De uitbarsting van de vulkaan Tambora

In 1815 barstte de Tambora vulkaan in Indonesië uit. Het was de grootste uitbarsting ooit in de geschiedenis van de mensheid. De gevolgen van de uitbarsting waren groot. Er vielen vele duizenden doden en de uitbarsting had wereldwijd invloed op het klimaat. 1816 Werd bekend als het jaar zonder zomer. De uitbarsting had ook op het noordelijk halfrond grote politieke en culturele gevolgen.

Tambora

De Tambora is een “stratovulkaan” of ” samengestelde vulkaan” . Dit zijn vulkanen met een symetrische kegelvorm die zijn samengesteld uit verschillende lagen lava en gesteenten. Andere bekende stratovulkanen zijn bijvoorbeeld de Hood in Oregon, de Fuji in Japan en de Cotopaxi in Equador. De Tambora ligt op het eiland Sumbawa in Indonesië, ten oosten van Java en ten zuiden van Borneo en Sulawesi.

Aanloop tot de uitbarsting

De Tambora was al jaren voor de uitbarsting onrustig. Regelmatig klonk er gerommel, bewoog de aarde en kwamen er zwarte rookwolken uit de krater. Op de avond van 5 april 1815 klonk er een zware explosie, die op een afstand van 1250 kilometer in Batavia, het huidige Jakarta, te horen was. De toenmalige Britse gouverneur generaal stuurde troepen de Batavia in omdat hij dacht dat de stad werd aangevallen door rebellen. Niemand kon toen nog vermoeden dat dit het begin was van een enorme natuurramp: de uitbarsting van de Tambora vulkaan.

De uitbarsting

Na de eerste explosie van 5 april volgden er nog vele. Vanaf de eerste dag was er al as neergekomen op Java. Niemand wist toen nog waar dat vandaan kwam. Ook waren er al een aantal aardschokken gevoeld. De grote uitbarsting kwam op de avond van 10 april 1815. Bij deze explosie werd te top van de vulkaan er af geblazen. Grote brokstukken kwamen tot op 40 kilometer afstand neer. De vulkaan verloor ongeveer een derde van z’n hoogte. Voor de explosie was hij 4200 meter hoog, na de explosie was daar nog 2850 meter van over. Gedurende de eruptie werd door de vulkaan, naar schatting, zo’n 160 kubieke kilometer aan magma stenen en as uitgebraakt in een kolom die tot 44 km hoog in de atmosfeer reikte. Daarmee scoort de Tambora een 7 op de Vulkanische Explosiviteits Index (VEI). Dat is de op een na hoogste classificatie. De hoogste is VEI 8 (een uitstoot van 1000 kubieke kilometer of meer) en dat is voorbehouden aan de grootste supervulkanen, zoals bijvoorbeeld Toba en Yellowstone.

Drie dagen lang was de Tambora en haar omgeving in een dichte zwarte rook gehuld. Overal in de zee rond Sumbawa dreven grote hoeveelheden puimsteen en hout van losgerukte bomen. Dagen lang werd de omgeving geteisterd door vloedgolven, aardbevingen en wervelwinden. Naar schatting vonden daarbij ongeveer 12.000 mensen de dood.

Hongersnood

Sumbawa werd bijna geheel bedekt met een as en modderlaag van 50 cm dik. Dit doodde al het plantenleven en jarenlang kon er geen voedsel meer worden verbouwd, Daardoor ontstond er grote hongersnood onder de bevolking die het geweld van de uitbarsting had overleefd. Ook de westelijke buureilanden Lombok en Bali werden onder een laag as bedolven. Ook daar mislukten oogsten en ontstond er hongersnood. Op Sumbawa brak ook nog een cholera epidemie uit als gevolg van een gebrek aan schoon drinkwater. Dit alles kostte naar schatting aan nog eens 80.000 mensen het leven. Het werkelijke dodental is echter moeilijk vast te stellen. Het zou ook wel eens hoger kunnen zijn.

Wereldwijde gevolgen

De uitbarsting had ook op wereldschaal grote gevolgen. Door de grote hoeveelheid, hoog in de atmosfeer uitgestoten materiaal, daalde de gemiddelde temperatuur op aarde met 0,3 graden celcius. De gevolgen daarvan werden met name gevoeld in het jaar na de uitbarsting. In Noord Amerika en Europa ging het jaar 1816 de geschiedenis in als het jaar zonder zomer. Veel oogsten mislukten door nachtvorst in het voorjaar en de zomer. Daardoor ontstonden op veel plekken hongersnoden. Er wordt door sommige historici zelfs een verband gelegd tussen de opstand tegen keizer Napoleon in dat jaar en de voedseltekorten. Op veel plaatsen in Europa braken voedselrellen uit en de armoede nam sterk toe. Dit duurde tot in 1817, waarna de migrantenstroom naar de Verenigde Staten toenam.

Invloed uitbarsting op kunst en cultuur

Dat er zoveel as in de hoge luchtlagen aanwezig was, was goed te zien aan de zonsop- en ondergangen. Ze zagen er spectaculair uit doordat er een speciale gloed in de lucht hing. De Engelse schilder J.M.W. Turner (1775-1851) zou hierdoor geïnspireerd zijn geraakt bij het schilderen van landschappen. Deze schilderijen vertonen een typische lichtinval.

De 18-jarige Mary Shelley en haar man Percey verbleven in 1816 in het landhuis van Lord Byron in Genève. Door de slechte zomer met erg veel regen verveelden ze zich. Lord Byron stelde voor om een wedstrijd te houden wie het beste horrorverhaal kon schrijven. Mary Shelley won met het later wereldberoemd geworden verhaal van het Monster van Frankenstein.

Nasleep

Na 1816 bleef de Tambora nog jarenlang onrustig. In augustus 1819 werd er nog gerommel gehoord en stroomde er nog lava over de bergwand. Pas in 1847 durfde de eerste wetenschapper het aan om een expeditie te organiseren naar de krater van de Tambora. De expeditie werd geleid door de Zwitserse botanist Heinrich Zollinger.

In 2004 werd er onder een drie meter dikke laag as een eeuwenoud dorp gevonden. Er werden veel voorwerpen gevonden en beenderen van twee volwassen mensen. Volgens professor Harald Sigurdsson die de vondst deed, moet er nog veel meer te vinden zijn. Hij noemt het gebied “het Pompeï van het oosten”.