Nervus laryngeus recurrens: (geen) bewijs van slecht ontwerp

Er zijn atheïstische evolutionisten die, in navolging van hun leidsman Richard Dawkins, van mening zijn dat de nervus laryngeus recurrens een bewijs is van 'slecht ontwerp'.¹ Want hoe is het mogelijk dat deze zenuw, in een lichaam dat zo verfijnd en intelligent zou zijn ontworpen en zo efficiënt functioneert, ter linkerzijde een omweg maakt onder de aortaboog door? De nervus laryngeus recurrens is een bewijs van slecht ontwerp, want een ontwerper zou een directe route hebben gekozen, aldus de evolutiebioloog Dawkins en zijn adepten. En bij de giraffe is het volgens Dawkins zelfs een spectaculair bewijs: "Die bizar lange omweg, helemaal langs de giraffennek naar beneden en weer omhoog, is precies wat we bij evolutie door natuurlijke selectie zouden verwachten, en precies wat we niét zouden verwachten van een intelligent ontwerper."² Heeft Dawkins het bij het rechte eind of moet hij zijn huiswerk beter maken?

Nervus laryngeus recurrens: slecht ontwerp?

• Het verloop van de nervus laryngeus recurrens
• 'Een belachelijke route'
• De nervus laryngeus recurrens heeft niet slechts één bestemming
• Embryologische ontwikkeling van de mens
• Degelijk ontwerpprincipe
• Mogelijke medische voordelen
• Evolutionaire stoplappen
• Het afvoerkanaal van de bijholten

Het verloop van de nervus laryngeus recurrens

De nervus laryngeus recurrens is een vertakking van de nervus vagus, nummer X van de hersenzenuwen of craniale zenuwen (nervi craniales). Van de twaalf craniale zenuwen ontspringen de zenuwen III-XII paarsgewijs uit de hersenstam, die in de overgang tussen je hoofd en nek ligt. De nervus vagus wordt ook wel 'zwevende zenuw' genoemd, omdat het de enige hersenzenuw is die buiten het hoofd (en hals) komt. Deze zenuw loopt door in het lichaam en heeft niet alleen verbindingen met de slikspieren en de stembandspieren, maar loopt tevens naar het hart, de maag en de darmen. Deze hersenzenuw heeft zowel een sensorische als een motorische functie.

De nervus laryngeus recurrens staat ook wel bekend als de terugkerende strottenhoofdzenuw.

De nervus vagus voert naar beneden, beginnend bij de hersenstam, door de hals, naar de lager gelegen organen in je lichaam. Onderweg naar beneden heeft hij een aantal vertakkingen en één ervan is de nervus laryngeus recurrens, die aan de linkerkant vlak boven je hart bij de aortaboog, de bocht in de lichaamsslagader, net buiten het hart in de borstkas, begint. De nervus laryngeus recurrens maakt een U-turn onder de aortaboog door en trekt teruglopend, ondertussen takken afgevend, door de spleet tussen oesofagus (slokdarm) en trachea (luchtpijp) naar het strottenhoofd waar hij het strottenhoofd en de stembanden in de keel aanstuurt.

'Een belachelijke route'

De nervus laryngeus recurrens verbindt dus de hersenen met het strottenhoofd (larynx), maar doet dat volgens Dawkins echter niet direct, zoals een intelligente ontwerper zou bedenken achter zijn tekentafel. De zenuw duikt eerst de borstkast in om onder de aorta door te lopen alvorens bij het strottenhoofd te eindigen. Dit is bij de mens al een omweg, laat staan bij de giraffe. Dit is volgens Dawkins alleen te begrijpen vanuit een evolutionair verleden en niet vanuit een ontwerpgedachte: "Obviously a ridiculous detour! No engineer would ever make a mistake like that."[3] Dat is voor hem een bewijs dat er nooit zo'n ontwerper (lees: God) heeft bestaan. En vervolgens slaat zijn fantasie volledig op hol. Hij verklaart de route van de nervus laryngeus recurrens in zijn boek 'Het grootste spektakel ter wereld' ('The greatest show on earth') vanuit de gedachte dat de mens is geëvolueerd uit een vroegere vissoort:

