Stephen Hawking en de afwezigheid van God

De bewierookte Britse natuurkundige Stephen Hawking (1942-2018) is bij het gewone publiek vooral bekend vanwege zijn ‘A Brief History of Time’ (1988). Daarin legt hij de kosmos op een voor iedereen begrijpelijk manier bloot. In 2010 kwam hij met ‘The Grand Design’, waarin hij met theoriën ontvouwt, die stellen dat de kosmos bij zijn ontstaan geen God nodig heeft gehad. Behalve Hawking’s briljante carrière in de natuurkunde en kosmologie en de verschillende prijzen, die hij ontving ( waaronder de ‘Albert Einstein Medal’ in 1979, de ‘Príncipe de Asturias’ en de ‘Companion of Honour’ in 1989 en de ‘Presidential Medal of Freedom’ in 2009) is hij ook bekend vanwege de ziekte, die hem al jarenlang aan een rolstoel kluistert. Ondanks dat en het feit dat hij gedwongen is te communiceren met een spraakcomputer is het hem steeds weer gelukt om nieuwe stappen te zetten in de wereld van de ontdekkingen en de kosmos dichter te brengen bij de mensen.

Een korte biografie

Stephen Hawking werd op 8 januari 1942 geboren -midden in de Tweede Wereldoorlog, toen Londen onder bombardementen van de Duitse vliegtuigen te lijden had. Zijn geboortedatum was curieus genoeg de sterfdag van Galileo Galilei, maar dan precies 300 jaar later. Op zijn zeventiende ging hij aan de universiteit van Oxford wis- en natuurkunde studeren, waar hij al in het tweede jaar een prijs won. Echter, omdat het hem allemaal te makkelijk afging en hij daardoor weinig studeerde, haalde hij zijn examens toch steeds weer met de hakken over de sloot.

Studie en huwelijk

Tegen het einde van zijn studie, in 1962, werd er bij Hawking een degeneratieve ziekte geconstateerd: ALS (amyotrofische laterale sclerose). Deze ongeneeslijke aandoening tast de zenuwcellen aan met als gevolg een totale verlamming van het lichaam. Er werd hem twee jaar levensverwachting voorspeld. In datzelfde jaar kwam Hawkings in Cambridge te werken, waar hij aan de universiteit onderzoek deed binnen de toegepaste wiskunde. Ondanks zijn lichamelijk ongemakken haalde hij in 1966 – vier jaar na de diagnose – zijn doctoraat.

Ondertussen was hij in 1963 getrouwd met Jane Wilde. Uit dat huwelijk kwamen drie kinderen voort. Hawking had op den duur wel een rolstoel nodig en het gezin moest een daarvoor aangepaste flat betrekken. Tot 1979 zou zijn vrouw ertoe in staat zijn hem alleen te verzorgen; later zou een gediplomeerde hulp daarbij nodig zijn.

Leerstoelen in Cambridge

Na zijn doctoraat werd Hawking met een beurs onderzoeker aan het ‘Conville and Caius College’, geliëerd aan de universiteit van Cambridge. In 1974, toen hij al aan het departement van de universiteit van Cambridge zelf werkte, werd hij ‘fellow’ van de ‘Royal Society’ gekozen. In 1977 werd hij professor ‘gravitationele natuurkunde’ (fysica van de zwaartekracht) en in 1980 Lucasian professor in de wiskunde in Cambridge, één van de meest prestigieuze leerstoelen ter wereld, in 1663 gesticht door Henry Lucas (1610-1663) en een jaar later officiëel door de Britse troon erkend. In 1982 ontving hij wegens verdiensten de Orde van het Britse Koninkrijk.

Complicaties

Tijdens een congres in Génève in 1985 werd Hawking overvallen door een longontsteking, die zich zodanig compliceerde dat hij geopereerd moest worden en aan een apparaat kwam om in leven gehouden te worden. Sindsdien communiceert hij, eerst nog met een programma, waarmee Hawking woorden kon selecteren met de ogen, en later met een spraakcomputer, die nu ook in zijn rolstoel is ingebouwd. Dankzij al deze technologie kon Hawking o.a. zijn beroemde boek ‘A Brief History of Time’ (1988) schrijven.

Scheiding

In 1991 scheidde Hawking van zijn vrouw en trouwde hij vier jaar later met zijn verpleegster, Elaine Mason. In 2006 is hij ook van haar gescheiden. Er wordt beweerd dat ze hem mishandelde. Na 2007 werd het contact tussen Hawking en zijn eerste vrouw hersteld en begon Hawking kinderboeken te schrijven in samenwerking met zijn dochter Lucy, met als leidraad de kosmologie.

