Waarom zijn sommige mensen linkshandig?

Michelangelo schilderde met links en ook Newton had een voorkeur voor zijn linkerhand. De lijst van beroemde linkshandigen is lang en toch zag men ze als exoten, die weliswaar artistiek begaafd en enorm creatief zouden zijn, maar ook onhandig en lomp. Dat zijn allemaal vooroordelen, zeggen de wetenschappers. Het staat vast, dat linkshandigheid door de natuur is vastgelegd. Wat er verder gebweurt, hangt van de omstandigheden af.

Plato en linkshandigen

Archeologische vondsten als stenen en speren bewijzen dat er in de steentijd meer linkshandigen waren dan nu. Onderzoekers gaan er van uit dat minstens de helft van de mensen de belangrijkste dingen met de linkerhand deden. De Griekse filosoof Plato (427-347 voor Chr.) hield zich met dit fenomeen bezig. Zijn stelling: Net zoals de voeten geen verschil in beweging kennen, is de mens ook in staat beide handen gelijk te gebruiken. Dieren daarentegen hebben wel een voorkeur voor een bepaalde kant. Zo hebben bijv. de winterkrabben, die aan de tropische kust leven, altijd een grotere en een kleinere schaar. Ook vrij levende chimpansees trekken één bepaalde kant voor. Wetenschappers observeerden die apen bij het vissen naar termieten en stelden vast, dat de meeste dieren daarvoor de linkerhand gebruikten.

Het is zinvol een bepaalde kant te gebruiken, als het duidelijk effectief is, de kracht naar die ene kant te bundelen. In het dierenrijk gaat het gelijk op, maar bij de mensen is dat anders. Statistieken wijzen uit dat tegenwoordig ongeveer tien procent van de wereldbevolking met de linkerhand schrijft, knipt of schroeft. De linkshandigen zelf denken dat het minstens 25% is en in creatieve beroepen zelfs meer dan een derde.

Rechtschapen burgers

Nog altijd kampen vele linkshandigen met vooroordelen. Denk bijv. aan de uitspraak: Die heeft twee linkerhanden. Met andere woorden, als het moeilijk wordt, kun je maar beter de rechterhand gebruiken. Wie met zijn linkervoet opstaat (met het verkeerde been uit bed stappen), heeft een slecht humeur. Al in de oudheid kwam de linkerkant al niet goed naar voren. Van links kwamen de slechte profetieën en ook het rijk der doden lag aan de linkerkant. Zo kan men dit standpunt ook nog in de oorsprong van beide woorden herkennen. Het Latijnse begrip voor recht is 'dexter', wat geschiktheid betekent en de Engelse uitdrukking 'dexterity' komt daarvandaan. Het woord links betekende bij de Romeinen 'sinistrum' en kan met dreigend vertaald worden. Het Franse woord 'sinistre' en het Spaanse woord 'siniestro'is daarvan afgeleid.

Raadsel

Waar komt het dan toch vandaan dat er mensen zijn, die ipv de rechter- de linkerhand gebruiken? Ook al is de oorzaak uiteindelijk nog niet helemaal onderzocht, het zou heel goed genetisch bepaald kunnen zijn. De waarschijnlijkheid dat twee rechtshandigen een een linkshandig kind krijgen, is nl. maar twee procent. Is daarentegen één van de ouders linkshandig, stijgt die kans naar 17 procent. Bij twee linkshandigen is de kans zelfs vijftig procent dat ze een linkshandig kind krijgen.

De rol van de hersenen

Naast erfelijke aanleg spelen ook de beide hersenhelften een belangrijke rol bij links- of rechtshandigheid. Voor verschillende vaardigheden, zoals bijv. spraak, motoriek of ruimtelijk denken, zijn verschillende delen van de hersenen verantwoordelijk. Daarbij worden in de regel de bewegingen en bedrijvigheden, die met de linkerkant van het lichaam uitgevoerd worden, aangestuurd door de rechter hersenhelft en andersom. Bij bijna alle rechtshandigen ligt het spraakcentrum in het linkerdeel van de hersenen en dat is ook zo bij tweederde van de linkshandigen. Het overige deel ligt gedeeltelijk in beide helften. Terwijl bij de één het spraakcentrum aan de rechterkant zit, wordt dit bij de anderen door beide hersenhelften overgenomen.

Dat resulteert in twee dingen: ten eerste is linkshandigheid niet alleen een simpele omkering van rechtshandigheid en ten tweede kan het spraakcentrum onafhankelijk van de links- of rechtshandigheid functioneren. Dit is echter wel eerder uitzondering dan regel. Inmiddels is duidelijk dat spraak en links/rechtshandigheid toch samen hangen met een kant van de hersenen. Veel wetenschappers denken dat de ordening van de gebieden in de hersenen ook door de evolutie is beïnvloed. Ze denken dat gedrag de oorsprong van spraak is. Op grond van de nauwe verbinding van deze beide gebieden gaan de onderzoekers er van uit dat de centra voor spraak en links/rechtshandigheid op één en dezelfde plek zitten, want zo zijn de af te leggen wegen en reactietijden korter. Dit kan ook de reden zijn dat omgeschakelde linkshandigen altijd weer klagen over spraak- en concentratiestoornissen, sommigen hebben ook last van motorieke gebreken. Dat wordt onder andere verklaard door een verkeerde belasting van de verantwoordelijke gebieden bij omschakeling van. Deze storingen treden overigens ook op, als men omschakelt van rechts naar links.

Moleculen

Dat alles verklaart echter nog niet waarom de centra voor spraak en links/rechtshandigheid bij de één aan de linkerkant en bij de andere aan de rechterkant liggen. Een verklaring voor dit fenomeen komt van Marion Annett. Zij is een Engelse bioloog en zij denkt, dat een molecuul verantwoordelijk is voor de vorming van de linker hersenhelft. Als deze kant sterker ontwikkeld is, is de waarschijnlijkheid groter, dat de rechterhand de voorkeur heeft boven de linkerhand. Volgens de wetenschappers klopt dit niet, omdat er volgens hen geen dominante hersenhelften zijn. Spraak en links/rechtshandigheid zouden zich toevallig en onafhankelijk van elkaar over de beide hersenhelften verdelen. Driekwart van alle tweelingen zijn trouwens beiden óf links-, óf rechtshandig. Dus genen lijken wel een rol te spelen, maar niet de belangrijkste.

Vroeger en nu

Vroeger was het niet zo makkelijk om linkshandig te zijn, nu is dat gelukkig niet meer zo. De industrie heeft zich helemaal aangepast aan mensen die liever alles met links doen. Van kurkentrekkers tot blikopeners, van een toetsenbord tot een boemerang, alles is aangepast op linkshandigen. En ook de gewoonte dat Japanse mannen zich mochten laten scheiden van hun vrouw als ze linkshandig was, behoort gelukkig tot het verleden.