Aphantasia: het gebrek aan verbeeldingskracht

Je hebt een vakantie geboekt naar een mooi tropisch land, waarop je je erg verheugt. Je ziet jezelf al lopen over die mooie witte stranden met enorme palmbomen, terwijl je uitkijkt over een helder blauwe zee. Of toch niet? Wanneer je je dit niet kan verbeelden, dan kan het zijn dat je aphantasia hebt.

Wat is aphantasia?

Aphantasia is een neurologische conditie waarbij de persoon niet beschikt over een verbeeldingsvermogen. Zo is het voor deze mensen moeilijk om schapen te tellen voordat ze in slaap vallen, of zich het gezicht van hun geliefde in te beelden. Zij hebben moeite met het synthetiseren van zintuigen in hun geest. Deze conditie is voor het eerst beschreven door de Britse Francis Galton in 1880. Tot 2015 is dit fenomeen nauwelijks bestudeerd geweest, waardoor er vrij weinig bekend is. Professor Adam Zeman gaf deze conditie zijn huidige benaming en schat dat 1 op de 50 mensen een milde tot sterke vorm van aphantasia heeft.

Oorzaken

Mensen met aphantasia kunnen met deze aandoening geboren worden, maar het kan ook op latere leeftijd voorkomen ten gevolge van hersenbeschadiging. Wat er precies in de hersenen gebeurt, is onbekend. In 2010 publiceerde Professor Zeman een casestudie waarbij een man na een operatie aan zijn verstopte hartader het verlies van mentale beelden rapporteerde. Daarbij gaf hij ook aan dat zijn dromen ook geen visuele inhoud meer hadden. FMRI-scans lieten zien dat er minder activiteit was in de visuele hersengebieden dan bij de controlegroep die dit fenomeen niet rapporteerde. Daarnaast zijn er wetenschappers (o.a. Stefania de Vito van Universiteit Pierre et Marie Curie in Parijs) die suggereren dat aphantasia eveneens veroorzaakt zou kunnen worden door psychologische condities zoals dissociatieve stoornissen, angst of depressies. Ook wordt moeite met visualiseren gezien bij mensen met autisme. De oorzaak van aphantasia kan dus een neurogenetische, organische basis hebben, een psychologische, of een mix ervan.

Op welke moeilijkheden stuiten deze mensen zoal?

Naast dat ze moeite hebben om zich het gezicht van hun geliefde voor zich te zien, hebben ze ook moeite met het visualiseren van een eindresultaat. Hierdoor is het voor mensen met aphantasia moeilijk om bijvoorbeeld het werk van een architect te doen. Daarnaast hebben deze mensen niet alleen moeite met het herinneren van visuele beelden. Uit casestudies blijkt dat sommige van deze personen zich ook niet geuren, texturen, smaken, geluiden en emoties herinneren. Dit wordt ook wel totale aphantasia genoemd. Mensen met aphantasia hebben herinneringen in de vorm van feiten zonder daar een beeld bij te hebben. Verder hebben mensen met aphantasia moeite met het herkennen van gezichten. Merkwaardig is dat de meeste mensen met aphantasia rapporteren dat zij wel dromen. Ook rapporteren sommige mensen met aphantasia gevoelens van isolatie en eenzaamheid te ervaren nadat zij zich hebben gerealiseerd dat anderen wel mentale beelden kunnen vormen. Mensen met aphantasia rapporteren met name moeite te hebben met hun conditie na het overlijden van een dierbare en deze niet goed te kunnen herinneren.

Hoe wordt aphantasia bij een persoon gediagnosticeerd?

Gezien het om een conditie gaat waarbij het gaat om het vermogen tot mentale visualisatie, is het niet gemakkelijk om dit fenomeen vast te stellen bij personen. We kunnen ten slotte niet zien wat anderen zich verbeelden. Psychologen gebruiken de "Vividness of Visual Imagery Questionnaire" om te testen hoe sterk de verbeeldingskracht is. Deze vragenlijst vraagt daarbij aan de persoon om verschillende mentale beelden te beoordelen. De Universiteit van Exeter, die verder onderzoek naar dit fenomeen gaat doen, heeft hiervan een verkorte versie ontworpen. Deze aphantasia test test kan je zelf afnemen. Let op: het is in het Engels.

Lees verder

• Geboren zonder hersenen: Anencefalie
• Een levensveranderende ziekte die de hersenen laat krimpen