Het geheim van de bloedgroepen

Het geheim van de bloedgroepen In 1900 deed de Oostenrijks-Amerikaanse arts en patholoog Karl Landsteiner een opzienbarende ontdekking. Hij kwam erachter dat de rode bloedlichaampjes van sommige mensen samenklonteren als men hun bloed mengt met het bloed van iemand anders. Landsteiner stond aan de basis van het bloedgroeponderzoek waarvoor hij in 1930 de Nobelprijs voor de Geneeskunde ontving. Mede dankzij zijn onderzoek kan tegenwoordig zonder groot risico worden overgegaan tot bloedtransfusies bij patiënten met ernstig bloedverlies of bloedarmoede (anemie) en zijn de toenmalige 'mysteries' omtrent de bloedklontering opgehelderd.

Inhoud


Bloedgroepen A, B, AB en O

Het onderzoek van de Oostenrijks-Amerikaanse arts Karl Landsteiner (1868-1943) zorgde voor een stevig fundament waarop verder onderzoek inzake bloedgroepen voortgang kon boeken. Hij kwam onder meer tot de ontdekking dat er twee bloedgroepfactoren bestaan, te weten A en B. Ze zijn gebonden aan de erytrocyten (rode bloedlichaampjes). Het betreft bepaalde moleculen op het celmembraan van de rode bloedcellen. Sommige mensen hebben alleen factor A (bloedgroep A), anderen B (bloedgroep B). Weer anderen hebben beide factoren (bloedgroep AB) of geen van beide (bloedgroep O). De genoemde bloedgroepfactoren gedragen zich als antigenen, wat wil zeggen dat er antilichamen tegen gevormd kunnen worden, ofwel antistof A (α) en antistof B (β).

Rode bloedcellen (erytrocyten) / Bron: Geralt, PixabayRode bloedcellen (erytrocyten) / Bron: Geralt, Pixabay
Bloedtransfusie
Deze antistoffen zijn van cruciaal belang bij bloedtransfusies. Iemand met bloedgroep A kan immers geen bloed krijgen van iemand met bloedgroep B. In dat geval vormen zich antistoffen en zal het bloed samenklonteren ofwel agglutineren. Er zijn tal van bloedgroepsystemen ontdekt die echter in immunologisch opzicht zeer ondergeschikt zijn aan het ABO-systeem. Bij het geven van bloedtransfusies vervullen ze niettemin een belangrijke rol en maken dan ook deel uit van het onderzoek in het hematologisch laboratorium.

Agglutinatie en hemolyse

Een bloedtransfusie wordt alleen goed verdragen als het bloed van de donor zogezegd past bij dat van de ontvanger. Karl Landsteiner ontdekte dat er levensbedreigende verschijnselen ontstaan als de erytrocyten van de donor door het serum van de ontvanger agglutineren (samenklonteren) en hemolyseren (desintegratie van de rode bloedlichaampjes).

Symptomen

Hij beschreef onder andere de volgende verschijnselen:

Samenklontering (agglutinatie) van bloed

Conform de bevindingen van Karl Landsteiner is het agglutineren van bloed kort gezegd te wijten aan twee factoren:
  1. Agglutinogeen (antigeen, gekoppeld aan de rode bloedcellen).
  2. Agglutinine (antistof in het serum).

Vier bloedgroepen
Het bloed bevat twee agglutinogenen, te weten A en B. En twee agglutininen, ofwel de antistoffen A (α) en B (β). Daarnaast zijn er vier bloedgroepen: A, B, AB en O. Bloedgroep A bevat agglutinogeen A en het serum agglutinine B (β). In de tabel hieronder zijn deze gegevens schematisch weergegeven:

BloedgroepErytrocytenSerumFormule
AAβ
BBα
ABABAB
OOαβOαβ

Universele donor en universele ontvanger

De antistoffen in het serum van bloedgroep AB zal de rode bloedlichaampjes van geen enkele andere bloedgroep doen samenklonteren. De erytrocyten van bloedgroep O worden door de antilichamen van geen enkele bloedgroep geagglutineerd. Bloedgroep O bevat immers geen antigenen. Hieruit volgt dat bloedgroep AB de universele ontvanger is en groep O de universele donor. In het schema hieronder wordt dat verduidelijkt. Een (+) geeft aan dat er sprake is van agglutinatie bij vermenging van erytrocyten en serum uit de andere bloedgroepen. Een (-) geeft aan wanneer dat niet het geval is.

