Japanse Filosofie

De Japanse filosofie is grotendeels gebaseerd op Chinese denkrichtingen. In de 12de en 13de ontstonden de meest karakteristieke Japanse denkrichtingen. Dit waren grotendeels reacties op het idee dat het Boeddhisme in verval was, en men in het laatste stadium leefde. Er zijn verschillende filosofen geweest die daar ideeën over hadden hoe alles te redden was. Veel ideeën en denkwijze's zijn bewaard gebleven en zijn nu nog van kracht of er wordt nu nog over gediscussieerd. In dit artikel beschrijf ik de ideeën en denkrichtingen van de belangrijkste filosofen van de 12de en 13de eeuw.

Honen(1113-1212)

In de 12de eeuw na Christus werd er weinig aandacht besteed aan het Japanse boeddhisme. Honen wilde als boeddhistische hervormer dit verval tegengaan. Zijn gedachten waren gebaseerd op "mappō", een theorie over het verval van het boeddhisme. Honen is ook stichter van het Reine Land-boeddhisme als aparte school. In Japan was het Reine Land-boeddhisme altijd onderdeel geweest van het Tendai en Shingon-boeddhisme. De Amida-Boeddha is de centrale godheid van het Reine Land-boeddhisme. Deze sekte ontstond in India waar men geloofde in reïncarnatie in het Reine Land als men goed geleefd zou hebben. In deze hemel zou men de boeddha-natuur en de verlichting bereiken. Hetgeen wat je volgens Honen moest doen om in het Reine land te komen was "nembutsu" zeggen, wat betekent: "Amida Boeddha, zij geloofd". Honen wist dat zijn leer vrij radicaal was en hield deze leer ook zeer geheim. Zijn leer mocht niet openbaar worden tot zijn dood, alleen paar leerlingen wisten ervan. Toch lekte het uit. Honen werd met enkele volgelingen o.a Shinran enige tijd verbannen, maar zelfs na die tijd konden ze geen goede relatie met de orthodoxe stromingen krijgen. Uiteindelijk werd Honen's manier van denken zo radicaal, men hoefde alleen "nembutsu" te zeggen. De betekenis hoefde men niet te kennen, en mediteren was ook niet nodig. Zelfs het verlangen naar verlichting was niet nodig. Terwijl het verlangen naar verlichting tot die tijd de eerste stap in het boeddhisme was. Honen's methode ging om geloof niet om verdienste.

Shinran(1173-1263)

Het Japanse Reine Land-boeddhisme werd gesticht door Honen. Shinran was zijn belangrijkste leerling. In 1207 werd hij samen met Honen verbannen naar de kust. Shinran kreeg de bijnaam "Gutoku" wat "de gekke" of "de stoppelige" betekent. Hij verhuisde naar de regio Kanto. Hij leefde daar 20 jaar tussen de leken en kreeg aanzienlijk aanhang. Toen jij ergens in de 60 was keerde hij terug naar Kyoto . Hij zette zijn benadering van het boeddhisme op papier. Maar zijn Benadering was nog makkelijker. Amida had een eed gedaan waardoor je maar één keer de "nembutsu" hoefde te zeggen. Toch kwam je niet gelijk in het Reine Land. Je mocht namelijk geen enkele vorm van persoonlijke trots hebben. Honen verbood de leerlingen te verlangen naar verlichting maar Shinran vond alles wat maar met egoïsme te maken had fout. Elkaar helpen is geen persoonlijke verdienste maar een verdienste voor de ander.

De Reine Land-praktijk had het doel om traditioneel herboren te worden. Maar het individu heeft na verloop van tijd een punt bereikt waarop de verlichting zeker is. Het Reine Land zou niet alleen de plaats zijn waar de verlichting bereikt zou kunnen worden maar ook de laatste stap naar het Nirvāna. Het Nirvāna houdt in dat het verlichtte individu terugkeert naar de aarde om anderen naar de boeddha-cultuur te brengen. Het ware Reine Land-boeddhisme laat het uiterste in het boeddhisme zien. Shinran was extreem maar toch is het een voorbeeld hoe de idealen van de echte Boeddha gerealiseerd kunnen worden.

Esai(1141-1215)

Tijdens het verval van het Tendai-boeddhisme kwamen er verschillende hervormingsbewegingen in Japan. Het ene uiterste was Shinran, aan de andere kant het Rinzai-zenboeddhisme van Esai.

Esai was opgegroeid in de orthodoxe Tendai traditie. Toen hij 28 jar oud was bracht hij een bezoek aan China om manuscripten te verzamelen. Na ongeveer 20 jaar ontmoette hij tijdens zijn tweede reis een zenmeester die beweerde dat Esai de verlichting had bereikt. Esai introduccerde d"de plotselinge verlichting", "de satori" genoemd. Ook gaf hij het zenboeddhisme een typisch Japans karakter. Esai introduceerde ook de thee in Japan. Thee maken en serveren werd een vorm van meditatie. Veel zen-activiteiten als: boogschieten, tuinieren, bloemschikken en kalligrafie zijn hierdoor onderdeel van de Japanse cultuur geworden.

