Eeuwige leven van de HeLa-cellijn

Er zullen niet veel mensen zijn die van de HeLa-cellijn hebben gehoord. De HeLa-cellijn is een celcultuur dat afstamt van kankercellen uit het lichaam van Henrietta Lacks. Deze Afro-Amerikaanse vrouw leed aan baarmoederhalskanker en tijdens haar behandeling werd, zonder haar medeweten, cellen van de tumor bij haar weggenomen en in cultuur gebracht. Onder wetenschappers staat de HeLa-cellijn bekend als de zogenaamde onsterfelijke cellijn en deze wordt nu, ruim 60 jaar later, nog steeds gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. De HeLa-cellijn is o.a. van groot belang geweest bij het ontwikkelen van het poliovaccin en deze cellijn heeft op die manier talloze levens gered.

Inhoud

• Wie was Henrietta Lacks?
• De HeLa-cellijn
• George Otto Grey de vader van de HeLa-cellijn
• Gebruik van de HeLa-cellijn

Wie was Henrietta Lacks?

Henrietta Lacks werd, op 1 augustus 1920, geboren als Loretta Pleasant in Roanoke (Virginia). Tot op vandaag is het ook voor de nabestaanden een raadsel hoe haar naam ooit veranderde van Loretta in Henrietta. In 1924 stierf haar moeder Eliza Pleasant bij de geboorte van haar tiende kind. Na de dood van zijn vrouw was Henrietta's vader, Johnny Pleasant, genoodzaakt de kinderen onder te brengen bij familieleden in Clover (Virginia). Henrietta kwam op 4 jarige leeftijd terecht bij haar opa, Tommy Lacks, van haar moeders kant. Haar opa leefde toen nog steeds op een tabaksplantage in een oud slavenhuis waar haar overgrootouders als slaven werkten. Hier deelde zij een kamer met haar negen jaar oude neef, David "Day" Lacks.

Latere leven
In 1935, als Henrietta 14 jaar is, wordt haar eerste zoon Lawrence geboren en vier jaar later haar dochter Elsie. Op 10 april 1941 trouwt ze met de vader van haar kinderen, haar neef en kamergenoot "Day" Lacks. Uit het huwelijk komen nog drie kinderen voort:

• David "Sonny" Lacks, Jr. (1947)
• Deborah Lacks Pullum. (1949)
• Zakariyya Bari Abdul Rahman (born Joseph Lacks) (1950)

Henrietta ontdekt na de geboorte van haar vijfde kind een bult in haar baarmoederhals. Vier en een halve maand na de geboorte van haar laatste kind wordt de diagnose baarmoederhalskanker vastgesteld bij Henrietta.

Baarmoederhalskanker en de behandeling

Na de diagnose baarmoederhalskanker komt Henrietta terecht in het Johns Hopkins ziekenhuis in Baltimore. Hier wordt als behandelingstechniek het uiterst radioactieve radium op het gezwel geplaatst. Maar voordat de behandelend arts dit plaatst snijdt hij eerst twee stukken, ter grootte van een stuiver, weefsel weg. Zowel van de tumor alsook van gezond weefsel, zonder dat Henrietta hiervan op de hoogte was gesteld. Dit was echter een vrij normale gang van zaken in die tijd. Deze stukjes weefsel werden naar het laboratorium (in de universiteit van het ziekenhuis) van George Otto Grey gestuurd. De behandeling was echter niet succesvol en de gezondheidstoestand van Henrietta verslechterde. Op 4 oktober 1951, op 31 jarige leeftijd, sterft zij en uit de autopsie zou later blijken dat de kanker volledig was uitgezaaid.

De HeLa-cellijn

De HeLa-cellijn is één van de belangrijkste gebeurtenissen in de medische wereld in de afgelopen 100 jaar. Kijken we in een vriezer in een willekeurig medisch laboratorium, waar dan ook ter wereld, dan is de kans zeer groot dat we daar de HeLa-celcultuur aantreffen. Al tientallen jaren hadden wetenschappers geprobeerd om menselijke cellen op kweek te zetten voor onderzoek, maar alle kweekjes gingen uiteindelijk dood. Het grootste probleem was besmetting van het weefsel van buitenaf. Een ander probleem was dat men niet precies wist welke voedingsbodem nodig was voor de groei van een celcultuur.

George Otto Grey de vader van de HeLa-cellijn

Wanneer de stukjes weefsel in het laboratorium van George Grey aankomen is deze zoals gebruikelijk meteen enthousiast. Hij is al langere tijd bezig om een celcultuur te kweken voor wetenschappelijk onderzoek. Al die tijd was hij o.a. bezig om een perfecte voedingsbodem samen te stellen. Maar ook bij hem overleven de cellijnen het niet lang. George had het grootste deel van zijn lab met zijn eigen handen gebouwd inclusief de meeste apparatuur. Het was de taak van zijn eenentwintig jaar oude assistente, Mary Kubicek, om de stukjes weefsel op kweek te zetten. Zo ook de stukjes afkomstig uit de baarmoederhals van Henrietta. Zoals ze gewend was schreef ze de eerste twee letters van de voor- en achternaam van de patiënt op de kweekbuisjes voordat deze de broedmachine ingingen.

Er groeit wat en hoe!

Ieder dag als Mary in het lab verschijnt is het eerste dat ze doet het steriliseren van alle apparatuur. Ook kijkt ze regelmatig in de broedmachine waar, zoals gewoonlijk, niets gebeurt. Wat een verrassing! Echter een paar dagen nadat de HeLa-kankercellen op kweek waren gezet ziet Mary iets op de bodem van een kweekschaaltje, iets dat lijkt op stukjes gebakken ei. Mary dacht er niet veel van, dit was wel vaker voorgekomen maar uiteindelijk gingen de kweekjes toch dood. Echter Henrietta's cellen overleefden niet alleen ze groeiden zelfs. Ook George was niet direct onder de indruk en zei, "ze kunnen ieder moment dood gaan". Maar dat gingen ze niet, ze bleven groeien, zelfs zo snel dat ze iedere vierentwintig uur in volume verdubbelden. Zolang ze voeding hadden en warm bleven groeien ze als onkruid. De eerste onsterfelijke menselijke cellijn was geschiedenis. Het stukje weefsel van Henrietta's gezonde lichaamscellen hadden het echter niet overleefd.

Gebruik van de HeLa-cellijn

Tegenwoordig gebruiken wetenschappers nog steeds de HeLa-cellijn voor onderzoek ondanks dat deze al meer dan 60 jaar oud is. Voor ongeveer € 300,- zijn ze voor wetenschappelijk onderzoek te koop. Al ruim 60 jaar wordt deze cellijn onder wetenschappers verhandeld en is er door farmaceutische bedrijven veel geld mee verdiend. Ook heeft het natuurlijk enorm veel kennis opgeleverd en zijn er waarschijnlijk miljoenen mensenlevens door gered. Het is gebruikt voor talloze onderzoeken waarvan het grootste succes wel het poliovaccin is. Andere gebieden van onderzoek waar de HeLa-cellijn voor is gebruikt zijn:

• Kanker,
• Aids,
• De effecten van straling op menselijke cellen,
• De effecten van diverse giftige stoffen op menselijke cellen,
• Het in kaart brengen van het menselijkgenoom,
• Chemotherapie,
• Klonen,
• IVF (In-vitrofertilisatie ofwel reageerbuisbevruchting)
• En talloze andere onderzoeken

Tot aan vandaag de dag hebben wetenschappers al meer dan 20 ton aan HeLa-cellen laten groeien voor onderzoek.

Lees verder

• Stamcellen (cellula praecursoria)