"Het enige wat we hoeven te weten om de geschiedenis van onze stembandzenuwen te begrijpen, is dat bij vissen de zwervende zenuw aftakkingen heeft naar de laatste drie van de zes kieuwen en dat het om die reden logisch is dat dat ze achter de desbetreffende kieuwbloedvaten langslopen. Ze zijn in geen enkel opzicht 'terugkerend': ze gaan recht en via een logische route op hun doel af: de kieuwen die ze bedienen.

Maar tijdens de evolutie van de zoogdieren strekte zich de nek (vissen hebben geen nek) en verdwenen de kieuwen. Sommige veranderden in nuttige dingen zoals de schildklier en de bijschildklieren, en de verschillende onderdelen die samen het strottehoofd [sic] vormen. Die nuttige dingen, inclusief de onderdelen van het strottehoofd [sic], ontleenden hun bloedvoorziening en zenuwverbindingen aan de evolutionaire afstammelingen van de bloedvaten en zenuwen die, in een ver verleden, eens in een keurige volgorde de kieuwen voorzagen. Naarmate de voorouders van de zoogdieren steeds meer van hun vissenvoorouders gingen verschillen, werden de zenuwen en bloedvaten in raadselachtige richtingen gestuurd en opgerekt, en raakte hun onderlinge ruimtelijke ordening zoek. De borstkas en de nek van de gewervelde dieren werden een rotzooitje waarin de keurige symmetrische, seriële herhaling van de vissenkieuwen geheel ontbrak. En de stembandzenuwen werden meer dan gemiddeld het slachtoffer van deze vervorming."[4]

In de eerste plaats moet opgemerkt worden dat dit géén wetenschappelijk maar een theologisch argument is. Het zegt namelijk iets over het (vermeende) slechte ontwerp van de designer (God). Voorts lijkt het erop dat Dawkins zich volledig afsluit voor (het zoeken naar) mogelijke verklaringen waarom de nervus laryngeus recurrens deze route aflegt en in plaats daarvan terugvalt op een mythisch verhaal over het ontstaan van de mens uit een vissoort. Wetenschappers die niet verder kijken dan hun ideologische neus lang is, hebben hun wetenschappelijke houding bij voorbaat verkwanseld. De nervus laryngeus recurrens is een bewijs van slecht ontwerp en is precies wat we bij evolutie door natuurlijke selectie zouden verwachten, aldus Dawkins, en daarmee houdt het denken op. Verder onderzoek is kennelijk niet meer nodig.

De nervus laryngeus recurrens heeft niet slechts één bestemming

De nervus laryngeus recurrens heeft niet alléén het strottenhoofd als bestemming. Tijdens de omweg zijn er verschillende afsplitsingen van de zenuw, bijvoorbeeld naar de spieren rondom de slokdarm. De zenuw heeft dus niet als enige doel het innerveren (voorzien van zenuwwerking) van het strottenhoofd. Bovendien speelt deze zenuw mede een rol bij de innervatie van het pericard of hartzakje, een taai ondoorzichtig vliesachtig zakje in de borstkas (thorax), waarin het hart zich bevindt.[5]

De Duitse geneticus Wolf-Ekkehard Lönnig van het Max Planck Institut heeft enkele studieboeken erop nageslagen, waaronder Gray's Anatomy, een Engelstalig standaardwerk op het gebied van de menselijke anatomie. Hij citeert daaruit in zijn boek 'The Evolution of the Long-Necked Giraffe':

