Arnica, inhoudstoffen en werking

Planten zijn niet alleen mooi, maar zijn ook ingenieuze fabriekjes, die allerlei chemische stoffen kunnen aanmaken voor hun eigen welzijn en soms ook voor het welzijn van mens en dier. Valkruid, Wolverlei of Arnica montana is een bergplant, die vooral bekend is om zijn genezende werking bij kneuzingen, verstuikingen en bloeduitstortingen. Vandaar ook zijn Nederlandse naam Valkruid.

Inhoudstoffen van Valkruid

Sesquiterpeenlactonen zijn de meest belangrijke groep van inhoudsstoffen in het Valkruid. In Arnica montana bevatten de bloemen 0,2-0,8% en in Arnica chamissonis ssp foliosa bloemen 0,2-1,7% van deze stoffen. In Arnica montana zijn dit esters van helenaline en 13-dihydrohelenaline en carbonzuren zoals azijnzuur, isoboterzuur, 2-methylboterzuur, isovaleriaanzuur en tiglinezuur. In Arnica chamissonis ssp. foliosa komen naast esters van helenaline en 13-dihydrohelenaline ook de daarvan afgeleide 2,3-dihydro-2a-hydroxyderivaten (arnifolines) en de 2,3-dihydro-2a,4o:-dihydroxyderivaten (chamissonolides) voor. In de bloemen van de Arnica chamissonis ssp. chamissonis komen bijna uitsluitend chamissonolides voor en daarom is deze ondersoort wat betreft de sesquiterpeenlactonen-samenstelling niet gelijkwaardig aan Arnica montana. Op grond hiervan is in het Deutsches Arzneibuch uitsluitend de ondersoort ssp foliosa toegestaan. De genoemde sesquiterpeenlactonen komen overigens niet alleen in de bloemen voor, maar worden in alle bovengrondse delen van de plant aangetroffen. Als verdere inhoudstoffen zijn in Arnicabloemen flavonoïd-aglyconen, flavonoïd-glycosiden, flavonoïd-glucuroniden, 0,2-0,5% etherische olie voor circa 40% bestaande uit vetzuren, polyacetylenen, koffiezuur en ander fenolcarbonzuren, cumarines en xanthofyllen aangetoond.

Farmacologische werking van Valkruid

Aangezien de sesquiterpeenlactonen vooral verantwoordelijk zijn voor de werking van Arnica-bloemen, komt het spectrum aan farmacologische activiteit van Arnica-preparaten vrij goed overeen met dat van de sesquiterpeenlactonen. De belangrijkste werkingen zijn een antimicrobiële en een anti-inflammatoire, ontstekingswerende werking.

Antimicrobiële werking:

Helenaline, helenalineacetaat en lla,13-dihydrohelenaline vertonen in vitro een antimicrobiële werking tegen verschillende, vooral grampositieve bacteria. Ook blijken ze actief te zijn tegen de schimmel Botrytis cinerea. Een vloeibaar extract uit Arnicabloemen blijkt werkzaam te zijn tegen verschillende dermatofyten .

Anti-inflammatoire werking:

Hall en medewerkers konden aantonen dat helenaline en een aantal daarvan afgeleide verbindingen een anti-inflammatoire werking hebben in de zogenaamde carrageenan-geïnduceerde rattenpotenoedeem test en de adjuvans-arthritis test. Helenaline bleek na intraperitoneale toediening in een dosis van 2,5 mg/kg lichaamsgewicht een oedeemremming van respectievelijk 72% en 77% te geven. In dezelfde publicatie beschrijven de auteurs het effect van helenaline in de zogenaamde kronkelreflex test bij muizen. Dit is een test waarbij een analgetisch effect op pijn ten gevolge van een lokale ontstekingsreactie kan worden bepaald. In deze test bleek helenaline na intra-peritoneale, via het buikvlies toediening van 20 mg/kg lichaamsgewicht een remming van 90% van het aantal contracties te geven.

