Wat is het verschil tussen homozygoot en heterozygoot?

Homozygoot en heterozygoot zijn twee termen binnen de genetica die helpen aanduiden hoe een bepaald gen zich manifesteert. De term homozygoot wordt gebruikt als de twee pakketjes informatie op een gen precies dezelfde informatie bevatten. De term heterozygoot wordt gebruikt als er twee verschillende pakketjes informatie op een gen zitten. Op zichzelf zeggen de termen homozygoot en heterozygoot weinig maar in combinatie met de dominantie van bepaalde genen kan dit allesbepalend zijn voor een organisme of zijn nakomelingen. Het is dan ook altijd belangrijk om meer informatie te verzamelen over de genen zodat er een duidelijk beeld ontstaat.

• Homozygoot en heterozygoot
• Dominante en recessieve genen
• Vererving
• Hemizygoot

Homozygoot en heterozygoot

Allelen zijn pakketjes informatie die in tweevoud voorkomen op een gen. Eén allel is afkomstig van de vader en één allel van de moeder. De informatie die hierop staat is afhankelijk van het genenpakket van de ouders en wat zij hebben vererfd. De term homozygoot wordt gebruik als twee allelen op hetzelfde gen gelijk zijn, bijvoorbeeld (XX) of (xx). De naam homozygoot komt voort uit het latijnse woord 'homo' dat 'gelijk' of 'hetzelfde' betekent. Heterozygoot is het tegenovergestelde. Dit betekent dat twee allelen op hetzelfde gen verschillend (hetero) zijn (Xx).

Dominante en recessieve genen

Homozygote en heterozygote genen worden pas echt belangrijk in combinatie met de termen 'dominant' en 'recessief'. Deze termen geven weer hoe de informatie op een gen zich manifesteren. Een dominant allel op een gen overheerst een recessief allel. Zo'n recessief allel kan dan wel aanwezig zijn op een gen maar manifesteert zich niet. Een recessief allel wordt pas zichtbaar op het moment dat het homozygoot (dus twee keer) aanwezig is. Een dominant allel zal zich al manifesteren als het maar één keer (dus heterozygoot) aanwezig is. Het maakt bij dominante genen niet uit of ze één of twee keer aanwezig zijn, dit verandert het effect niet. Dominante genen worden meestal met een hoofdletter aangegeven, recessieve genen met een kleine letter.

Let op! De termen gen en allel worden vaak door elkaar gebruikt. Op het moment dat men spreekt over twee dominante, recessieve, homozygote of heterozygote genen dan hebben ze het eigenlijk over de informatie die in tweevoud op deze genen staat: Dus de allelen.

Vererving

Het is inmiddels al lang bekend dat niet elke eigenschap veroorzaakt wordt door één gen. In sommige gevallen gaat het om tientallen genen. Denk maar aan hoe snel iemand kan rennen. Dat wordt bepaald door de beenlengte, hoe goed iemand spieren op kan bouwen, hoe makkelijk iemand op een geschikt gewicht kan blijven, een stukje mentaliteit en ga zo maar door, maar om het simpel te houden nemen we gen X en gen X heeft in dit voorbeeld twee allelen, twee pakketjes informatie die samen homozygoot of heterozygoot zijn en niet beïnvloed worden door andere genen.

Nu krijgt elk organisme 50% van de genen van vaders kant mee en 50% van moeders kant en stel, ze zijn beiden heterozygoot voor gen X oftewel (Xx). Het kind kan dan de volgende genencombinaties krijgen:


In bovenstaand voorbeeld is te zien dat er drie mogelijke combinaties zijn, namelijk:

• 25% kans op homozygoot dominant
• 50% kans op heterozygoot
• 25% kans op homozygoot recessief

Hier wordt duidelijk hoe belangrijk de combinaties van de termen homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief zijn. Zou men alleen de termen homozygoot en heterozygoot gebruiken dan gaat het over 50% homozygoot is en 50% heterozygoot maar niemand die weet hoe de homozygote genen zich zullen manifesteren in een nakomeling omdat niet bekend is of het om dominante of recessieve genen gaat.

Samengevat

Nog even kort, bij de termen homozygoot en heterozygoot maakt het niet uit of een gen dominant is of niet, het enige dat wordt aangegeven met deze termen is of twee allelen op het gen hetzelfde zijn of niet, niet hoe het zich zal manifesteren in de drager, daarvoor moeten we weten om welk gen het gaat en of dit dominant of recessief is.

• x met x is (xx) homozygoot
• X met x is (Xx) heterozygoot
• x met X is (xX) heterozygoot (voor het gemak wordt de hoofdletter altijd als eerste gezet.)
• X met X is (XX) homozygoot

Hemizygoot

Er is nog een derde term, namelijk hemizygoot. Dit is niet een term die men snel tegen zal komen in de basisgenetica. Hemizygotisme ontstaat op het moment dat er sprake is van deletie bij een gen. Dit gen heeft maar één allel met informatie in plaats van twee, de informatie is dus incompleet bij reguliere genen al wordt dit meestal niet eens opgemerkt. Een ander hemizygoot gen is het Y-chromosoom, het chromosoom voor het mannelijk geslacht. Deze informatie wordt alleen van vader op zoon overgedragen en wordt niet teruggevonden bij of vererfd door vrouwen.

Lees verder

• Wat is genetica? De basis van het DNA uitgelegd
• Wat zijn genen en wat is nou DNA? Dieper de genetica in
• Uitleg & voorbeeld dominante, recessieve en incomplete genen
• De functie van allelen op DNA in de genetica
• De relatie tussen chromosomen, celkern, DNA en genen