"As the recurrent laryngeal nerve curves around the subclavian artery or the arch of aorta, it gives several cardiac filaments to the deep part of the cardiac plexus. As it ascends in the neck it gives off branches, more numerous on the left than on the right side, to the mucous membrane and muscular coat of the oesophagus; branches to the mucous membrane and muscular fibers of the trachea and some filaments to the inferior constrictor [Constrictor pharyngis inferior]."[5]

Links slingert de nervus laryngeus recurrens rond de aortaboog en rechts slingert hij rond de arteria subclavia of ondersleutelbeenslagader. Aan de rechterzijde zijn het overigens de rami cardiaci cervicales inferiores die zich aftakken van de nervus laryngeus recurrens en in de gangliën (zenuwknopen) van de plexus cardiacus (hartvlecht), in het Engels 'cardiac plexus' genoemd, eindigen.[7]

De Engelstalige uitgave van Wikipedia vat de verschillende taken van de nervus laryngeus recurrens kort en bondig samen:

"The recurrent laryngeal nerves supply sensation to the larynx below the vocal cords, gives cardiac branches to the deep cardiac plexus, and branches to the trachea, esophagus and the inferior constrictor muscles. The posterior cricoarytenoid muscles, the only muscles that can open the vocal cords, are innervated by this nerve."[8]

Dawkins zet zijn lezers op het verkeerde been door te spreken van 'de stembandzenuw', alsof dat het enige doel is van de nervus laryngeus recurrens, maar hij zegt ook dat het doel van de nervus laryngeus recurrens in de nek ligt:

"Aan beide kanten van de nek loopt een van de takken van de stembandzenuw rechtstreeks naar het strottenhoofd: hij volgt een directe route zoals een ontwerper die zou hebben kunnen kiezen. De andere tak gaat via een verbazingwekkende omweg. Hij duikt de borstkas in, maakt een bocht rond een van de voornaamste slagaderen die uit het hart komen (links en rechts een andere slagader, maar het principe is aan beide zijden hetzelfde) en loopt dan terug omhoog naar de nek, om daar zijn doel te bereiken. Als je het als onderdeel van een ontwerp beschouwt, is de stembandzenuw een schande."[9]

Dawkins vergist zich deerlijk. Het enige doel of het beoogde doel van de nervus laryngeus recurrens is niet alleen innervatie van het strottenhoofd, maar ook van de slokdarm en (efferente) bezenuwing van het hart. En voor deze organen neemt de nervus laryngeus recurrens een directe en logische route vanuit de hersenen. Het is dus géén nutteloze omweg.[10] Vergelijk het met een buslijn. De route die een bus aflegt van begin- tot eindpunt, is vaak ook niet de meest directe route. Maar het gaat niet alleen om de eindbestemming, want onderweg stopt de bus bij een groot aantal haltes. Dr. Lönnig concludeert: "To innervate the esophagus and trachea of the giraffe and also reach its heart, the recurrent laryngeal nerve needs to be, indeed, very long."[11] Dawkins kijkt alleen naar de eindbestemming van de zenuw, maar in werkelijkheid speelt de zenuw ook een rol in de werking van het hart, de luchtpijpspieren en slijmvliezen, en de slokdarm.

Embryologische ontwikkeling van de mens

De route van de nervus laryngeus recurrens moeten we tevens bezien in het licht van de embryologische ontwikkeling van de mens. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een vliegtuig of een auto wordt het menselijk lichaam niet gelijk als een 'volwassen' systeem gebouwd. Dit geldt natuurlijk ook voor de giraffe. Het gaat hierbij om een complex embryologisch ontwikkelingsproces, waarbij het embryo zich ontwikkelt uit de eerste cel in een bepaalde volgorde. In de vijfde week wordt een begin gemaakt met de aanleg van hart en centraal zenuwstelsel en aanvankelijk ligt het hart dicht bij de nek. Tijdens de verdere groei en ontwikkeling van het ongeboren kind worden de nek en het lichaam langer, waarbij het hart zich verplaatst naar de borst. Aangezien de nervus laryngeus recurrens een lus maakt onder de aortaboog door, wordt de zenuw 'meegetrokken' naar beneden.

