaat hierbij o.a. om 'therapeutisch klonen' en embryo onderzoek dat ten doel heeft bestaande technieken van reageerbuisbevruchting te verbeteren. In Nederland gebruikt men alleen embryo's die overblijven; in Denemarken mogen embryo's gekweekt worden. Dit levert veel morele dilemma's op die ook de aandacht krijgen van het Jodendom. Dit artikel is een bewerking van een hoofdstuk uit het boek 'Uitverkoren voor het leven' van Rabbijn Evers, A.P. Evers en J.A. Evers.

Techniek en vragen bij IVF-behandeling

Embryo's ontstaan doordat zaadcellen in een petrischaal bij de eicellen gebracht worden en zo bevrucht kunnen worden. Als na een IVF-behandeling embryo's overblijven kunnen die voor een volgende zwangerschap gebruikt worden. Probleem is dat er embryo's overblijven wanneer ouders geen kinderen meer wensen.

Het Jodendom stelt hierbij de volgende vragen:

1. Kunnen deze embryo's vernietigd worden?
2. Mogen deze embryo's gebruikt worden voor wetenschappelijk onderzoek?
3. Mogen deze embryo's gedoneerd worden aan een echtpaar zonder kinderen?
4. Mag men embryo's kweken die voor wetenschappelijke doeleinden dienen?
5. Mogen kloontechnieken gebruikt worden om genetisch identieke mensen te laten geboren?
6. Mogen geslachtskeuze-technieken gebruikt worden?
7. Mogen afwijkingen in eicel, zaadcel of embryo verbeterd worden om lijden van het kind te voorkomen?
8. Mag postume voortplanting plaatsvinden?

Jodendom kent geen natuurwetten

Volgens het Jodendom moeten nieuwe medische technieken alleen aan juridische en technische achtergronden van de Tora-wetten getoetst worden. Dit houdt in dat er geen natuurwetdoctrine bestaat. De mens kan zelf bepalen om medische wetenschap te gebruiken om voortplantingsproblemen op te lossen.

God geeft toestemming om te genezen

Op grond van Exodus 21:19 kan geconcludeerd worden dat God de mens toestemming geeft om te genezen. Dit wordt niet gezien als een inbreuk op Gods wereldleiding. Maar medische experimenten moeten zeer zorgvuldig gedaan worden. De Joodse wet stelt dat geen 'vreemd' zaad vermengd mag worden met het sperma van de eigen man. Om die reden staat de IVF-behandeling in orthodoxe Joodse ziekenhuizen in Israël onder rabbinale toezicht.

Joodse antwoorden op de eerder gestelde vragen

1. Vernietiging restembryo's

Volgens Joodse autoriteiten zoals Rabbijn Mosje Sternbuch uit Jeruzalem, Rabbijn S. Worner uit Bnei Brak en de Sefardische Opperrabbijn Chaim Halvey uit Tel Aviv, is er geen sprake van abortus inzake het vernietigen van restembryo's. De embryo's bevinden zich namelijk nog niet in de baarmoeder en zijn dus niet levensvatbaar.

2. Wetenschappelijk onderzoek op restembryo's

Hierbij wordt hetzelfde argument gehanteerd als bij de vernietiging van restembryo's, namelijk dat er nog geen sprake is van leven omdat de embryo's zich niet in de baarmoeder bevinden. Er mag dus wetenschappelijk onderzoek gedaan worden om mensen beter te kunnen genezen. Cellen vóór veertig dagen na de bevruchting worden als 'een beetje water' beschouwd. De embryo's hebben nog geen nesjama (ziel). Rabbijn Bleich uit New York meent dat de Torawetten niet van toepassing zijn op kleine cellen of processen.

3.Doneren van embryo's aan kinderloze echtparen

Grote vraag is, net als bij draagmoederschap, wie is de moeder? Er is hier onder Joodse autoriteiten onenigheid over. Sommige zeggen dat moederschap vast staat bij de conceptie, anderen zeggen pas vanaf de geboorte. Een reageerbuisbaby kan niet trouwen met familieleden van de donormoeder noch met die van de draagmoeder. Ook komt de vraag naar voren of het kind Joods is. Als embryo onderdeel van de moeder is dan is het kind Joods; is het geen onderdeel van de moeder dan moet de Joodse draagmoeder zich zwanger in een ritueel bad (mikve) onderdompelen zodat de vrucht Joods wordt. Kunstmatige inseminatie wordt niet toegestaan vanwege geheimhouding identiteit donor. Er bestaat dan een kans op incest (trouwen met halfzus of halfbroer). Kind moet bovendien zijn afkomst kennen.

4. Kweken van embryo's

Volgens Rabbijn Evers lijkt het kweken van embryo's voor wetenschappelijk onderzoek ongewenst. Maar het zou eventueel mogelijk kunnen in geval een patiënt lichaamseigen weefsel nodig heeft (Parkinson, Alzheimer).

5. Kloontechnieken

Volgens Rabbijn Evers is het niet echt onethisch om een kind te krijgen die daarnaast kan dienen als donor voor een ziek kind.

6. Technieken voor geslachtskeuze

Volgens de Talmoed is de voorkeur voor het geslacht van kinderen niet immoreel. Maar er waren toen geen technieken om de geslachtskeuze te effectueren. Voor geneeskundige doeleinden is het wel geoorloofd geslachtsselectie toe te staan om bepaalde ziektes te voorkomen.

7. Herstel afwijkingen in erfelijk materiaal

De Joodse wet juicht dit toe omdat komende generaties de ziekte dan niet meer zullen erven.

8. Postume voortplanting

Het wordt niet volledig verboden door de Joodse wet, maar is hier niet bepaald een voorstander van. Alleen korte invriestermijnen zijn acceptabel. Voor wetenschappelijk onderzoek is het verboden.