Wat wordt bedoeld met sepia?

Het woord sepia heeft verschillende betekenissen. Sepia is de naam van een inktvis en de kleur van een pigment. Daarnaast kan het ook een bewerkingsproces in de fotografie betekenen, waar vooral vroeger gebruik van werd gemaakt. Met sepia kunnen dus verschillende dingen worden bedoeld. Al hebben ze indirect met elkaar te maken. Uitleg over het begrip sepia.

Wat is sepia?

Met sepia kunnen verschillende dingen bedoeld worden die indirect met elkaar te maken hebben, al lijkt dat in beginsel niet zo. Sepia is om te beginnen de naam van een weekdier, de inktvis die ook zeekat wordt genoemd. Daarnaast is het de aanduiding voor een kleur. Ten derde is het een afkorting van sepiatoning, een afkorting die in de fotografie wordt gebruikt. Een nadere uitleg over de verschillende betekenissen van het begrip sepia.

Sepia, de zeekat

De zeekat is een weekdier dat - net als de octopus - hoort bij de inktvissen. Sepia is de Griekse benaming voor zeekat. De orde waartoe de zeekat behoort wordt Sepiida genoemd. De gewone zeekat (Sepia officinalis, zie foto boven) is de bekendste, en deze komt veel voor in onze streken, vooral in de Noordzee en Oosterschelde. Het zijn nachtdieren die ongeveer een halve meter groot worden. Het skelet van de zeekat bestaat niet uit botten maar uit één schelp, de skeletschelp. Als het dier sterft blijft deze schelp over en we kennen dit als het bekende zeeschuim (ossia sepia), dat op het strand aanspoelt. Zeeschuim wordt door vogelliefhebbers gebruikt voor kanaries, om aan te knabbelen. Het is kalkrijk en komt de vogels ten goede bij hun kalkopname.

Zeekatten kunnen een wolk donkere inkt spuiten om een aanvallend dier in verwarring te brengen. Daarnaast hebben ze pigmentcellen in hun huid. Hiermee kunnen ze van kleur veranderen om zich aan hun omgeving aan te passen om minder zichtbaar te zijn (schutkleur). Wanneer ze paren verschieten ze snel van kleur, en als ze wit zijn betekent dit meestal dat ze boos zijn. De zeekat is eetbaar; er wordt om die reden dan ook op deze dieren gevist, met name in de landen rond de Middellandse Zee. In de landen rond de Noordzee wordt de zeekat ook gevangen, als bijproduct van de visserij op platvis. Waar de vangst aan zeekat vroeger werd teruggegooid wordt dit tegenwoordig niet meer gedaan: de zeekat wordt ingevroren aan boord en aan restaurants verkocht. Het wordt dan calamari genoemd. Uit de zeekat kan de inkt worden gewonnen: een krachtige kleurstof die ook sepia wordt genoemd. (Lat. calamarium: inktpot).

Sepia, de kleur

De kleur sepia is vernoemd naar bovengenoemde inkt: een sterke kleurstof, ofwel pigment, dat uit de zeekat kan worden gehaald. Het is een kleur met een scala aan schakeringen die zich ergens tussen bruin en grijs bevinden. Onverdund is het pigment heel donkerbruin, bijna zwart. Bij matige verdunning is de kleur nog maar deels doorschijnend, maar bij grotere verdunningen wordt die transparant, met rode ondertonen. De inkt die uit de zeekat wordt gewonnen, sepia-inkt, werd in vroeger eeuwen gebruikt om mee te schrijven. Ook werd het gebruikt in de schilderkunst.

Sepia in de fotografie

In de fotografie is sepia de afkorting van sepiatoning, dit is het resultaat van het sepiaproces. Hierbij worden zilverdeeltjes die zwart van kleur zijn via scheikundige processen omgezet in verbindingen die een bruinige kleur hebben. Deze bruinige kleur wordt sepia genoemd, naar de kleur die ontstaat bij het verdunnen van het pigment sepia (hoewel dit er dus niet voor wordt gebruikt). In vroeger tijden werd sepiatoning vaak gebruikt om afgedrukte foto's beter te behouden. Omdat dit inderdaad werkte zijn oude foto's die tot vandaag de dag nog bewaard zijn gebleven vaak in sepiatoning uitgevoerd. Dit is ook de reden dat door deze tint een sfeer van vroeger, van nostalgie wordt opgeroepen. Tegenwoordig is het, net als het maken van zwart-wit foto's, een genre in de fotografie: de tint wordt gebruikt juist om die sfeer van nostalgie in de foto's op te roepen.

Photoshop

In deze tijd met programma's als Photoshop en andere software om fotobewerking toe te passen is sepiatoning via chemicaliën overbodig geworden, net als de ouderwetse manier van foto's ontwikkelen. Veel digitale fotocamera's en camcorders hebben de mogelijkheid om sepiatinten te maken. Een programma zoals Photoshop heeft de mogelijkheid om de schakering in sepia 'zelf te maken' uit een mix van andere kleuren. Software die niet zo uitgebreid is biedt meestal de mogelijkheid om foto's in één keer in sepia uit te voeren.