Dawkins spreekt over 'onintelligent ontwerp'. Deze uitspraak impliceert dat er een beter ontwerp moet zijn. Laat Dawkins dat maar eens aantonen, waarbij hij rekening houdt met het feit dat de zenuw ook een rol speelt in de werking van het hart, de luchtpijpspieren en slijmvliezen en de slokdarm (iets waar hij kennelijk geen notie van had genomen toen hij 'Het grootste spektakel ter wereld' schreef, ofschoon hij wel een boek op het gebied van anatomie heeft geraadpleegd getuige de bibliografie dat achterin het boek is opgenomen), en waarbij hij tevens rekening houdt met de embryonale groei van één cel (zygote) naar een gezonde baby of gezond giraffenjong waarin alles op de juiste plek en op de juiste tijd moet komen.

Degelijk ontwerpprincipe

Zowel de nervus laryngeus recurrens als de nervus laryngeus superior bezenuwen de larynx (strottenhoofd), zowel met motorische als sensorische vezels. De nervus laryngeus superior is een tak van de nervus vagus, en deze loopt rechtstreeks naar het strottenhoofd. Het strottenhoofd wordt dus van zowel bovenaf als onderlangs bezenuwd door respectievelijk de nervus laryngeus superior en de nervus laryngeus recurrens.

Gezien de verschillende klachten die optreden als deze zenuwen beschadigd raken, lijken de twee zenuwen verschillende functies te hebben. De nervus laryngeus superior innerveert van bovenaf en lijkt vooral iets van doen te hebben met het produceren van hoge tonen en de nervus laryngeus recurrens innerveert van onderen en lijkt vooral iets van doen te hebben met het produceren van lagere tonen.

In plaats van te spreken over 'onintelligent ontwerp', lijkt de dubbele innervatie van de larynx van zowel de boven- als de onderzijde een goed en degelijk ontwerpprincipe, een vorm van redundantie of complementariteit teneinde de invloed op de functie te beperken als een van beide zenuwen onverhoopt beschadigd raakt.

Mogelijke medische voordelen

Neurochirurg Michael Egnor merkt op dat er –als je het zo wilt bekijken– ook een ontwerpvoordeel aanwezig is in het verloop van de nervus laryngeus recurrens ten aanzien van de (vroege) opsporing en signalering van bepaalde ziekten.[12] Het verloop van de zenuwen brengt hen door het mediastinum, de ruimte in de borstkas gelegen tussen de beide longen, waarin zich onder meer de centrale luchtpijp, de slokdarm, lymfeklieren, bloedvaten en zenuwen bevinden. Het verloop van de zenuwen kan een chronische aandoening openbaren die anders langer verborgen zou zijn gebleven. Compressie op de nervus laryngeus recurrens als gevolg van bijvoorbeeld een longtumor (veelvoorkomend is het bronchuscarcinoom) kan heesheid als klacht geven door ingroei in de nervus laryngeus recurrens. Hetzelfde geldt voor aneurysma van de thoracale aneurysma. Een aneurysma dient te worden gediagnosticeerd voordat deze scheurt.

Volgens het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) kunnen onder meer bronchuscarcinomen als eerste symptoom een paralyse (verlamming) van de N. recurrens geven, evenals tumoren van het mediastinum.[13] Bij aanhoudende heesheid of andere klachten die verband houden met prikkeling of paralyse van de nervus laryngeus recurrens, zullen de meeste mensen zich melden bij de huisarts waardoor de onderliggende ziekte of aandoening (vroegtijdig) opgespoord kan worden.