Op 14 maart 2018 overleed Hawking uiteindelijk, bijna 53 jaar na de diagnose dat hij nog twee jaar te leven had, en na bijna zijn hele volwassen leven in een rolstoel te hebben doorgebracht. Deze belangrijke beperking heeft er echter niet voor kunnen zorgen dat hij niet één van de beroemdste natuurkundigen/kosmologen van zijn tijd kon worden.

Ontdekkingen en geschreven werk

Hawking werd in zijn werk vooral bekend door de zg. ‘hawkingstralen’, een zwarte straling die wordt uitgezonden door een zwart lichaam en -ondanks wat men eerder dacht- ook door zwarte gaten, en door zijn ‘ontdekking’ van de ‘imaginaire tijd’. In de imaginaire tijd is het heelal in tijd onbegrensd, maar toch eindig, hoewel het begrip ‘eindig’ op een cyclische manier wordt uitgelegd en dus na het einde weer opnieuw begint. Samen met de natuurkundige Roger Penrose (1931) kwam hij tevens tot belangrijke ontdekkingen rondom de algemene relativiteitstheorie op het moment van de ‘Big bang’, de oerknal die het universum begon.

'A Brief History of Time'

In zijn boek ‘ A Brief History of Time’ uit 1988, met als ondertitel ‘From the Big Bang to Black Holes’, beschrijft Hawking aan outsiders de kosmos en zijn fenomenen -de ‘Big Bang’, zwarte gaten, lichtkegels, etc.- en legt daarbij ingewikkelde wiskundige berekeningen uit. Het eindigt met de woorden: ‘If we discover a complete theory, it would be the ultimate triumph of human reason — for then we should know the mind of God’.

'The Grand Design'

In het in oktober 2010 uitgegeven boek ‘The Grand Design’ wordt door Hawking, in samenwerking met Leonard Mlodinow (1954), gesteld dat het heelal zichzelf uit niets kan vormen en dat spontane schepping er de reden van is ‘dat er iets is en niet niets’ en waarom wij, mensen, bestaan. Zijn conclusie is, in tegenstelling tot waar zijn eerdere boek zich nog wel min of meer aan vasthoudt, dat ‘God niet nodig was voor de schepping van het heelal’. Wat deze stelling betreft, beweerde Hawking enkele maanden eerder al tijdens een interview dat het bij een God in ieder geval niet gaat om een wezen, dat je kunt aanroepen en vragen stellen. Of het universum geschapen is door een God of door een serie natuurkundige wetten, hield hij zich het liefst bij de tweede mogelijkheid, al wees hij het niet af dat je die natuurkundige wetten ‘God’ kan noemen.

Ten antwoord op de kritiek, die het boek ‘The Grand Design’ losmaakte, zei Hawking dat niemand kan bewijzen dat ‘God niet bestaat, maar dat de wetenschap Hem onnodig heeft gemaakt’.

De ruimte, nieuw verspreidingsgebied voor de mens

Aan de andere kant waarschuwde Hawking ervoor dat de mens de ruimte zal moeten koloniseren, wil hij in de toekomst overleven, en dat dat zo snel mogelijk moet gebeuren. Te lang blijven op de Aarde is volgens hem riskant, niet alleen omdat de mens alle eindige grondstoffen uit zal putten, maar ook omdat het gevaar bestaat dat de wereld vernietigd zal worden door onze eigen technologische ontdekkingen. Daarbij zei hij dat tijdreizen in de toekomst mogelijk zal zijn en dat buitenaards leven dat zeker ook is.

Postuum

Enkele dagen na Hawkings dood werd een artikel aangeboden aan het Amerikaanse wetenschappelijk tijdschrift 'Physical Review Letter' onder de titel 'A smooth exit from eternal inflation' dat hij schreef met zijn Belgische collega Thomas Hertog. Daarin wordt beschreven hoe met behulp van een ruimteschip achtergrondstraling zou kunnen worden gemeten en het bewijs kan worden geleverd voor het bestaan van meerdere universums, oftewel een zg. 'multiversum'. Volgens The Sunday Times zou dat artikel hem de Nobelprijs hebben opgeleverd, een prijs die de natuurkundige tijdens zijn leven nooit werd gegund en die in ieder geval nooit wordt toegekend aan iemand, die al overleden is.

Parafernalia

Hawking´s onmiskenbare metalen stem, weergegeven door een computer, was te horen in diverse populaire televisieseries, waaronder 'The Simpsons' en' The Big Bang Theory'. Ook speelde hij een kleine rol in 'Star Trek: The New Generation'. In 2014 kwam hij voor een sketch in de Monty Python Live Show live (mostly), waarin hij een lied zong. Ook was zijn stem te horen in enkele songs van de popgroep Pink Floyd in 'Party Animals'.

Lees verder

• José Ortega y Gasset en de 'massamens'