Hoe wordt een achtbaan of rollercoaster gelanceerd?

We kennen ze allemaal, de stalen monsters die de pretparken opvrolijken met hun vele loopings en kurkentrekkers. Ze zijn er in alle maten en gewichten. Maar heeft iemand ooit al eens stilgestaan met de techniek achter deze machines? Neem ook even een kijkje achter de schermen en ontdek hoe een achtbaan gelanceerd wordt. De laatste jaren zie ze meer en meer, de gelanceerde achtbanen. Niet dat het een geheel nieuw fenomeen is, de eerste gelanceerde modellen werden reeds in de jaren ’70 gebouwd. Tegenwoordig slagen achtbaanbouwers er echter beter in hun producten veel energiezuiniger te maken waardoor de aankoop een dergelijke baan veel aantrekkelijker wordt. Het is zelfs zo dat een achtbaan tegenwoordig de energie die vrijkomt bij het remmen kan opslaan en weer kan gebruiken om te lanceren.

Voor ons als gewone bezoeker is iedere lancering natuurlijk gelijk. Losstaand van het feit dat de ene al sneller accelereert dan de andere voelen wij natuurlijk het verschil niet in techniek, maar die is er natuurlijk wél. Laten we de meest voorkomende eens onder de loep nemen.

Elektromagnetische lanceringen

Het meest gebruikte type is de elektromagnetische lancering, ook wel LIM (Lineaire Inductie Motor) of LSM (Lineaire Synchrone Motor) genaamd. Beide types maken gebruik van magnetische krachten om het achtbaankarretje te lanceren. De elektromagneten hangen aan het achtbaanspoor en worden afzonderlijk en na elkaar ingeschakeld op het traject om het karretje zo te doen versnellen. Elektromagnetische lanceringen worden veelal gebruikt op de kleinere types achtbanen waar er ‘minder’ vermogen nodig is om het treintje te doen accelereren. Dit type wordt ook gekenmerkt door zijn snelle acceleratie op het begin, maar een hoog snelheidsverlies op het einde van de lancering.

LIM-lancering

Bij een LIM-lancering heeft het achtbaankarretje magneten onder zich hangen. Hierdoor zal het karretje aangetrokken worden door de magneten op het spoor die om beurten van polarisatie veranderen. Een voorbeeld van een LIM-lancering is Anubis: The Ride (Plopsaland De Panne – België).

LSM-lancering

Bij een LSM-lancering wordt het achtbaankarretje aan een zogenaamde pushercar gehaakt. Bij dit systeem zitten de magneten niet op het achtbaankarretje maar op de pushercar, die op een tweede spoor tussen het eigenlijke achtbaanspoor rijdt. Wanneer we het einde van de lanceerstrook bereiken stopt deze pushercar automatisch dankzij een permanente magneet en haakt de achtbaankarretje automatisch los om zo zijn ritje af te werken. Een voorbeeld van een LSM-lancering is Xpress in (Walibi World – Nederland).

Fluïdumdruk lanceringen

Naast de elektromagnetische lanceringen kennen we ook de fluïdumdruk lanceringen. Dit type lancering komt tot stand door het opbouwen van druk van een vloeistof (hydraulisch) of lucht (pneumatisch). Dit type van lanceringen worden gekenmerkt door het behouden van hun kracht tijdens het hele proces.

Een fluïdumdruk lancering heeft meerdere pompen die elk 500 paardenkracht opleveren. Deze pompen een stof in verschillende accumulators, een reservoir zeg maar. Dit reservoir wordt verdeeld door een piston of zuiger, met aan de ene kant gas en aan de andere kant de gebruikte stof. Terwijl de accumulators volgepompt worden met de stof verplaatst de piston richting het gas. Hierdoor wordt het gas samengedrukt. Bij de lancering wordt de druk in de accumulators afgelaten waardoor er meerdere hydraulische motoren aangedreven worden. Een kabel is aan de ene kant opgerold rond assen van de motoren en aan de andere kant hangt er een pushercar die op een ander spoor rijdt tussen het eigenlijke achtbaanspoor. Wanneer de druk afgelaten wordt treden de motoren in werking, beginnen de assen te draaien en vliegt de pushercar richting achtbaantrein om hem zo met een rotvaart het spoor op te jagen.