Evolutionaire stoplappen

Evolutionaire verklaringen voor zaken in het menselijk lichaam die (nog) niet begrepen worden of zinloos lijken, zoals het verloop van de nervus laryngeus recurrens verklaren met het 'vissenverhaal' van Dawkins, is de dood in de pot voor wat betreft een gezonde wetenschappelijke nieuwsgierigheid en onderzoeksdrang naar (belangrijke) morfologische en fysiologische functies die mogelijk nog ontdekt moeten worden. Een dergelijke stellingname zoals die van Dawkins hindert in feite verder wetenschappelijk onderzoek. Dit geldt ook voor andere zogenaamde 'onintelligente routes', 'afvoerkanalen die op vreemde plekken zitten' (zie onder) en 'rudimentaire organen'.

Gelukkig zijn er onderzoekers die zich niet met een evolutionair kluitje in het riet laten sturen. Een mooi voorbeeld is de appendix. Lange tijd werd verondersteld dat het een evolutionair overblijfsel was zonder functie. In 2007 brachten wetenschappers van het Duke University Medical Center echter naar buiten dat de appendix een heuse voorraadkast vormt voor goede darmbacteriën van waaruit de darm opnieuw voorzien kan worden van goede bacteriën als deze uit de darm verdwenen zijn, bijvoorbeeld na een langdurige aanval van diarree.[14]

Als je je echter tevreden stelt met mythische evolutionaire stoplappen, zoals Dawkins die aanreikt ten aanzien van de nervus laryngeus recurrens, kom je dus geen steek verder. Het stimuleert niet het doen van verder onderzoek en het werkt intellectuele luiheid en onwetendheid in de hand.

Het afvoerkanaal van de bijholten

De nervus laryngeus recurrens als vermeend bewijs van van 'slecht ontwerp', is niet de enige flater die Dawkins slaat. Het voert te ver om het hele boek te bespreken, maar we zullen nog een voorbeeld behandelen uit de paragraaf 'onintelligent ontwerp' waar hij de 'stembandzenuw' ook bespreekt. Het gaat om het afvoerkanaal van de bovenkaakholten. De bijholten zijn gelokaliseerd achter de neus, in de bovenkaak en in het voorhoofd. Het betreffen holle ruimten die aan de binnenkant bekleed zijn met slijmvlies en met smalle afvoerkanaaltjes verbonden zijn met de neus en de keel. Dawkins merkt hierover het volgende op: "Een ander gevolg van onze eigen overstap van viervoetigheid naar lopen op twee benen houdt verband met de holten in ons hoofd die velen van ons zoveel last bezorgen (...), doordat het afvoergat op wel de laatste plek zit waar een verstandige ontwerper het zou hebben bedacht."[15] Vervolgens citeert hij professor Derek Denton: "De grote bovenkaakholten zitten achter de jukbeenderen aan beide zijden van het gezicht. Hun afvoerkanaal zit aan de bovenkant, wat niet echt een goed idee is als de zwaartekracht geacht wordt bij de afvoer van overtollig slijm te helpen."[16] Dawkins vervolgt door te zeggen dat bij een viervoeter die 'bovenkant' niet de bovenkant maar de voorkant is en dat in dat geval de positie van het afvoerkanaal aanzienlijk logischer is. Volgens hem is 'wederom de erfenis van onze afstamming overal terug te vinden'.

Het is jammer dat Dawkins geen medisch handboek eropna lijkt te hebben geslagen, want dan zou hij hebben geweten dat de bijholten over een 'opruimsysteem' beschikken om overtollig slijm en afval af te voeren, vaak tegen de zwaartekracht in. Het maakt dus niet uit of je nu ligt of staat, je verstoort dat proces niet door van lichaamshouding te veranderen ten opzichte van de zwaartekracht. Dat zou pas onintelligent ontwerp zijn, om met Dawkins te spreken. Je moet gewoon kunnen liggen en staan, terwijl de bijholten zichzelf reinigen.