Dōgen(1200-1253)

Dōgen was van aristocratische komaf maar toen hij 7 was waren allebei zijn ouders gestorven. Op zijn 13de werd hij een boeddhistische monnik. Hij vond de Japanse Tendai sekte decadent en ging in de leer bij Esai. Toen hij 14 was, overleed Esai en daarna reisde Dōgen nog 3 jaar rond. Daarna ging bij Esai's belangrijkste leerling Myozen studeren. Toen Dōgen 23 was en het zenboeddhisme ging bestuderen kwam hij de abt Rujing van de zensekte Caodong(beter bekend als sotozen) tegen. Rujing benoemde Dōgen tot één van zijn opvolgers.

Wat Dōgen verschrikkelijk vond aan het Tendai-concept waren de twee niveau's van verlichting: "De hongaku"(oorspronkelijke verlichting) en de Shikaku(verworven verlichting). Volgens Dōgen hoefde je je niet verder in te spannen als je hongaku al bezat. Dōgen vond dat het boeddhisme slap geworden was. De waarheden van het boeddhisme waren vroeger te begrijpen maar waren onbegrijpbaar geworden. Dat is ook de reactie om te kiezen voor de gemakkelijke methode. Dōgen snapte al helemaal niets van de mensen die door het verval geen verlichting meer zochten. Als je geen verlichting zoekt omdat je in een periode van verval of verloedering leeft, wanneer denk je de verlichting dan te bereiken?

Door Dōgen kwam er een wederopgeboorte van Sotozen. Rinzai gebruikte koans, monikken zazen(constante meditatie) om de verlichting na te jagen. Een Koan is een manier van denken om het plotselinge besef te krijgen. Dōgen gebruikte beide. Volgens Dōgen kunnen koans ook de uitdrukking zijn van de essentiële leegte. Rinzai-zen overwint het gewone bewustzijn met de koan-techniek. De koan ondergraaft de gewone manier van zien en zorgt zo dat de weg vrij komt voor het werkelijke bewustzijn. Zoals Dōgen sotozen onderwijst, wordt dat gedaan in de school van de middenweg. Middenweg betekent de weigering om werkelijkheid te ontkennen of te bevestigen. Rinzai verwerpt het gewone bewustzijn terwijl sotozen het gewone en het hogere bewustzijn op hetzelfde niveau zet. Dōgen heeft ook een andere kijk op leegte, volgens de school van de middenweg is leegte de enige rustplaats maar Dōgen kent geen rustplaats.

De visie van Dōgen was ook voor velen moeilijk te begrijpen. Dōgen vond oprechtheid maar ook wereldse zaken belangrijk. Dōgen was ook een groot dichter. Dōgen legde de nadruk in zijn leer, in het doen van oefening, dat was in die tijd apart. Dōgen word door velen gezien als de grootste filosoof van Japan en boeddhistische meester. Zijn inzichten leveren nog op de dag van vandaag discussies op en hebben gezorgd voor de wedergeboorte van het moderne zenboeddhisme. En misschien is het moderne zenboeddhisme wel de enige oosterse filosofie die zich volledig inlaat met het westen.

Nichiren(1222-1282)

In de 12de eeuw dacht men dat men in het laatste stadium verkeerde van het boeddhisme, het stadium van verval. Het Reine Land en het zenboeddhisme zijn reacties daarop. De derde grote beweging was die van Nichiren. Nichiren was een felle monnik die tegen de politieke leiders van die tijd was. Hij was opgeleid in het Tendai-boedddhisme. Het Tendai-boeddhisme geloofde dat de essentie van het boeddhisme lag in Lotus Sūtra. Geheel tegen de principes van het boeddhisme in bestreed hij alle sekte's en probeerde deze te verbieden. Vooral het Reine Land en het zenboeddhisme kregen er flink van langs. Nichiren gebruikte hun als zondebok voor natuurrampen en de dreigende invasie van de mongolen. Hij werd tot twee keer verbannen en toen de derde keer eraan kwam, trok hij zich terug op de berg Minobu. Ondanks dat Nichiren politiek gezien niet zo succesvol was, zijn er wel nieuwe bewegingen en richtingen gekomen die op Nichiren's boeddhisme zijn geïnspireerd. Net als Honen en Shinran was de praktijk minimaal. Alleen de heilige formule:"Namu Myōhōrengekyō"(geloofd zij de Lotus de ware wet) hoefde maar gezegd te worden om verlost te worden. Je hoefde het niet te begrijpen, zelfs pauzeren tijdens het opzeggen was toegestaan. Nichiren was wel de enige die inzag dat vrouwen verlichting konden bereiken, zonder eerst tot man gereïncarneerd te zijn.