Hoe onze biologische klok werkt

Het menselijke lichaam beschikt over een interne biologische klok, maar hoe werkt deze nou eigenlijk? Dit is een vraag waar chronobiologen zich mee bezighouden. Ze hebben door middel van experimenten uit weten te vinden waar ons biologisch ritme vandaan komt, hoe onze biologische klok werkt en dat onze biologische klok invloed heeft op vele verschillende fysiologische processen.

Wat is een interne klok?

Een interne klok kan men zien als een ingebouwde wekker ergens in ons lichaam. Het lichaam heeft daardoor een zekere mate van onafhankelijkheid van externe factoren zoals licht en temperatuur om de tijd van de dag te kunnen bepalen. Deze interne klok bevindt zich in mensen in de suprachiasmatisch nucleus (SCN), een kleine hersenkern die zich recht boven de kruising van onze oogzenuw bevindt. Deze interne klokt tikt ook door als we de hele dag in het donker of in het licht zouden zitten en zorgt dat we een ritme van circa 24 uur aanhouden ongeacht de externe factoren. Een bijeffect van deze internet klok is bijvoorbeeld de jetlag die we ondervinden als we met het vliegtuig reizen.

Hoe werkt de interne klok

De interne klokt werkt via een ingewikkeld systeem genaamd de transcriptional-translational feedback loop (TTL). De TTL is een serie stappen op moleculair niveau die elkaar opvolgen om uiteindelijk (na circa 24 uur) weer opnieuw te beginnen. Bij de meeste zoogdieren (inclusief de mens) werk het via 2 genen (Per en Cry) en 1 eiwitcomplex (BMAL1:CLOCK). De Per en Cry genen worden afgeschreven tijdens de nacht en de concentratie in het cytosol neemt geleidelijk toe. PER en CRY vormen een heterodimeer in het cytosol en worden vervolgens naar de celkern getransporteerd. Daar hechten ze aan het BMAL1:CLOCK complex en zorgen gezamenlijk dat de transcriptie van Per en Cry afneemt. Zodoende zal en minder inhibitie zijn waardoor er geleidelijk weer meer Per en Cry zal komen. Deze cyclus duurt circa 24 uur.
Bron: National Institute of General Medical Sciences, Wikimedia Commons (Publiek domein)Bron: National Institute of General Medical Sciences, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Interne cyclus versus externe cyclus

De cyclus duurt bij mensen iets langer dan 24 uur, gemiddeld namelijk 24 uur en een kwartier. Dit is aangetoond door mensen meerdere dagen in een ruimte met constant gedimd licht te houden en hun activiteitspatroon te meten. Normaal hebben mensen geen last van dit minieme verschil omdat de internet klok zich elke dag gelijk stelt met de externe wereld door op de zon te reageren en precies een kwartier te vertragen. Dit gebeurt doordat licht invloed uitoefent of de snelheid waarmee PER en CRY afgebroken worden. Dit is waarschijnlijk ook de reden dat de SCN, het interne klok centrum, direct om de kruising van onze oogzenuw ligt.

De invloed van licht

Sinds kort is er bekend dat er zich in het oog, naast de bekende "staafjes" en "kegeltjes", ook cellen bevinden die uitsluitend gevoelig zijn voor licht. Deze cellen staan in verbinding met de SCN en zorgen ervoor dat de interne klok bijgesteld wordt aan de externe omstandigheden. De SCN oefent vervolgens weer invloed uit over het gedrag en over de interne fysiologie en zorgt er zo voor dat deze factoren afgestemd worden op de omgeving.

Invloed op onze fysiologie

Veel fysieke processen hebben ook een dagelijkse cyclus. Dit heeft bijvoorbeeld consequenties voor het tijdstip van de inname van medicijnen maar bijvoorbeeld ook op de optimale tijd om iemand te opereren. Het gaat zelfs zo ver dat de sensatie van pijn op verschillende tijdstippen anders is waardoor we een afspraak bij de tandarts beter in de late middag zouden kunnen plannen! Als de interne biologische klok niet gelijk loopt met de externe klok ontstaat een situatie waar het lichaam zich tegen verzet. Dit kan leiden tot verschillende problemen zoals bijvoorbeeld depressie. Eén van de mogelijkheden is om dan gebruik te maken van chronotherapie om de biologische klok weer gelijk te laten lopen met de externe tijd.
© 2014 - 2024 Koenklaver, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Chronotherapie: achtergrond en toepassingenChronotherapie is een vorm van therapie die gebruik maakt van onze interne biologische klok. Naast ons slaap-waakritme h…
Melatonine als medicijn voor kinderen met ADHDSlaapproblemen komen veelvuldig voor bij kinderen met ADHD: ze liggen uren te woelen voor ze in slaap vallen en kunnen '…
De basis van zomertijd en wintertijdDe basis van zomertijd en wintertijdWe zijn er aan gewend en toch ook weer niet, want menig biologische klok is even van slag als de zomer- of wintertijd we…
Zomertijd: ontregeld door de zomertijdZomertijd: ontregeld door de zomertijdOp 25 maart 2012 ging net zoals ook jaren daarvoor de klok een uur vooruit in verband met de zomertijd. Dit uur verschil…

Ons lichaam is een bacterieOns lichaam is een bacterieOnze darmen zijn een “dierentuin” die miljarden micro-organismen (10 keer meer dan eigen menselijke cellen) herbergen. E…
Bronnen en referenties
Reactie

C. van Trigt, 15-01-2015
Vraag: 's nachts wordt ik om 3 uur wakker en moet dan plassen. Daarna slaap ik moeilijk in.
Volgens de Chinese biorythmische klok werkt tot 3 uur de levermeridiaan en daarna de long meridiaan. Kunt mij inzicht geven waarom mijn probleem zo is? Reactie infoteur, 29-01-2015
Beste C. Van Trigt. Ik heb deze kennis vooral van wetenschappelijke bronnen en exerimenten die gedaan zijn op mensen en dieren. Voor zover bij mij bekend bestaat er in de westerse wetenschap geen equivalent van de lever- of longmeridiaan. Een mogelijkheid kan zijn dat u van nature een vroeg chronotype hebt, dat wil zeggen dat u normaliter onder natuurlijke omstandigheden vroeger wakker wordt dan de rest van uw leeftijdsgenoten. U kunt bijvoorbeeld proberen 'savonds iets meer licht in uw omgeving toe te laten waardoor uw slaap ritme wat naar voren verschuift. U kunt proberen door snachts geen lampen aan te doen als naar het toilet gaat en 'savonds of 3 uur voor het slapen niet te drinken. Ook uw blaas legen voor het slapen kan helpen.

Koenklaver (14 artikelen)
Gepubliceerd: 05-10-2014
Rubriek: Wetenschap
Subrubriek: Anatomie
Bronnen en referenties: 2
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.