Waarom had Plato kritiek op democratie?

Plato was een Griekse filosoof en schrijver uit de oudheid. Ca. 427 voor Christus werd hij geboren in Athene. Plato kwam uit een belangrijke familie. Zijn vader Ariston stamde af van oude koningen van Athene die ongeveer 200 jaar voor hem geleefd hadden. Perictione was waarschijnlijk zijn moeder, en zij zou van de Atheense wetgever Solon afstammen, maar of ze echt de moeder is weet men niet zeker. Het was al duidelijk dat ook Plato iets met politiek zou gaan doen. In één van zijn stukken schrijft hij over democratie. Plato is tegen democratie. Om te zien hoe Plato zijn ideale staat ziet en waarom hij tegen democratie is bekijken we eerst hoe een maatschappij opgebouwd en beschermd moet worden.

Hoe bouwen we een maatschappij op, en wat houdt een maatschappij in?

Voor we de ideale staat in de ogen van Plato willen beschrijven, moeten we meer kennis hebben over zijn ideeën over een maatschappij. Volgens Plato ontstaat een maatschappij omdat een mens niet zichzelf in een groot aantal behoeften kan voorzien. Behoeften zijn eten, drinken, een huis en kleding. Voedsel is misschien wel de belangrijkste behoefte. Zonder voedsel blijf je immers niet in leven. Maar niet iedereen is even goed in het bewerken van het land. En een mens heeft ook andere behoeften nodig zoals eerder genoemd. Mensen kunnen zich daarom specialiseren. Een bepaalde groep zorgt voor voedsel, een bepaalde groep voor huizen, weer een andere groep is misschien wel schoenmaker. En zo kun je een maatschappij dus steeds verder en verder uitbreiden. Zo kun je zorgen voor in en uitvoer van producten waaruit een markt ontstaat met een munt als betaalmiddel. Ook moet je de zwakkere groep mensen niet uitsluiten en zorgen dat zij zich ook kunnen nuttig maken in die maatschappij.

Maar stel voor dat de maatschappij een luxemaatschappij wordt, dan willen mensen lekkerder eten, misschien wel stoelen om op te zitten. Dan is er weer uitbreiding noodzakelijk omdat in al die behoeften voorzien moet worden. Dan moet je dus als maatschappij land van anderen in de omgeving afnemen. Dus er moet een leger komen, want je zal dan hoe dan ook in een oorlog terechtkomen. En voor dat leger heb je natuurlijk mensen nodig, één mens dient voor één beroep dus zal de maatschappij ook weer toenemen. De maatschappij moet immers goed beschermd worden.

Wat verstaat Plato onder “goed” beschermen van de maatschappij?

Nu hebben we de maatschappij in de ogen van Plato beschreven. En als de maatschappij echt op de juiste manier ontworpen is, dan moet de maatschappij ook de kwaliteiten bezitten die daarbij horen. Ten eerste moet er een vakkundig beleid gevoerd worden. Maar alleen bij een kleine groep vind je die kennis terug namelijk bij degene die de maatschappij beschermen. Ten tweede moet er weerbaarheid in de maatschappij bestaan. Wat er ook gebeurt, je moet je mening leren vaststellen die je hebt gekregen door opvoeding of de wet ondanks, pijn of angst. Ook die eigenschap vind je alleen terug bij de beschermers van de maatschappij. De rest van de maatschappij moet ook kwaliteiten bezitten, ze moeten zich alleen beperken tot hun eigen werk. Buiten alles moet de maatschappij rechtvaardig zijn, en dit bereik je doordat iedereen zich bezighoudt met zijn eigen zaken waardoor alle kwaliteiten verder worden ontwikkeld en gehandhaafd. Ook al wil je nog zo graag een andere taak verrichten, het zal de ondergang van de maatschappij betekenen.

Niet alleen de maatschappij bestaat uit verschillende elementen, maar ook de psyche bestaat uit verschillende elementen: verstand, begeerte en woede. Verstand heb je nodig om je taak uit te voeren, begeerte om niet jezelf toe te geven aan verleidingen als honger, dorst en seksuele verleidingen. Woede heeft te maken met zelfbeheersing. En aan deze elementen moet ieder zich vaststellen in de maatschappij.

Beschermers zijn mensen die de maatschappij beschermen, op zowel politiek als op wetenschappelijk gebied, maar wie komen daarvoor in aanmerking?

Na de uitleg over de maatschappij is het handig de overstap te maken naar hoe Plato de regering ziet. De regering regelt alles wat belangrijk is om de maatschappij staande te houden. Daarom worden deze mensen ook wel de beschermers van de maatschappij genoemd. De leiding moet liggen in handen van mensen die het best de maatschappij kunnen beschermen. Om de maatschappij te beschermen moet je intelligent zijn, het in je hebben en weten dat je zeer verantwoordelijk bent voor de maatschappij. Deze geschikte mensen vind je bij de mensen die zich tot op heden volledig hebben ingezet voor de bescherming van de maatschappij. En deze mensen moeten in de gaten worden gehouden of ze aan principes vasthouden en niet onder invloed hun mening laten veranderen. Hiervoor kun je tijdens hun jeugd al testjes uitvoeren. Ook zouden ze onderworpen moeten worden aan zware inspanningen, zodat ze beangstigende situaties meemaken. Hierdoor houden ze later de controle over zichzelf en blijven ze evenwichtig. En als ze alles doorstaan hebben, komen ze in aanmerking voor regeringsfuncties. Ze beschermen tegen vijanden van buitenaf en zorgen voor orde in de maatschappij. En voor de bescherming zouden ze eigenlijk een vergoeding moeten krijgen, in de vorm van voedsel.

