Doorzettingsvermogen, hoe het werkt en hoe te trainen

Een ieder heeft wel een idee wat doorzettingsvermogen inhoudt. Door wetenschappelijk onderzoek weten we welke hersengebieden en welk hersenstofje een belangrijke rol spelen bij het doorzettingsvermogen. Als je weet hoe het in je brein en werkt dan kun je, in een door jou gewenste richting, je doorzettingsvermogen trainen. Aan de hand van een voorbeeld van roken wordt geconcretiseerd hoe het kan. Er zijn echter ook omstandigheden dat het niet of minder goed lukt. In onderstaand artikel wordt aan de hand van verschillende vragen getracht een antwoord te geven op hoe het brein bij het doorzettingsvermogen werkt en welke middelen we zelf kunnen aanwenden om een idee of actie door te zetten.

Wat verstaan we onder doorzettingsvermogen?

Onder doorzettingsvermogen wordt verstaan:
Krachtig vasthouden aan een bepaald door jou gewenst idee en/of actie, ondanks kritiek of tegenstand

Synoniemen zijn o.a.: volhardendheid, standvastigheid

Waar zit het doorzettingsvermogen in je brein?

De Amerikaanse neurowetenschapper Parvizi en collega’s ontdekten bij toeval in welk hersengebied het doorzettingsvermogen zetelt. (1) Zij deden onderzoek naar epileptische aanvallen bij twee patiënten. Zij plantten in hun hersenen elektroden, in de hoop dat daarmee de epileptische aanvallen zouden afnemen. De onderzoekers zagen iets vreemds toen ze een hersengebied stimuleerden dat bekendstaat als de anterior cingulate cortex.De patiënten meldden dat ze het gevoel begonnen te krijgen alles te kunnen overwinnen welke uitdaging er ook in het verschiet lag.

Een van de patiënten vergeleek het met een klapband krijgen terwijl je met je auto halverwege de bestemming bent, en je geen andere mogelijkheid hebt dan gewoon doorrijden. ‘Het was positief’, stelde hij. ‘Harder gaan, harder gaan om hier doorheen te komen.’ Bij een nepstimulatie, waarbij de elektroden in werkelijkheid helemaal geen elektrische stimulatie afgaven, rapporteerden beide patiënten geen bijzondere sensaties.

De anterior cingulate cortex staat in verbinding met het emotiecentrum, de amygdala en het denk- en leercentrum, de prefrontale cortex. Deze gebieden zijn samen belangrijke hersengebieden voor het doorzettingsvermogen. De verbinding ertussen gaat langs neuronendraden waarlangs boodschappen via het hersenstofje dopamine worden gestuurd. Dopamine is een stofje dat je plezierige gevoelens geeft en actief maakt. De onderzoekster Sitskoorn verwijst naar verschillende onderzoeken waaruit blijkt dat hersenen maakbaar zijn, d.w.z. dat hersengebieden en neuronenbanen getraind kunnen worden (2). Hersengebieden worden actiever en de neuronenbanen tussen de gebieden sterker.

Kun je je doorzettingsvermogen trainen?

Hoe sterker de verbinding tussen het emotie-, denkcentra en de anterior cingulate cortex is, des te beter dopamine kan worden vervoerd. Op scans is te zien of de verbindingen sterk zijn. Er bevindt zich dan een dikke laag witte stof op de neuronenbanen. Dat werd gesignaleerd op scans van hersenen van Londense taxichauffeurs (3). Deze kunnen hun beroep pas uitoefenen als ze alle straten in Londen uit hun hoofd kennen (zonder GPS). Daartoe moeten ze denken, leren, onthouden en er een goed gevoel bij hebben om te slagen. Als het lukt om de straten van een wijk te leren dan wordt diep in de hersenen het plezierstofje dopamine aangemaakt. De dopamine stimuleert de anterior cingulate cortex die de andere centra activeert waardoor het gevoel en gedachte ontstaat dat ze zich meer straten kunnen eigen maken. Dopamine blijkt voor het trainen van het doorzettingsvermogen een onmisbaar hersenstofje te zijn.

Waar wordt dopamine aangemaakt?

Dopamine wordt aangemaakt in het ventrale tegmentale area, een gebiedje diep in de hersenen. Van hier gaat het stofje via neuronenbanen (zenuwdraden) naar, zoals we zagen, verschillende hersengebieden waaronder ook een gebiedje dat het pleziergebied of beloningsgebied wordt genoemd (nucleus accumbens). Als dit gebiedje wordt geactiveerd dan ervaar je sterke plezierige gevoelens (4).

