Wat is de Cognitieve Dissonantietheorie?

"Hij zit nog in de ontkenningsfase!" is een veelgehoorde uitdrukking over iemand die (herhaaldelijk) ontkennend antwoord op een bepaalde vraag. In sommige gevallen zal de ontkenning terecht zijn, in andere gevallen kan sprake zijn van een zogenaamde dissonantie oftewel een botsing tussen het gedrag van die persoon en zijn of haar houding tegenover het eigen gedrag. Bijvoorbeeld een milieu-activist die in de meest vervuilende auto rondrijdt is een dissonantie. Wat is dit verschijnsel precies?

Festinger

Festinger was een wetenschapper die er vanuit ging dat indien men zich bewust is van attitudes en het gedrag dat daarbij hoort, er door personen wordt gestreefd naar consonantie (overeenstemming) tussen deze twee. Op het moment dat twee attitudes van een persoon onderling botsen, of de attitude en het gedrag van een persoon botsen, ontstaan er namelijk problemen. Hierover heeft Festinger de “Cognitieve Dissonantietheorie” gepubliceerd. Aan deze theorie liggen twee hypothesen ten grondslag:

• Als er een toestand van dissonantie bestaat, zal de persoon gemotiveerd zijn deze toestand om te zetten in een toestand van consonantie.
• De persoon in kwestie zal situaties en informatie die de dissonantie stimuleren actief ontwijken.

Cognitieve dissonantie veranderen

Als twee attitudes van een persoon botsen, zal één van deze twee veranderd moeten worden om alles weer in één lijn te krijgen. Op het moment dat een bepaalde attitude van een persoon botst met zijn of haar gedrag, is het het makkelijkst om de attitude te veranderen, maar het is ook mogelijk om het gedrag om te gooien, zodat beiden weer in één lijn kunnen komen.
Op het moment dat een persoon geattendeerd wordt op een dissonantie en hij of zij is niet bereid iets te veranderen, zal deze persoon waarschijnlijk gaan zoeken naar dissonantie reducerende informatie en informatie die de dissonantie versterkt zal gemeden worden. Een dergelijke confrontatie kan worden gebruikt als instrument om gedrag te veranderen, maar de reactie op onvrijwillige of gedwongen dissonantie is moeilijk te voorspellen. Er zijn drie mogelijkheden, in het gunstigste geval wordt de attitude of het gedrag veranderd. Het is ook mogelijk dat men weigert de informatie te begrijpen, in dat geval wordt de informatie veelal bewust op een verkeerde manier geïnterpreteerd en de dissonantie, die anders zou ontstaan, wordt vermeden. Tot slot is er nog de mogelijkheid dat de informatie gewoon wordt ontkent.

Relatie met milieuproblematiek

Als iemand van zichzelf vindt dat hij of zij een milieuvriendelijk persoon is en als deze persoon er veel waarde aan hecht dat dit door de buitenwereld gezien wordt, zal waarschijnlijk een gedrags- of attitude verandering plaatsvinden op het moment dat deze persoon geconfronteerd wordt met zijn of haar eigen milieuonvriendelijk handelen. Zo treedt er dissonantie op op het moment dat een ‘milieuvriendelijk’ persoon veel in een auto rondrijdt en eigenlijk nooit de fiets pakt. Op het moment dat deze persoon met deze dissonantie geconfronteerd wordt, zal waarschijnlijk een gedrags- of attitude verandering plaatsvinden, om de dissonantie te laten verdwijnen