Digitale mindmap: een andere invloed op cognitieve functies

Mindmaps maken is een leuke en uiterst nuttige bezigheid waarmee grote hoeveelheden informatie gestructureerd inzichtelijk gemaakt kan worden. De toepassing van mindmaps is ontzettend groot. Zo gebruik je het niet alleen om samenvattingen te maken, maar ook om projecten uit te werken, lijstjes te maken of bijv. doelen in kaart te brengen. Mindmaps kun je inmiddels niet alleen meer op papier maken, maar vanaf begin jaren 90 is het ook mogelijk om mindmaps te maken met daartoe ontwikkelde software. Er zijn in dit kader legio softwareprogramma's en apps op de markt. Het gebruik ervan is onverminderd populair binnen bedrijven en leerinstellingen. Heeft de keuze voor het maken van een mindmap op papier of een digitale versie een verschillende invloed op cognitieve functies?

Papieren mindmap

Lekker aan de slag gaan met een groot wit A3-vel, een doos kleurstiften of kleurpotloden en krijtjes om een mindmap te maken. Leuker kan het toch haast niet? Een mindmap maken met de hand geeft een gevoel van voldoening. Alsof je een kunstwerk aan het maken bent waarin een informatieve boodschap zit die de gedachtenstroom in je hoofd structureert. Door ernaar te kijken en hem te bestuderen wordt de boodschap vanzelf weer duidelijk door het zien van je associaties op papier. Dit is ook precies waar het om gaat.

Mindmapsoftware

Vanaf de jaren 90 werd het mogelijk om te werken met mindmapsoftware. In 2008 waren er al 14 verschillende mindmapsoftwareprogramma's op de markt, anno 2016 zijn dit er nog meer. Niet alleen is het mogelijk om mindmaps op je pc of laptop te maken, ook is er de mogelijkheid om met je smartphone en tablet een digitale mindmap te maken doordat veel software in de vorm van een applicatie is te downloaden.

Keuze in software

Mindmapsoftware is er in de vorm van gratis en commerciële (betaalde) software. Er is tevens een onderscheid in open source-software. Open source-software geeft de gebruiker de mogelijkheid om ontwikkelaar te zijn en aanpassingen te maken aan de software en de software te verspreiden of te verkopen doordat de broncode openbaar gemaakt is. Dit is onderdeel van de licentie.

Iedere software heeft z'n voor- en nadelen, maar over het algemeen kan gezegd worden dat de betaalde software niet onder doet voor elkaar. Bekende mindmapsoftware programma's zijn:

• Imindmap
• MindJet
• Mindmeister
• Freemind

Voordelen van mindmapsoftware

Het gebruik van mindmapsoftware kent een aantal voordelen ten opzichte van het maken van een mindmap op papier. Een greep uit de mogelijkheden van mindmapsoftware zijn:

• Je kunt al je mindmaps op één locatie handig opslaan, zonder een dozijn aan grote vellen die kunnen kreuken te moeten opbergen.
• Mindmaps zijn eindeloos groot te maken met behulp van software, doordat ze uitklapbaar zijn op je scherm en je ook alleen gedeelten kunt openen en andere delen juist ingeklapt laten.
• Je kunt mindmaps net zo lang indelen tot je de gewenste indeling hebt, door vertakkingen te verslepen, plaatjes groter of kleiner te maken en kleuren aan te passen. Wanneer je een mindmap op papier maakt, moet het in één keer goed zijn, anders kun je opnieuw beginnen.
• Je kunt bovendien je mindmap telkens updaten. Je kunt veranderingen aanbrengen wanneer jij dat wil.
• Digitale mindmaps zijn gemakkelijk te delen met anderen, bijv, collega's en studiegenoten, door middel van e-mail, Google Drive of Dropbox.
• Je kunt de mindmap toevoegen aan een presentatie of tekstverwerker.

Mindmap schrijven of typen

Wat je maakt met je eigen handen, door te tekenen en te schrijven onthoud je beter, wordt wel eens gezegd. Maar is dit ook zo? Wie voor de keuze staat een mindmap te tekenen of op de computer te maken met daartoe ontwikkelde software zal zich wellicht niet meteen afvragen wat de effecten zijn en kiest waarschijnlijk eerder voor efficiëntie of plezier.

Hoewel het lijkt alsof mindmapsoftware meer mogelijk maakt en zeker een aantal voordelen heeft ten opzichte van met de hand getekende mindmaps is de vraag maar net hoezeer het doel van een mindmap, het opslaan, achterhalen en herkennen van informatie, beter toegeschreven kan worden aan het maken van een mindmap op de computer.

Controverse

Met het enorm toegenomen gebruik van technologische hulpmiddelen op werkplekken en scholen, zoals de Steve Jobs-scholen, waarbij alleen nog maar gewerkt wordt met tablets en computers kan men zich afvragen wat voor effect het heeft wanneer niet of nauwelijks meer met de hand geschreven en getekend wordt. De discussie hierover is en blijft controversieel.