Deze beschermers mogen de bevolking niet uitbuiten, maar het is ook niet de bedoeling dat de boeren in mooie kleding het land bewerken op het moment dat ze er zin in hebben. Ook de behoeftevoorziening onder de bevolking moet evenwichtig worden verdeeld. Het is belangrijk het grootst mogelijke geluk te creëren voor de hele bevolking. In zo’n maatschappij vind je de meeste rechtvaardigheid.

Niet alleen mannen maar ook vrouwen kunnen de maatschappij beschermen. Vrouwen hebben het recht om ook getest te worden op alle punten en op het niveau van de mannelijke beschermers. De maatschappij is gemeenschappelijk, dus van iedereen waardoor deze beschermende mannen en vrouwen ook gemeenschappelijk moeten worden gezien. Dit betekent dat kinderen ook van de maatschappij zijn. Dit heeft twee aandachtspunten. Ten eerste is er een bepaalde leeftijdgrens waarop je kinderen mag krijgen. Als je jonger dan 20 bent, ben jij bijvoorbeeld niet in staat om een kind te krijgen maar ook op latere leeftijd is het niet verstandig, het kind kan geestelijke problemen vertonen. Ten tweede is het belangrijk bij gemeenschappelijkheid dat ouders en kinderen elkaar niet kennen en het kind bij de geboorte wordt afgegeven bij een bepaalde instantie. Met de juiste kinderen die in staat zijn later op de juiste manier in de maatschappij te functioneren creëer je de ideale maatschappij.

Maar wat zijn nu de eigenschappen die je moet bezitten om de maatschappij te beschermen?

Hiervoor is er een heel lijstje: je psyche moet goed zijn en je kennis moet goed zijn en buiten dat moet je ook nog beschikken over verschillende vaardigheden. Psyche is ondertussen bekend. Voor kennis moet je leergierig zijn, d.w.z. leergierig op alle denkbare gebieden, ook moet je bij kennis schoonheid en abstracte dingen van elkaar kunnen scheiden, en tot slot moet je de overige kwaliteiten zoals mentaal als fysiek sterk zijn combineren met de kennis.

Hoe zag de ideale staat van Plato eruit en waarom had hij met deze gedachte kritiek op democratie?

De ideale staat van Plato ziet er als volgt uit. Plato ziet als beginsel van alles een sterke maatschappij waarbij ieder zijn eigen rol vervult. Dit heet specialisatie, ieder specialiseert zich in hetgeen waar hij goed in is en niemand kan twee taken vervullen. Mensen kunnen boer, schoenmaker, politicus maar ook filosoof zijn. De regering bestaat uit de mensen die de maatschappij beschermen. Dit is maar een kleine groep. Deze mensen bezitten de juiste normen en waarden die samen met de psyche samenhangen, maar ook hebben ze veel kennis. Deze kennis komt voort uit leergierigheid, leergierigheid naar alle kennis en niet een bepaald deel. Daarnaast moet er ook goed met deze kennis omgegaan worden. Vaardigheden spelen hierbij ook een grote rol, het bestand zijn tegen angst, het niet laten beïnvloeden van je mening. En dit kan op jonge leeftijd al ontdekt worden. De politieke macht moet liggen bij deze uitverkorenen en niet bij de mensen die zogenaamd regeren. Die te weinig kennis bezitten, mentaal of fysiek te slap zijn of die niet de vaardigheden kunnen combineren met hun kennis. Alleen als de macht, de taak van het beschermen van de maatschappij bij de uitverkorenen ligt, dan creëer je de ideale staat.

Plato heeft ook een lijstje gemaakt met de vijf staatsvormen waarbij één de beste is en aan de andere allemaal wel wat mankeert. De laatste 2 zijn de meest “erge” staatsvormen:

1. Een aristocratie: Hier zijn mensen met filosofische kennis en militaire kennis degene die de maatschappij beschermen waarover ik het dus heb gehad.
2. Een timocratie: Hierbij ontbreekt t.o.v. nummer 1 de filosofische kennis
3. Een oligarchie: Rijke mensen zijn hier aan de macht, Plato vindt rijkdom alleen een slecht idee om de maatschappij te beschermen.
4. Een democratie: Iedereen mag besturen dus ook de mensen uit lagere klassen, die dom zijn.
5. Een tirannie: wordt bestuurd door een tiran. Die zorgt voor uitbuiting en slavernij.

Democratie zoals we wel weten was het hoogtepunt in de Griekse Oudheid. Maar juist de Griekse filosoof Plato had hier kritiek op. Democratie is het meebeslissen door de hele maatschappij hoe de staat bestuurd moet worden. Plato vindt dit onzin, omdat er maar een bepaalde groep is die in staat is de staat te besturen, de maatschappij te beschermen. Deze groep bestaat uitsluitend uit mensen met een heleboel kennis, neem bijvoorbeeld filosofen. De rest van de maatschappij moet gewoon zijn eigen taak uitvoeren en zich niet met politiek bemoeien. Dit is ook de kern waarom Plato tegen de democratie is. Een democratie is een bedreiging voor de staat, de handel zal instorten en de staat zou veroverd worden door volkeren van buitenaf. Met andere woorden, Plato ziet zijn ideale staat bestuurd, beschermd worden door slimme mensen en vindt de rest van de maatschappij te dom om dit te kunnen doen.