Pepermunt of Mentha piperita, wetenschappelijk bekeken

Munt is als plantengeslacht gemakkelijk te herkennen, vooral door zijn sterke geur. Elke soort daarentegen apart gaan determineren, is des te moeilijker. De vele soorten zijn al niet uit elkaar te houden en dan kruisen ze er nog lustig op los ook. Zelf heb ik een tiental soorten in de tuin, maar een kennis bezit 150 soorten. Ondoenlijk om die allemaal uit mekaar te houden.

Muntsoorten

De meeste muntsoorten zijn sterk aromatisch. Pepermunt is de bekendste maar ook al een kruising tussen Mentha aquatica en Mentha spicata. De oudste beschrijving dateert uit het eind van de 17de eeuw, toen de natuurlijke kruising in Engeland zou zijn ontstaan en ontdekt.De Mentha-soorten herkennen we ook nog aan de vierkante stengel, de paren gezaagdrandige bladeren en de krachtig groeiende wortelstokken, waardoor munt kan woekeren in de tuin.

De meeste soorten worden 40cm tot 1m hoog, maar er zijn ook zeer lage, kruipende soorten zoals de inheemse Akkermunt (Mentha arvensis) en vooral de Corsicaanse munt (Mentha requinii}. De vele soorten en namen waren ook in de 17de eeuw bij Petrus Nijlandt al een probleem. Hij sprak over "de gemeene Hof-munte of Bruyn-heilighe, Kruyse-munte, Roomse munte en wilde Munte, in het Latijn Menthastrum." "De gemeene Hof-munte brengt voort vierkante, bruyn-rode en wat ruige steelen ...de rode bloemkens komen rondom de steelen wervel-wijs te voorschijn. De wilde Munte ...de bladeren zijn dicker als die van de eerste soorte, met een dichte witte wolachtigheyt bekleedt." Deze laatste zou onze wollige munt kunnen zijn.

Pepermuntolie

Volgens de Europese monografie is Pepermuntolie de olie verkregen door stoomdistillatie van de bovengrondse bloeiende plant van Mentha x piperita L.Hij bevat niet minder dan 4,5% en niet meer dan 10% esters berekend als menthylacetaat (C12H22O2), niet minder dan 44% vrije alcoholen berekend als menthol (C10H20O) en tenslotte niet minder dan 15% en niet meer dan 32% ketonen berekend als menthon (C10H18O). De Japanse muntolie, Po-Ho genaamd, bevat hoofdzakelijk menthol. Voor deze olie wordt op grote schaal Mentha arvensis L. var. piperascens verbouwd. Soms wordt na het afkoelen van de olie en het uitkristalliseren van de menthol, de vloeibare bestanddelen door afgieten verwijderd, waardoor het mentholgehalte nog stijgt.

De meeste olie komt uit de Verenigde Staten maar zeer recent ook uit China. DeAmerikaanse soorten zijn meestal mengsels van verschillende kwaliteiten en verschillende teeltgebieden en zijn vooral bedoeld voor de productie van menthol en deverwerking in snoep, muntbollen, tandpasta en ander industrieel gebruik. Voor gebruik in de aromatherapie kunnen we het best olie uit Frankrijk of Engeland gebruiken en dan liefst van soorten en variëteiten die chemisch gestandaardiseerd zijn.

Gedroogd kruid of blad

Bij al die belangstelling voor muntolie zouden we vergeten dat we de pepermuntplant en andere soorten ook goed als thee kunnen gebruiken. Hiervoor vinden we in de handel zowel de gehele gemalen plant (herba) als alleen de afgeritste bladeren (folium). Het lijkt me logisch dat het blad met een hoger gehalte aan etherische olie beter is en ook meer kost dan de hele plant met veel stelen. Het zelf oogsten kan het best net vóór de bloei. In kleine bosjes opgehangen laten drogen en daarna het blad van de stelen afritsen.De gedroogde bladeren zijn ideaal om de smaak en de werkzaamheid van bitterstofmengsels te verbeteren met b.v. duizendguldenkruid of van leverplanten zoals artisjokblad en paardebloem. Een klassieker is de combinatie met de echte kamille, zowel te gebruiken voor de spijsvertering als voor de luchtwegen.

Werkzame bestanddelen: vooral etherische olie en looistoffen (1)

Etherische olie, in hoeveelheden tot 1,5%, is het voornaamste werkzaam bestanddeel in pepermunt. Dé stof in deze olie is menthol, maar daarnaast zijn ook menthone, menthylacetaat en tientallen andere stoffen, voornamelijk terpenen, aanwezig. Nog andere componenten in het muntkruid zijn looistoffen (polyfenolen), flavonoïden, tocoferolen, carotenoïden, ... maar dan zijn we weer eindeloos aan het opsommen en daar hou ik helemaal niet van.

