Manuscripten uit Timboektoe gered als smokkelwaar

Waar onrust heerst of oorlog is, krijgt behalve het land en de bevolking het cultureel erfgoed het zwaar te verduren. Islamitische Staat financierde zijn strijd in Irak en Syrië voor een deel door verkoop van kunstschatten. Anderen smokkelen in Mali manuscripten met grote cultuurhistorische waarde uit het land, juist om ze te redden. Het zijn slechts voorbeelden. Het Nederlandse Prins Claus Fonds droeg bij in de kosten van de reddingsoperatie. De documenten en boeken werden in 2012 en 2013, ten tijde van de toen voortschrijdende IS-terreur, veiligheid gebracht.

Cultureel erfgoed uit handen van terroristen gered

• Manuscripten uit Timboektoe als smokkelwaar
• Prins Claus Fonds
• Hutkoffers en telefoons
• Boeken over sterrenkunde
• Historisch erfgoed gered met hulp van lokale bevolking
• Historisch erfgoed verwoest door extremisten
• Kunstschat uit Ahmed Baba Instituut
• Conflict in Mali

Manuscripten uit Timboektoe als smokkelwaar

In 2012 en 2013 verdwijnen er manuscripten uit Mali. De oude en onvervangbare documenten stonden bovenaan de lijst van radicaalislamitische groepen uit Mali om te worden vernietigd. Van de waardevolle geschriften uit de bibliotheek in Timboektoe werd 95 procent uit het land gesluisd. Vele mensen waagden hun leven om de geschriften in veiligheid te brengen.

Reddingsactie

De manuscripten zaten in dozen in de bibliotheek van het Ahmed Baba Instituut in Timboektoe. De handgeschreven boeken zijn daar uit gehaald en de dozen bleven in Timboektoe achter. De extremisten zagen op die manier niet dat de boeken waren verdwenen en er lege dozen in de boekenkasten stonden.

Prins Claus Fonds

Het initiatief van de reddingsoperatie kwam van het Prins Claus Fonds.
Bij de operatie waren verder betrokken:

• Malinese ministerie van Cultuur
• Malinese ministerie van Onderwijs;
• gouverneur van Timboektoe;
• Ahmed Baba Instituut;
• Malinese organisatie Savama DCI;
• lokale organisaties;
• lokale bevolking;
• Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking.

Hutkoffers en telefoons

Het Prins Claus Fonds hielp door middel van financiële steun voor:

• hutkoffers;
• telefoons;
• auto’s;
• eten en overnachting van de uitvoerders.

Boeken over sterrenkunde

Het is niet bekend gemaakt hoeveel documenten en boeken er uit Timboektoe zijn gehaald en in veiligheid zijn gebracht. Ook werd niet bekend gemaakt waar de manuscripten na de reddingsoperatie zijn gebleven. Uit veiligheidsoverwegingen geeft het ministerie en het Prins Claus Fonds de schuilplaats niet prijs.
De boeken gaan over verschillende onderwerpen, ondermeer over:

• godsdienst;
• sterrenkunde;
• muziek.

Historisch erfgoed gered met hulp van lokale bevolking

De lokale bevolking hielp bij de redding. Ze werkten eendrachtig mee aan de smokkel van de boeken. Het historisch erfgoed kan nu behouden blijven voor komende generaties. Voor de conservering is nog veel geld nodig. Deskundigen denken dat er nog miljoenen euro’s nodig zijn. De documenten zijn waardevol voor de cultuurgeschiedenis van Mali.

Historisch erfgoed verwoest door extremisten

In 2012 werd veel historisch erfgoed van het Afrikaanse land verwoest door extremisten. Mausoleums moesten er aan geloven en eeuwenoude graftombes van islamitische heligen werden vernield.
De verwoesting mobiliseerde een deel van de bevolking en instanties om zich in te zetten voor het behoud van de manusripten om te voorkomen dat er nog meer vernield zou worden.

Kunstschat uit Ahmed Baba Instituut

Bijna de hele kunstschat werd gered. Slechts één kamer van het Ahmed Baba Instituut bleef onbereikbaar; dat deel van het instituut werd door de exptremisten in brand gestoken. Het instituut bewaarde 20.000 wetenschappelijke manuscripten en documenten uit onder meer de 13e eeuw.

Stad van de 333 heiligen

Timboektoe was eeuwenlang een van de belangrijkste centra van de Islamitische godgeleerdheid. In de woestijnstad waren daarom veel cultuurschatten bijeengebracht voor studiedoeleinden. De stad werd in de moderne tijd ook een toeristische trekpleister en staat sinds 1988 op de Werelderfgoedlijst van de Unesco. Timboektoe wordt ook wel de stad van de 333 heiligen genoemd.

Conflict in Mali

Mali verkeert in een ernstig conflict. In april 2012 viel Timboektoe in handen van radicale groepen die alles vernielden dat in hun ogen heidens is. Graftombes, moskeeën en meer erfgoed werd aan gruzelementen geslagen of in brand gestoken. Het Internationale Strafhof schaart dit soort vernielingen onder oorlogsmisdaden. In 2012 en 2013 woedde er een burgeroorlog. Frankrijk greep militair in. Mali wordt geplaagd door terroristische aanslagen.

Multidimensional Integrated Stabilisation Mission in Mali

De Verenigde Naties proberen met een missie de veiligheid en stabiliteit in het land te herstellen. De missie heet Multidimensional Integrated Stabilisation Mission in Mali (Minusma). Sinds 2014 draagt Nederland bij aan die missie. Eind 2018 trekt Nederland zich uit Mali terug.

Lees verder

• Werelderfgoed in Nederland en de Werelderfgoed Tours