Waar of niet waar: Archimedes en Nero

De vreugdevolle uitroep ‘Eureka’ (Ik heb het gevonden) schijnt nog altijd gebruikt te worden door mensen die na lang piekeren opeens tot de oplossing van een probleem komen. De uitroep is beroemd geworden door de anekdote over de grote Griekse geleerde Archimedes, die op een goede dag een lastige puzzel in bad oploste.

‘Eureka!’, riep Archimedes

Volgens het verhaal verdacht koning Hieron van Syracuse zijn goudsmid er van een gouden krans met zilver te hebben vervalst. Hij vroeg Archimedes (3e eeuw voor Christus) een methode te vinden om eventueel bedrog aan te tonen. Archimedes brak zich het hoofd over Piet probleem, maar kon de oplossing niet direct vinden. Toen hij echter op een dag in zijn tot de rand gevulde bad stapte bracht het overstromende water hem op een idee. Spiernaakt rende hij de straat op onder het roepen van ‘Eurekat Eurekat’.

Wat Archimedes gevonden had was dit: door de verdachte krans in een bassin vol water onder te dompelen kon hij aan de hand van de hoeveelheid overstromend water het volume van, de krans bepalen. En aangezien hij de soortelijke gewichten van goud en zilver reeds kende was het nu gemakkelijk na te gaan of de krans van zuiver goud was, of dat de goudsmid er zilver in had gedaan.

Het is wel een verhaal dat tot de verbeelding spreekt, en daarom zijn we geneigd het zonder meer voor waar aan te nemen. Maar in feite mist het elke historische grond.

Nero speelde viool terwijl Rome in brand stond

Een van de meest geliefde legenden over het oude Rome vertelt hoede aan grootheidswaanzin lijdende keizer Nero bezeten was van het idee een prachtige nieuwe stad te bouwen als een gedenkteken voor hem zelf. Gedwarsboomd door de eigenaars van familiegraven. die de straten blokkeerden, stak de tiran zelf Rome in brand.

Maar er is geen historisch bewijs dat Nero enig aandeel had in het stichten van de brand. Nog twijfelachtiger is het beroemdste detail van het verhaal, namelijk dat Nero boven op een toren in de stad stond en met de vlammenzee aan zijn voeten viool speelde. De viool werd pas in de 16e eeuw uitgevonden, Volgens andere versies bespeelde hij een her of een fluit. De geschiedschrijver Tacitus, die omstreeks de jaren 56-120 leefde, schreef een paar jaar na de brand dat Nero bij het uitbreken ervan 80 kilometer ver weg in zijn villa in Antium zat. In plaats van zich te verlustigen in het inferno. spoedde de keizer zich naar de stad om te helpen de vuurzee te doven.

Dat zou dan de enige prijzenswaardige daad zijn in een overigens miserabel leven. Nero was als jongen van 17 door zijn moeder Agrippina aan de macht gebracht en werd door het volk gehaat omdat lui, in strijd met het recht, de positie van zijn halfbroer had ingenomen. Zijn privé-leven was zelfs naar Romeinse normen schandalig. Gruwelijk voor zijn hofkliek was dat iedereen de uitvoeringen van zijn toneelstukken en opera’s moest bijwonen. Zijn gebrek aan talent schijnt even stuitend te zijn geweest als de onwelluidendheid van zijn stem.

Nero’s wreedheid tegenover de Christenen is legendarisch. Zij waren een impopulaire sekte, verdacht van hekserij, en ze verschaften zowel Nero als Rome een bruikbare zondebok voor de brand. Honderden werden terechtgesteld - maar er is geen melding van gemaakt dat zij voor de leeuwen werden geworpen. Tenslotte werden zelfs Nero’s naaste aanhangers zijn uitspattingen en wreedheden beu. Zijn eigen Pretoriaanse lijfwacht liet hem in de steek. Met afzetting en terechtstelling in het vooruitzicht pleegde hij in het jaar 68 zelfmoord.