De bijholten worden geventileerd doordat ze in verbinding staan met de neus en zijn (net als de neusholte) bekleed met slijmvlies met slijmproducerende cellen voorzien van cilia (trilhaartjes). Door een slagbeweging van deze trilhaartjes wordt een vloeistofstroom op gang gebracht die de vloeistof steeds in de richting van het ostium (kleine drainage-opening die in open verbinding staat met de neusholte) leidt, óók tegen de zwaartekracht in. Via het ostium wordt slijm met vuildeeltjes en ziektekiemen afgevoerd. Gezond slijmvlies reinigt dus zichzelf door de aanwezigheid van trilhaartjes, dat slijm –met daarin aanwezig vuil en ziektekiemen– afvoert naar de keel.[17]

Deze openingen kunnen verstopt raken bij aandoeningen als verkoudheid of allergie waarbij het slijmvlies opzwelt. Als de normale afvoer uit deze holten wordt belemmerd, kan er een bijholteontsteking of sinusitis ontstaan. Bij een kaakholteontsteking of sinusitis maxillaris kun je onder meer last krijgen van geelgroene afscheiding uit de neus of achter in de keel, en pijn of een drukkend gevoel ter hoogte van de aangedane bovenkaak. De klachten verminderen binnen enkele dagen tot een week, en binnen tien dagen is een kaakholteontsteking meestal wel over.

De draingae-openingen van de kaakholten kunnen gemakkelijker verstopt raken dan de andere holten, doordat ze tegen de bovenkant van de holte aanliggen. Dat is echter geen argument tegen ontwerp. Je moet voor ogen houden dat optimaal ontwerp altijd een optimaal compromis is tussen concurrerende voorwaarden. Elk ontwerp heeft te maken met tegenstrijdige doelen en dus met een compromis. Optimale ontwerpen komen derhalve met het best mogelijke compromis.[18] De kaakholten staan zoals gezegd via een kleine opening in verbinding met de neus-keelholte. Deze opening volgt een logische route; ter hoogte van het ostium kan het slijm gemakkelijk via neus en keel worden afgevoerd. Bij een opening die meer aan de onderzijde zou liggen, is de kans groot dat het secreet (deels) naar voren de neus uit zou komen.

Noten:

1. Richard Dawkins. Het grootste spektakel ter wereld: bewijs voor evolutie. Nieuw Amsterdam Uitgevers, tweede druk december 2009, pp. 326-341. Een voorbeeld van een atheïstische evolutionist die dit in een reactiekolom van een christelijke internetsite (CIP) te berde brengt in een discussie met een creationist, is een persoon die reageert onder het pseudoniem 'Zonder Vrees'. Hij werpt de vraag op: "Waar biedt het creationisme een sluitende verklaring voor de nervus laryngeus recurrens zonder de creator als een slecht ontwerper neer te zetten?" (CIP. 'Verdiep je als christen in de evolutietheorie'. http://www.cip.nl/god/september-2015/51121-Verdiep-je-als-christen-in-de-evolutietheorie) Als profielfoto heeft deze persoon een afbeelding van 'Jan zonder Vrees' (1371 – 1419), die hertog van Bourgondië was en zijn bijnaam dankt aan zijn deelname aan de kruistocht tegen de Ottomaanse sultan Bayezid I, die het Hongaarse koninkrijk bedreigde.
2. Ibid, p. 333
3. Richard Dawkins demonstrates laryngeal nerve of the giraffe. YouTube, geüpload op 13 jun. 2010, https://youtu.be/cO1a1Ek-HD0
4. Richard Dawkins. Het grootste spektakel ter wereld: bewijs voor evolutie. Nieuw Amsterdam Uitgevers, tweede druk december 2009, pp. 329-330.
5. M. Witsenburg, M. Osch-Gevers, J.L.M. Strengers, Kindercardiologie. Bohn Stafleu van Loghum, december 2004, p. 31.
6. Wolf-Ekkehard Lönnig. The Evolution of the Long-Necked Giraffe (Giraffa camelopardalis L.) What do we really know? Testing the Theories of Gradualism, Macromutation, and Intelligent Design. MV Verlag, 2011, p. 31. Citaat uit Gray's Anatomy, 40e editie, 2008, pp. 459, 588-589.
7. W. Kahle & M. Frotscher. Sesam Atlas van de Anatomie: deel 3 zenuwstelsel en zintuigen. Sesam/Hb uitgevres, Baarn, 18e geheel herziene druk, 2010, p. 116.
8. Wikipedia. Recurrent laryngeal nerve. https://en.wikipedia.org/wiki/Recurrent_laryngeal_nerve (voor de laatste keer geraadpleegd op 06-09-2015)
9. Richard Dawkins. Het grootste spektakel ter wereld: bewijs voor evolutie. Nieuw Amsterdam Uitgevers, tweede druk december 2009, pp 326-327. N.B.: Vetgedrukt toegevoegd door schrijver dezes.
10. Zelfs in een anatomieboek uit 1918 kun je dit al duidelijk opmaken. Men leze: Arthur Robinson. Cunningham's textbook of anatomy. New York, William Wood and Company, vijfde editie, 1918, p. 789.
11. Wolf-Ekkehard Lönnig. The Evolution of the Long-Necked Giraffe (Giraffa camelopardalis L.) What do we really know? Testing the Theories of Gradualism, Macromutation, and Intelligent Design. MV Verlag, 2011, p. 31.
12. Casey Luskin. Medical Considerations for the Intelligent Design of the Recurrent Laryngeal Nerve. 16 oktober 2010, http://www.evolutionnews.org/2010/10/medical_considerations_for_the039221.html (voor de laatste keer geraadpleegd op 7 september 2015)
13. A.C. Hulshoff en F.G. Dikkers. De stilstaande stemband. Ned Tijdschr Geneeskd. 1998;142:1897-901
14. Bollinger, R. R., A. S. Barbas, E. L. Bush, S. S. Lin, and W. Parker. 2007. Biofilms in the large bowel suggest an apparent function of the human vermiform appendix. Journal of Theoretical Biology 249: 826-831.
15. Richard Dawkins. Het grootste spektakel ter wereld: bewijs voor evolutie. Nieuw Amsterdam Uitgevers, tweede druk december 2009, p. 339.
16. Ibid. Vetgedrukt toegevoegd door schrijver dezes.
17. Evidence News voegt hieraan toe: "This conveyor belt action is an active process that does not need gravity. Sinuses only fill with fluid and cause pain when either the cilia are damaged, or the lining becomes inflamed because of infection or allergy, and secretes more fluid than the cilia can cope with. However, this is not the result of bad design. In the original good creation where Genesis informs us the world was watered by a mist every day (Gen 2:6) there would have been no dust to cause a problem to the sinuses and moisture in abundance to lubricate them. Since all the original bacteria were good the germ problem never occurred. The reason we have sinus problems is because the air in our no-longer-good world is dry and filled with dust, chemicals and bacteria, and our no-longer-good immune systems are unable to cope. If you want to blame someone for this look in a mirror – we rebelled against our Creator (Gen 3)." Evidence News. Senseless sinuses. 26 mei 2010, http://evidenceweb.net/factfile_search_results.php?p_PRIKEY=1870&p_SEARCHTYPE=All (voor de laatste keer geraadpleegd op 06-09-2015)
18. Stuart Burgess. Ontwikkeling of ontwerp - Bewijs van doelbewust ontwerp en toegevoegde schoonheid in de natuur. Uitgeverij Medema, 2002.

Lees verder

• Nutteloze lichaamsdelen? - Over evolutie en ontwerp
• Evolutie en geloof: evolutietheorie is een mythe, geen feit
• E. coli-experiment Richard Lenski: bewijs voor evolutie?
• Moderne wetenschap in de Bijbel: drs. Ben Hobrink
• Zaadleider: bewijs van slecht ontwerp? – Richard Dawkins