serum (agglutininen)erytrocytenerytrocytenerytrocytenerytrocyten
ABABO
(bloedgroep AB) –----
(bloedgroep A) β+-+-
(bloedgroep B) α++--
(bloedgroep O) α+β+++-

Karl Landsteiner (1868-1943) / Bron: The Nobel Foundation Bachrach Studios, Wikimedia Commons (CC BY-SA)Karl Landsteiner (1868-1943) / Bron: The Nobel Foundation Bachrach Studios, Wikimedia Commons (CC BY-SA)

De resusfactor

Karl Landsteiner en Alexander Wiener ontdekten in 1937 de resusfactor bij de mens. Ze realiseerden zich dat ernstige symptomen van agglutinatie ook optraden indien het bloed van de ontvanger en donor identiek was. De erytrocyten van de donor bleken een specifiek agglutinogeen te bevatten dat bij de ontvanger als antigeen werkte en in het serum een antistof deed ontstaan. Wiener ontdekte deze factor in 1940 door konijnen in te spuiten met de rode bloedlichaampjes van een aap (Macacus rhesus), vandaar de naam 'resusfactor'.

Nobelprijs voor de Geneeskunde

In de periode vóór de bovengenoemde onderzoeken was een bloedtransfusie een zeer hachelijke zaak. Sommige patiënten overleefden de ingreep, maar de meesten stierven. Gelet op de geringe kennis van toen betrof het cynisch gezegd een soort Russisch roulette. Dankzij het onderzoekswerk van Karl Landsteiner (1868-1943), Alexander Wiener en anderen werden de geheimen en mysteries inzake bloedtransfusies opgehelderd.

Wetenschapsprijs
Voor zijn noeste wetenschapswerk kreeg Karl Landsteiner in 1930 de Nobelprijs voor de Geneeskunde en in 1946 postuum de Lasker Award (Lasker-DeBakey Clinical Medical Research Award), een wetenschapsprijs die elk jaar wordt uitgereikt aan geleerden die substantieel hebben bijgedragen aan het doorgronden, voorkomen en genezen van aandoeningen.

Lees verder

© 2015 - 2024 Orion, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Bloed en BloedgroepenBloed en BloedgroepenHet menselijk bloed is in 4 groepen ingedeeld: A, B, AB, en O. Elke letter refereert aan een antigen, of proteïne, aan h…
Bloedtransfusie: bloeddonatie voor een kwart miljoen mensen!Bloedtransfusie: bloeddonatie voor een kwart miljoen mensen!Bloed is de levensader van ons bestaan en dus moeten we voldoende gezond bloed hebben. Wegens operaties of levensreddend…
Wat wordt de bloedgroep van mijn aanstaande kind?Wat wordt de bloedgroep van mijn aanstaande kind?Is men zwanger, dan is de bloedbaan van het kind van de vrouw middels de moederkoek gescheiden. Het houdt in dat moeder…
Welke bloedgroep komt het meest of het minst voor?Welke bloedgroep komt het meest of het minst voor?Bloed vormt de levensader van ons lichaam en ons bestaan. Het vervoert belangrijke stoffen zoals mineralen, energie met…

Histologie: kraakbeen in het menselijk lichaamHistologie: kraakbeen in het menselijk lichaamKraakbeen is een materiaal dat zorgt voor stevigheid en veerkracht in het lichaam, door middel van kraakbeen schuren ver…
Geschiedenis: Het anatomisch theaterGeschiedenis: Het anatomisch theaterVernieuwing van het onderwijs leidde tot het anatomisch theater. Daar werd, gadegeslagen door artsen en belangstellenden…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Mwooten, Pixabay
  • 'Biologie van de mens', H. Kreutzer, Wolters-Noordhoff, Deventer
  • 'Algemene ziekteleer', H. Hazelhorst, Uitgeverij Spruyt & Van Mantgem, Leiden
  • 'Inwendige geneeskunde', M. Herben, Uitgeverij Spruyt & Van Mantgem, Leiden
  • Afbeelding bron 1: Geralt, Pixabay
  • Afbeelding bron 2: The Nobel Foundation Bachrach Studios, Wikimedia Commons (CC BY-SA)
Orion (616 artikelen)
Laatste update: 20-10-2021
Rubriek: Wetenschap
Subrubriek: Anatomie
Bronnen en referenties: 6
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.