Sommige mensen hebben van nature door hun genen al veel dopamine-aanmaak, bij de meesten is de aanmaak normaal. Als weinig of te weinig dopamine wordt aangemaakt dan kan dat leiden tot lusteloosheid, somberheid en zelfs depressie. Dat zal ook gevolgen hebben voor hun doorzettingsvermogen. Je kunt echter ook zelf ervoor zorgen dat je dopamine aanmaakt en je doorzettingsvermogen wordt versterkt.

Hoe kun je zelf dopamine aanmaken?

Je kunt dopamine aanmaken door:

• Je ervan bewust zijn dat het volbrengen van een taak, hoe klein ook, een prestatie is. Als je daar af en toe bewust bij stilstaat dan geeft het een geslaagd gevoel. Zulke taken kunnen zelfs zijn: tandenpoetsen, de prullenmand legen en een bed verschonen. Meestal doe je dit soort taken automatisch. Juist door je ervan bewust te zijn hoe je het doet en dat je het goed gedaan hebt maak je dopamine aan.
• Je eigen eind- en tussendoelen vaststellen, dat geeft al een prettig gevoel. Je weet waaraan je gaat werken en waarom. De doelen moeten wel realistisch, haalbaar, voor je zijn.

De doelen kunnen heel klein zijn zoals bij een bed opmaken: dit bestaat uit een aantal tussendoelen: lakens af halen, matras omkeren, schone lakens erop leggen etc. Door bewust te denken aan de tussendoelen en ook je bewust te zijn dat je ze bereikt hebt geeft per tussendoel al dopamine-aanmaak. Is het bed opgemaakt en je zegt tegen jezelf: “het is me toch weer goed gelukt,” Je beloont je dan zelf en dan maak je nog een keer dopamine aan.

Cloninger, psychiater en geneticus aan de universiteit van Washington, die al jaren onderzoek doet naar doorzettingsvermogen bij mensen en dieren, trainde muizen (5). Hij ontdekte bij een doolhofproef het belang van tussentijdse beloningen. Muizen die tussentijds beloond werden gaven niet gauw op, in tegenstelling tot muizen die alleen een beloning kregen aan het einde van de proef. Ook hier speelde dopamine een cruciale rol.

• Je ervan bewust zijn dat niet alles vanzelf gaat. Weerstand, tegenslag, pijn lijden is vaak een niet te voorkomen tussenstap om tenslotte het plezierige gevoel te krijgen. Als je je bewust bent van het einddoel dat je gaat bereiken kun je weerstand en tegenslag beter verdragen en zelfs zien als noodzakelijk. Ook het omgaan met weerstand kan dan tot dopamine-aanmaak leiden.
• Ook verwachting en geloof dat je iets kunt bereiken zorgt voor dopamine-aanmaak (6). Als je ervan uit gaat dat het gaat lukken om bijvoorbeeld de auto op een rustige manier te parkeren dan geeft dat al een goed gevoel wat versterkt wordt als het ook nog lukt.

Bovengenoemde voorbeelden zijn van heel andere orde dan doelen die bijv. gericht zijn op een studie of het halen van een target bij een bedrijf. Maar bij beide werken dezelfde processen van dopamine-aanmaak.

Overal kan verveling en saaiheid zich voordoen. Dat zijn de grootste vijanden van het doorzettingsvermogen. Om dit te voorkomen is het belangrijk te beseffen dat het bereiken van een noodzakelijk saai en vervelend einddoel ook saaie tussendoelen kan hebben. Ook dan moet je beseffen dat het behalen van saaie tussendoelen dopamine oplevert, iets dat het werken aan het volgende tussendoel wat prettiger maakt. Waardering door de omgeving kan hier een belangrijke bijdrage leveren. Een experiment met proefpersonen die saaie computertaken moesten uitvoeren liet zien dat bij hen dopamine ging naar hersengebieden die actief bleven bij de uitvoeringen van de vervelende taken. Zij kregen dopamine door het volbrengen van een taak, waardoor ze de volgende taak ook aanpakten. De proefpersonen die niet doorzetten hadden weinig activiteit in de hersengebieden.

Waardoor kan je doorzettingsvermogen je toch in de steek laten?