Spastisch colon of IBS

Veel darmproblemen die gepaard gaan met fer-mentatie, koliek en pijn kunnen behandeld worden met muntthee of muntolie. IBS (Irritable Bowel Syndrome), een dikke-darmkwaal met onduidelijke oorzaak, die de laatste jaren steeds meer voorkomt, blijkt in verschillende onderzoeken te verbeteren door het inwendig gebruik van muntolie. Spijtig genoeg helpt het niet altijd en blijkt IBS niet makkelijk te genezen, ook al omdat we de oorzaken niet kennen. Toch is pepermunt een specifiek kruid bij darmkolieken. Zo wordt de olie ook ingezet om onderzoeken van de dikke darm te vergemakkelijken (2). Niks nieuws onder de zon, ook Petrus Nylandt (1682) adviseert al het gebruik van "gedistilleerd water van Munte voor buykpijn voor-namelyck der jonge kinderen!'.

De meeste onderzoeken bij spastisch colon werden uitgevoerd met muntolie in capsulevorm om maagirritatie te voorkomen (3). Logisch lijkt mij om de etherische olie verdund met sint-jansolie uitwendig op de buik te wrijven. De voorgestelde dosering bij inwendig gebruik bedraagt 0,2 tot 0,4ml per dosis met een totale dagdosis van 0,6 tot l,2ml. Als Iml overeenkomt met ± 20 druppels, betekent dit 4tot 8 druppels per keer, duidelijk te veel om zomaar in je mond te stoppen.

Gal en galstenen

Terpenen zoals menthol remmen de choles-terolsynthese in de lever en verhogen terzelfdertijd het lecithinegehalte, waardoor cholesterolgalstenen opgelost worden (4). Pepermuntthee is niet geconcentreerd genoeg om snel resultaat te verkrijgen, maar als preventiemiddel is het goed te gebruiken, vooral in combinatie met bitterstofplanten zoals paardebloem en artisjokblad.

Luchtige wegen

Traditioneel werd en wordt pepermunt veelgebruikt bij verkoudheid en bijholteontsteking om de luchtwegen te ontsmetten en open tehouden. Dampbaden en borstzalven zijn dan de meestgebruikte bereidingswijzen. In een klinisch onderzoek uit 1982 bleken munttabletten niet werkzaam, maar toch heeft de etherische olie een bacteriedodende werking (5) en een remmende werking op o.a. herpes simplex virus.

Pepermunt en menthol geeft wel een direct verfrissend gevoel in de neus, waardoor we beter kunnen ademhalen en ons psychologisch ook beter voelen.De efficiëntie op de luchtwegen is ook afhankelijk van de samenstelling van de gebruikte etherisch olie. Zo zijn de monoterpeenketonen zoals pulegon en carvon, die vooral voorkomen in Mentha pulegium en Mentha suaveolens meer slijmoplossend en dus werkzamer dan pepermunt bij verstopte neuzen. De combinatie van een alcohol (menthol) en een keton (carvon, piperiton) lijkt mij zeer goed en wordt in de praktijk toegepast door te dampen met pepermunt en eucalyptus samen.

Hoofdpijn

Reeds Plinius adviseerde "het gestooten muntkruydt om op de slapen des hoofts te binden tegen verouderde Hooft-pijn!'. Dodonaeus "bestryckt het hooft met sap uit het versche kruydt geperst".Ook nu wordt de muntolie weer volop tegen hoofdpijn gebruikt. De slapen voorzichtig inwrijven met 1 druppel olie werkt snel pijnstillend.Een mengsel van 10ml pepermuntolie met 90ml ethanol 90% werd in Duitsland wetenschappelijk getest met als conclusie dat "etherischen ölpraparationen signifikante Effekte auf Mechanismen ausüben kann, die mit der Pathophysiologie des Kopfschmerzes von Spannungstyp assoziiert sind' (6) en bevestigt hiermee de klinische ervaringen.

Munt in de keuken

Natuurlijk is munt goed te gebruiken als thee, gloeiend heet met veel suiker (oei) zoals de Arabieren hem drinken of gecombineerd met 'echte' thee. Ook als verfrissende limonadedrank met ijs, appeldiksap en prikwater brengen we menig warme zomerdag in de tuin door (dan vind ik vooral de wollige munt goed om te verwerken). Zelfs tijdens slopende trektochten kan zo'n muntblaadje een mens lichamelijk en geestelijk oppeppen. Doperwtjes worden bijzonder met een takje munt in de pan. In Turkije eet men bij grote hitte een koude soep van yoghurt met gemalen noten en fijngehakte pepermuntblaadjes. Ook komkommersla kan aangemaakt worden met een muntvinaigrette. Probeer eens een vruchtensla of -dessert klaar te maken met yoghurt en muntblaadjes; wel goed laten trekken. Likeurliefhebbers kunnen gedroogde of verse muntblaadjes een week in brandewijn laten trekken. Per liter voegt men 150g suiker toe en

Pepermunt: janusplant

Munt is een plant met 2 gezichten: verkoelend en daarna verwarmend tot brandend; pijnstillend door het veroorzaken van pijn; opwekkend, stimulerend en toch krampwerend; aantrekkend door zijn geur en afstotend door zijn woekeren in de tuin; steriliteit veroorzakend volgens de ene en "goed voor het liefdesspel" volgens vele anderen. Volgens Pelikan kampt het warmteprincipe van de lipbloemigen met het vochtig-verkoelende principe van de muntfamilie.

Kortom, een plant met een wisselvallig karakter maar daardoor ook boeiend en veelzijdig. Een plant die veel kan, als hij maar op de juiste manier gebruikt wordt.