Bij onderzoek naar het werkingsmechanisme van de sesquiterpeenlactonen als anti-inflammatoire stoffen is gebleken uit in vivo en in vitro experimenten dat diverse bij ontstekingsprocessen betrokken reacties door sesquiterpeenlactonen worden beïnvloed. Naast de boven beschreven biologische activiteiten, hebben de sesquiterpeenlactonen nog andere effecten; zo is ook aangetoond dat helenaline, 13-dihydrohelenaline en een extract uit Arnica-bloemen een anti-PAF-(platelet aggregating factor) werking bezitten, dus mogelijk een bloedverdunnende werking hebben, die mede de werking bij kneuzingen en bloeduitstortingen kunnen verklaren. Aangenomen wordt dat ook andere inhoudsstoffen van Arnica, zoals de flavonoïd-verbindingen, etherische olie en de koffiezuurderivaten, bijdragen aan de werking van Arnica.

Bijwerkingen

Arnica mag inwendig alleen in homeopathische verdunningen gebruikt worden. Bij uitwendig gebruik kunnen allergische huidreacties optreden. Arnica mag uitwendig - als zalf of crème- alleen op een niet-beschadigde huid worden toegepast. Personen die overgevoelig zijn voor planten van de Composietenfamilie moeten extra voorzichtig zijn, zij kunnen eerder ongewenste huidreacties krijgen.
Composieten of Samengesteldbloemigen vormen een grote plantenfamilie die als kenmerk hebben dat hun bloemen zijn opgebouwd uit talrijke kleine bloempjes. Deze planten bevatten sesquiterpeenlactonen. Deze stof komt van nature voor in Composieten zoals boerenwormkruid, chrysant, dahlia, duizendblad (achillea), guldenroede (solidago), kamille
(matricaria), margriet, paardenbloem en zonnebloem. Waar de huid met deze planten in contact komt, kan eczeem ontstaan. Ook sommige groentes behoren tot de Composieten: andijvie, artisjok, sla, witlof en schorseneer. Vooral bij het snijden van deze groentes ontstaat intensief contact met de sesquiterpeenlactonen in de groenten.

Arnica of Valkruid

Onderzoeken naar de inhoudstoffen van Arnica species.

• Leven W, Willuhn G. Sesquiterpene lactones from Arnica chamissonis Less. VI. Identification and quantitative determination by high-performance liquid and gas chromatography. J Chromatogr1987;410:329-42.
• List PH, Friebel B. Neue Inhaltsstoffe der Blüten von Arnica montanaL. Arzneim-Forsch/Drug Res 1974;24:148-51.
• Willuhn G, Röttger PM, Mattiesen U. Helenalin- und 11,13-Dihydrohelenalinester aus Blüten von Arnica montana. Planta Med1983;49:226-31.
• Willuhn G, Kresken J, Wendisch D. Sesquiterpenlactone aus Arnica chamissonis. III.: 4-O-Acetyl-6-desoxychamissonolid und 6-O-Propionyl- 11,13-dihydrohelenalin. Planta Med 1983;47:157-60.
• Willuhn G, Koresken J, Leven W. Weitere Helenanolide aus den Blüten von Arnica chamissonis subsp.foliosa. Planta Med1990;56:lll-4.
• Merfort I. Methylierte Flavonoide aus Arnica montana und Arnicachamissonis. Planta Med 1984;50:107-8.
• Willuhn G, Röttger P-M, Quarck W. Untersuchungen zur antimikrobiellen Aktivitat der Sesquiterpenlactone der Arnikablüten. Pharm Ztg 1982;127:2183-5.
• Hall IH, Lee KH, Starnes CO, Sumida Y, Wu RY, Waddell TG,Cochran JW, Gerhart KG. Anti-inflammatory activity of sesquiterpene lactones and related compounds. J Pharm Sci 1979;68:537-4,2.
• Hall IH, Starnes CO, Lee KH, Waddell TG. Mode of action of sesquiterpene lactones as anti-inflammatory agents. J Pharm Sci 1980;69:537-43