Hydraulische lancering

Bij dit type lancering wordt een vloeistof (olie) gebruikt om in de accumulators te pompen. De hydraulische lanceringen worden vooral gebruikt bij het zwaardere werk. Dan denken we aan ’s werelds hoogste achtbaan, Kingda Ka (Six Flags Great Adventure – New Jersey – V.S.) die bijna 140 meter hoog is of ’s werelds snelste achtbaan Formula Rossa (Ferrari World – Abu Dhabi – V.A.E.) die snelheden tot 240 km/u haalt. Beide banen werden gebouwd door de Zwitserse achtbaanbouwer Intamin AG, die dan ook pionier is in dit type lancering. Sinds 2004 kent echter ook Nederland een hydraulische lancering, namelijk Boosterbike in Toverland.

Pneumatische lancering

Het verschil met de hydraulische lancering zit erin dat de pneumatische geen vloeistof maar gas gebruikt om in de accumulators te pompen. Ook de pneumatische lancering wordt veeleer voor het grotere type achtbaan gebruikt maar wordt in het algemeen bekeken als minder betrouwbaar dan een hydraulische lancering. Het Amerikaanse S&S Power is pionier in dit type. Voorbeelden en tegelijkertijd ook bewijzen van zijn onbetrouwbaarheid zijn Ring°Racer (Nürburgring – Duitsland) die in 2009 zou openen als snelste achtbaan ter wereld maar ondertussen verschoven is naar 2011 en HyperSonic XLC (Kings Dominion – Virginia – V.S.) die het slechts zes jaartjes volhield.

Andere systemen

Elektromagnetische- en fluïdumdruk-lanceringen zijn hedendaags de meest voorkomende systemen. Ze zijn echter niet de enigen, aan het begin van het lancering-fenomeen waren er verschillende manieren om het achtbaankarretje af te schieten. Sommigen zijn ook nu nog in gebruik.

Katapultlancering

Een stalen kabel wordt verbonden met het treintje dat op het einde van de lanceerstrook losschiet van de kabel. Opwekken van energie voor de kabel kan gebeuren door het laten vallen van een groot gewicht, een grote dieselmotor of een vliegwiel. De ondertussen overleden Anton Schwarzopf gebruikte katapultlanceringen op zijn achtbanen. Het enige Europese voorbeeld hiervan is Turbine (Walibi Wavre – België).

Veerdruklancering

Veerdruklanceringen zijn zeer zeldzaam en hedendaags nog slechts op drie achtbanen actief. Ze zijn dan ook maar door één bouwer en op één type achtbaan gebouwd, namelijk door Arrow Dynamics bij hun launched loop-achtbanen. Een grote elektromotor spant grote veren, die zich achter het achtbaankarretje bevinden, op. Bij lancering wordt de spanning losgelaten en springen de veren naar voor waardoor het karretje als het ware een duw in de rug krijgt. De enige Europese achtbaan met dit type lancering is Irn Bru Revolution (Pleasure Beach – Verenigd Koninkrijk).

Wrijvingswiellancering

Hoewel veerdruk- en katapultlanceringen niet meer in produktie zijn, is het systeem met wrijvingswielen nog unieker. Het wordt namelijk slechts op één baan in de hele wereld gebruikt, Incredible Hulk (Universal Studios Islands of Adventure – Florida – V.S.). Het systeem is wel uniek maar wellicht ook het makkelijkst in techniek. Tussen het spoor van de achtbaan bevinden zich een reeks rubberen banden. Deze zijn horizontaal opgesteld met steeds twee banden naast elkaar die doormiddel van een elektromotor in de tegengestelde richting draaien. Bij de lancering wordt het achtbaantreintje doormiddel van een stalen vin onderaan het karretje gegrepen door de banden en zo het circuit opgestuurd.

Zoals je ziet staat de techniek dus niet stil. Van een dieselmotor en een vliegwiel gingen we naar magneten en accumulatoren. Deze brengen ons opeens van het aardoppervlak naar een hoogte van 140 meter of een snelheid van 240 km/u. Cijfers waar we tien jaar geleden slechts van konden dromen. Dus laat die techniek maar innoveren, want meer dan ooit geldt ook in de achtbaanindustrie; the sky is the limit!