Dat je doorzettingsvermogen niet of onvoldoende werkt kan onder andere komen door:

Aanleg

Je maakt van nature weinig dopamine aan waardoor je geen activiteit ontplooit. De energie ontbreekt je om, wat je begonnen bent,door te zetten.

Ziekte, vermoeidheid

Door ziekte voel je je lusteloos. Door een tumor in een hersengebied of tussen de hersengebieden functioneert het hersengebied niet goed en/of de dopaminestroom stagneert. Ook bij grote vermoeidheid maak je weinig dopamine aan. Overtrainde sporters krijgen motivatieproblemen.

Omgeving

De omgeving stimuleert niet. Je ziet dit vooral bij kinderen; als ze niet gestimuleerd, uitgedaagd en beloond worden bij een taak dan stoppen ze. Opvallend is dat kinderen wel geheel en al in een spel kunnen opgaan, het spel op zich werkt dan al belonend. Idolen kunnen ook je doorzettingsvermogen in werking zetten en houden.

Verslaving

Denk aan roken, alcohol, drugs, gokken. Je neemt je wel dapper voor om met je verslaving te stoppen, de wil is er wel maar de kracht om het ook daadwerkelijk te doen en door te zetten ontbreekt wel maar de kracht om het ook daadwerkelijk te doen en door te zetten ontbreekt.

Hoe werkt je doorzettingsvermogen bij verslaving?

In feite werken de hersengebieden en neuronenbanen die bij het doorzettingsvermogen een belangrijke rol spelen bij verslaving juist heel goed: ze helpen je om te blijven roken en gokken. Als je dat wilt blijven doen dan is er geen probleem. Er is wel een probleem als de door jou gewenste richting is om met roken te willen stoppen. Je zult dan dopamine op een andere wijze moeten aanmaken en wel in die mate dat het de dopamine die je door je verslaving krijgt, vervangt. Hier zit nu juist de moeilijkheid: hoe maak op een andere wijze voldoende dopamine aan om de dopamine-aanmaak die je door je verslaving krijgt te stoppen?

Waarom het doorzetten om roken te verminderen of te stoppen zo moeilijk is

Bij roken zorgt nicotine ervoor dat het hersenstofje acetylcholine geactiveerd wordt. Dit stofje activeert dopamine-aanmaak. Je voelt je hierdoor plezierig en rustig, een gevoel wat mensen van nature willen blijven behouden. Omdat de werkzaamheid van nicotine kort is zul je, om het plezierige gevoel te willen behouden, snel weer nicotine gaan gebruiken en dus weer gaan roken. Hierdoor is de kans op verslaving groot.

Hoe kun je zelf proberen door te zetten om van roken af te komen?

De oplossing zit erin dat je je bewust bent hoe je hersenprocessen en dat je ze op een andere wijze kunt laten werken. Je hersenen en dus ook je doorzettingsvermogen is immers te trainen en dus maakbaar. Belangrijk is te weten hoe je prefrontale cortex werkt. Dit is het denkgebied dat ons gedrag kan afremmen. Maar juist in dit gebied komt er door het roken veel dopamine wat een plezierig gevoel geeft. Je moet je nu bewust zijn hoe je met dit plezier gevoel anders moet omgaan. In ieder geval is het voor de meesten niet realistisch en haalbaar om in een keer proberen dit pleziergevoel uit te bannen.

Kansrijker is als je je rookgedrag afremt door met tussendoelen te gaan werken bijvoorbeeld te beginnen met het verminderen van roken: niet 5 sigaretten in een uur maar vier, later drie enz. Ieder keer als het lukt om te minderen kun ervoor zorgen dat je een ander pleziergevoel krijgt. Dat kunnen kleine dingen zijn: jezelf belonen door iets te doen wat je leuk vindt: een berichtje op facebook schrijven, iets in de tuin doen, een ommetje maken, etc. Het zijn dingen die heel persoonlijk zijn maar je wel een prettige gevoel geven.

Om daarnaast toch het pleziergevoel van dopamine meer te versterken is het zinnig om dopamine op een ook op een nog andere wijze te verwerven. Dat kan door bewegen (sporten). Je probeert op deze wijze de belangrijke hersencentra en neuronenbanen van het doorzettingsvermogen langzaam te trainen door op andere wijze dopamine aan te maken. Een maatje die met je mee sport en/of ook zijn rookgedrag wil verminderen werkt stimulerend.