De neuroplasticiteit van onze hersenen

Nadenken over God verandert je hersenen. Ook mediteren over andere grote onderwerpen, zoals de Big Bang of het bestuderen van de evolutieleer, of zelfs het bespelen van een muziekinstrument, zal het neurale netwerk zodanig verbeteren dat je cognitieve gezondheid verbetert. Echter, religieuze en spirituele bespiegeling veranderen je hersens essentieel anders, omdat ze een uniek neuraal netwerk versterken dat bij uitstek sociaal bewustzijn en empathisch vermogen verbetert, terwijl ze destructieve gevoelens en emoties juist onderdrukken.

Conflicten

Dat is precies de soort neurale verandering die we moeten maken als we conflicten willen oplossen die onze wereld bedreigen. Het daaraan ten grondslag liggende mechanisme dat deze veranderingen mogelijk maakt, heeft betrekking op een unieke kwaliteit die bekend staat als neuroplasticiteit: het vermogen van de menselijke hersenen om zichzelf structureel te herschikken als reactie op een breed scala van positieve en negatieve gebeurtenissen.

Kwestie van uren

De afgelopen jaren hebben ontwikkelingen in de neurowetenschappen een revolutie ontketend in de manier waarop er over het brein gedacht wordt. Liever dan het te zien als een orgaan dat langzaam rijpt gedurende de eerste twintig jaar van ons leven, om vervolgens met het ouder worden af te takelen, zien wetenschappers de menselijke hersenen nu als een voortdurend veranderende actieve massa. Recent onderzoek heeft aangetoond dat neurale veranderingen plaats kunnen vinden in slechts enkele uren. In plaats van over langere tijd spelen veranderingen zich plotseling af, met korte intervallen na robuuste stimulatie. Alsof een enkele belangrijke trigger genoeg is om prompt een functioneel netwerk te activeren.

Leerproces

Ander onderzoek, van Nobelprijswinnaar Eric Kandel, wees uit dat het leerproces van neuronen nooit ophoudt. Wanneer de omgevingsstimuli veranderen, verandert ook de interne functie van de zenuwcellen, waardoor nieuwe extensies, axonen genoemd, in staat zijn verschillende informatie naar andere hersendelen te sturen. Elke verandering in de omgeving, in- of extern, veroorzaakt een herschikking van de cellulaire activiteit en groei. Nog interessanter is het dat elke neuron als het ware zijn eigen ‘hersens’ heeft: het kan zelf besluiten een signaal te sturen én de sterkte dat signaal bepalen.

Verouderingsproces

Wetenschappers geloofden altijd dat neuronen achteruitgaan met het ouder worden, maar het ligt veel gecompliceerder. We weten nu bijvoorbeeld dat bepaalde neurotransmitters slijten; en dat verandert de activiteit en groei van zenuwcellen. Sommige neurale verbindingen sterven af, soms worden ze te actief en gaan te veel verbindingen aan waardoor ze chaos en verwarring in de organisatie van onze geheugenopslag veroorzaken. Onderzoek met geheugenpatiënten suggereert dat meditatie kan helpen een gezonde structurele balans te cultiveren die het verouderingsproces afremt.

Plastisch

Dankzij hersenscantechnologie zijn we in staat een levend brein in actie te zien. Wat blijkt? Elk gevoel, elke gedachte, verandert de bloedstroom en elektrochemische activiteit in meerdere hersengebieden en het ziet er naar uit dat we nooit dezelfde gedachte of gevoelens herhalen. Het brein is zelfs zo plastisch dat iets simpels als een herinnering ophalen de verbinding met andere neurale netwerken verandert. In onze hersenen vinden veranderingen plaats over een tijdsspanne van slechts enkele weken en in de frontale kwabben, waar spirituele concepten gevormd worden, gaat dit proces nog sneller.

Continu

De conclusie is dat neuronen geen vaste afmetingen of vorm hebben. Ze veranderen voortdurend, getriggerd door competitie, omgevingsveranderingen en onderwijs. Het is een continu leerproces en herinneringen worden voortdurend gereviseerd. Nieuwe ideeën komen op, bewegen zich kort door je bewustwording en verdwijnen even snel om plaats te maken voor het volgende korte moment van bewustzijn.

Levensvragen

Wanneer je zoiets complex en mysterieus als God overpeinst, veroorzaak je een enorme uitbarsting van activiteit in verschillende hersendelen. Razendsnel ontstaan er nieuwe verbindingen, terwijl oude verbindingen verbroken worden zodra nieuwe fantasierijke vooruitzichten ontluiken. Met andere woorden: als je de grote levensvragen, zij het religieuze, wetenschappelijk of psychologische, overdenkt, groeien je hersens.

Geloof maakt ons menselijker

De neurologische evolutie van de hersenen suggereert dat empathie en sociaal bewustzijn de laatst ontwikkelde delen van onze psychologische anatomie zijn. Ons brein was grotendeels ontworpen om in een extreem harde omgeving te overleven en daar slaagde het tienduizenden jaren in zonder bescherming van medicijnen, sanitair of democratie. We leefden in kleine groepen, strijdend om beperkte hoeveelheden voedsel, land en overvloed. Twee tegengestelde dynamieken evolueerden, gevoed door de ontwikkeling van het taalgebied in de frontale kwab. Het oude reptiele deel van onze hersens streed zelfzuchtig uit overlevingsdrift, terwijl nieuwe kwetsbaardere delen juist ijverden om samenwerkingsverbanden met anderen aan te gaan.

Contemplatie

Volgens hersenonderzoekers Newberg en Waldman zouden religieuze groeperingen dit conflict tussen de oude en nieuwe hersenen intuïtief hebben aangevoeld. Zij zouden door trial and error contemplatieve oefeningen hebben ontwikkeld die neurale netwerken konden versterken die zich bezighielden met bewustwording, empathie en sociaal bewustzijn. Deze netwerken, indien geactiveerd, hielpen ons om ons coöperatiever en alerter op te stellen en susten onze natuurlijke neiging tot woede, angst en wantrouwen. Contemplatieve gewoontes boden onze voorouders een blik op een betere wereld – en een mogelijk leven na de dood –, en het creatieve proces in onze hersenen gaf ons de macht sommige van deze visies te verwerkelijken. Belangrijker nog: contemplatie hielp ons gevoeliger en medelevender te worden voor onze omgeving.