Neurowetenschappelijke bevindingen over schrijven vs. typen

Uit onderzoek blijkt dat schrijven en typen allebei een verschillende uitwerking hebben op bepaalde cognitieve functies. Met name de leesvaardigheid wordt beïnvloed door schrijven of typen.

Leesvaardigheid

Gebleken is dat wie vaker schrijft minder moeite zal hebben met het herkennen en onthouden van letters. Wanneer je (als kind) leert schrijven, slaan je hersenen een specifiek motorprogramma op bij het schrijven van een letter. Wanneer je deze letter opnieuw schrijft, wordt datzelfde motorprogramma geactiveerd.

Ook denken wetenschappers dat niet alleen door het schrijven van een letter het bijbehorende motorprogramma wordt geactiveerd, maar ook door het zien van de letter. Dit geldt met name voor volwassenen die al hebben leren schrijven. Bij hen worden de motorprgromma's actief zodra zij letters en karakters zien.

Herkenning
Variabele schrijfstijlen bij het schrijven van dezelfde letters zou leiden tot grotere herkenning van dezelfde letter. Dit zou kunnen komen, denken zij, doordat er verschil is in het schrijven van letters en karakters, zeker bij jonge kinderen die nog geen standvastig handschrift hebben ontwikkeld.

Wanneer men letters typt wordt er geen uniek motorprogramma geactiveerd omdat er telkens dezelfde intrinsieke relatie is tussen de toets en de letter. Juist de verschillende bewegingen die je met de hand maakt bij het schrijven van een letter is bepalend voor de activatie van motorprogramma's in de hersenen.

Herkenning van letters wordt dus positief beïnvloed door te oefenen met schrijven in tegenstelling tot typen, was de conclusie uit een wetenschappelijke publicatie uit 2012.

Hersenscans
Uit een neurowetenschappelijke publicatie uit 2008 volgt dat met hersenscans is aangetoond dat grotere delen van de hersenen oplichten bij volwassen proefpersonen die gedurende langere tijd letters hadden geschreven en nu de letters moesten waarnemen in tegenstelling tot de proefpersonen die over langere tijd letters hebben leren waarnemen door te typen. Het oplichten gebeurde vooral in de hersengebieden broca en de linker- en rechterparietaalgebieden. Dit blijken gebieden te zijn die betrokken zijn bij het inbeelden, waarnemen en uitvoeren van handelingen.

Eveneens is bij kinderen die nog niet konden lezen een zelfde soort onderzoek gedaan waaruit bleek dat zij letters en karakters die ze leerden door ze te typen, minder goed konden herkennen dan wanneer ze deze leerden door ze te schrijven.

Schrijven vergemakkelijkt aldus je vaardigheid om te lezen is de conclusie. Het is echter niet onmogelijk om te leren lezen door letters en karakters te typen.

Schrijfvaardigheid

Behalve bevindingen over de leesvaardigheid bij typen en schrijven is ook ontdekt dat wie weinig schrijft daadwerkelijk achteruit gaat in schrijfvaardigheid. Mensen die hoofdzakelijk een computer, tablet of smartphone gebruiken schrijven over het algemeen langzamer en hun handschrift gaat in leesbaarheid achteruit.

Fijne motoriek

Behalve het effect op je schrijfstijl is ook getest of veel typen en weinig schrijven effect heeft op de fijne motoriek. Hoewel hier nog niet zo veel over bekend is, is dit getest in testgroepen, waarover is gepubliceerd in 2011. Zo moesten een computergroep en een schrijfgroep beide een lijn volgen met een pen zonder daarbij al te veel af te wijken van de lijn. De computergroep scoorde hier beduidend minder goed op dan de schrijfgroep.

Conclusie

De neurowetenschappelijke bevindingen over schrijven en typen kunnen ook van toepassing worden verklaard op het maken van een mindmap. Wie mindmaps met de hand maakt en daarbij letters en karakters schrijft, zal beter in staat zijn om te lezen. Dit geldt met name voor jonge kinderen die nog aan het ontwikkelen zijn in lezen (en schrijven). Het herkennen van letters gaat beter wanneer ze met de hand geschreven worden dan wanneer ze getypt worden vanwege de activatie van motorprogramma's in de hersenen die herkenning programmeren.

Voor volwassenen ligt dit iets anders, want die hebben al leren lezen en herkennen van letters en karakters. Toch is ook bij volwassenen het typen ook van invloed op de leesvaardigheid. Het zien van letters en karakters activeert al dan niet de reeds geprogrammeerde motorprogramma's. Door te schrijven worden ook bij hen de juiste motorprogramma's in werking gezet, waardoor lezen beter gaat.

Met deze kennis valt of staat wellicht ook het effect van een mindmap. Het blijkt lastiger om je eigen gedachtespinsels digitaal te herleiden wanneer je als kind altijd typt en geen unieke motorprogramma's activeert, doordat je leesvaardigheid minder goed ontwikkelt. Volwassenen die al kunnen lezen en herkennen, hebben er baat bij vooral ook te blijven schrijven, tekenen en kleuren.