Brunel, oude glorie opnieuw ontdekt

Gewone brunel, wordt hij officieel genoemd. Gewoon is hij wel, zoals hij groeit langs wegranden, in het gras of tussen het grind op stenige hellingen. Een sterke, kruipende lipbloemige, met blauwe bloemen in een korfje bij mekaar.

Etymologie en geschiedenis: Prunella, Brunel

De Nederlandse naam is mogelijk een verbastering van het Latijnse Prunella, en dat komt van Prunus, pruim naar de kleur van de bloemen. De Engelse benaming is ‘heal all’, dus 'alles-genezer'. Zo een onbekend plantje heeft anders wel een respectabele geschiedenis, al zouden Grieken en Romeinen het toch niet gekend hebben. Vanaf de 17de eeuw duikt hij op in de kruiden- en andere boeken. William Cole in ‘Adam in Eden’ schrijft: ‘'It is called by modern writers (for neither the ancient Greek nor Latin writers knew it) Brunella, from Brunellen, which is a name given unto it by the Germans, because it cureth that inflammation of the mouth which they call 'die Breuen,' yet the general name of it in Latin nowadays is Prunella, as being a word of a more gentile pronunciation’. En hier duikt dus nog een mogelijk andere verklaring op voor de Latijnse en dus ook voor de Nederlandse naam, het zou gebruikt geweest zijn voor een mond- en keelontsteking met de naam ‘Breuen’ vandaar Prunella. Ook bij Fuchsius vinden we een variatie op die Breuen terug. In Den nieuwen Herbarius, dat is, dboeck vanden cruyden (1549): ‘Bruynelle heet men daarom alsoo, want het heeft groote virtuyt teghen ‘de bruyne’ oft ontstekinghe inden mondt.

Dodoens en Culpepper

Ook Dodoens laat zich niet onbetuigd: Bruynelle gheneest oock die sweeringhen des monts/ ende es seer sonderlinghe tseghen die sieckte der tonghen diemen den bruynen noempt/ dat es als die tonge onsteeckt/ swert wordt ende seer dick swilt/ alsmen die selve in water siedt ende die mont daer mede dicwils spoelt.

Volgens de signatuurleer zou de vorm van de bloemhoofdjes op een menselijke keel gelijken. Daar is wel iets van, maar met de signatuurleer kun je ook alle kanten uit. We noemen Brunel ook wel Bijenkorfje omdat de vorm ook op een ouderwetse bijenkorf zou lijken. Rond 1650 werd de genezende werking als wondkruid er nog eens dik opgelegd door de beroemde Culpepper ‘sound all wounds, both inward and outward’. In die tijd was Prunella dus zeker wel een bekend geneeskruid en wel met één duidelijke farmacologische werking nl als looistofplant voor wonden, keelpijn, diarree ed.

Brunel in China

Een ander verhaal is het gebruik, ook recenter in China, waar het een zeer grote reputatie had als medicijn voor lever en galproblemen vooral voor de zogenaamde oververhitting, vandaar ook de naam ‘gan-hao’, lever-vuur.

Wetenschappelijk onderzoek

We weten nu dat Prunella wel degelijk een bloedstelpende en wondgenezende werking heeft. En zoals andere looistofplanten ook gebruikt kan worden als gorgelmiddel voor mond- en keelholte. Verder ook tegen diarree. Looistoffen, zou je kunnen zeggen, maken alles wat te los is in het lichaam weer vast.

Nieuwere wetenschappelijke onderzoeken brengen Prunella opnieuw in de running als ‘Heal all’. De plant en meer bepaald een lignine is werkzaam tegen HSV-1 en HSV-2 virus, de veroorzakers van herpes labiales en herpes genitales. De verbinding zou het binnendringen van de virussen in de gastcel verhinderen. Bij een screening van 472 kruiden naar werking op herpes virussen was Prunella bij de 10 meest actieve planten, waaronder voor ons onbekende planten zoals Pyrrosia lingua, Rhus chinensis en Taraxacum mongolicum. En nog sterker, na een screening van 204 kruiden naar werking op HIV virus, kwam een heet waterextract van Prunella samen met Lithospermum erythrorhizon er als het sterkst werkzaam uit. Werkzame stof is een triterpenoïde ‘prunelline’ met een stimulerende werking op witte bloedcellen, de zogenaamde macrophagen.

Hoe kunnen we nu Prunella gebruiken?

We plukken de hele bloeiende plant, drogen hem, en maken dan thee (kokend water opgieten en minimum 10 minuten laten trekken ofwel laten we de verse plant trekken op alcohol van 45°. Zowel de thee als de tinctuur kunnen we gebruiken voor de huid als eerste hulpwondmiddel of bij beginnende mondblaasjes, in beide gevallen kun je het ook goed combineren met Hypericum perforatum (Sint janskruid) en of Matricaria recutita (Echte kamille). Zo zie je, hoe vergeten geneeskrachtige planten weer een nieuw leven krijgen, juist mede door de wetenschap. Dus zeker wel oude glorie opnieuw ontdekt.

Namen van Prunella

• Engelse namen: Heal All, All Heal, Prunella, Brunella, Heart of the Earth, Blue Curls, Hook Heal, Slough Heal, Brownwort, Carpenter's Weed, Hercules Woundwort, Sicklewort.
• Duitse namen: Brunella vulgaris, Gemeine Braunelle, Kleine Braunelle, Kleine Prunelle.
• Franse namen: Brunelle commune, Brunelle vulgaire, Brunette, Charbonnière.

Lees verder

• De grote vijf voor de huid