Wat is de theorie van de weloverwogen handelingen?

Een bekende slogan van de laatste tijd is: "een beter milieu begint bij jezelf". Natuurlijk is dit zo en iedereen zou gestimuleerd moeten worden zich milieuvriendelijk te gedragen. Het is echter zeer moeilijk voor een individu om zich anders te gedragen dan de rest van de groep en dus is het zeer moeilijk om op individueel niveau een verschil te maken. Azjen en Fishbein waren twee wetenschappers die dit verschijnsel in 1980 al wetenschappelijk verklaarden.

Azjen en Fishbein

Azjen en Fishbein hebben in 1980 hun theorie van de weloverwogen handelingen uitgebracht. Hierbij werd aangenomen dat er bij de mens sprake is van beredeneerd gedrag, de mens zou nagedacht hebben over de consequenties van bepaald gedrag. En er is sprake van een bepaalde controle over dit gedrag, want wanneer iemand het gedrag uit wil oefenen, doet deze persoon dat ook daadwerkelijk.

Theorie van de weloverwogen handelingen

Het gedrag wordt volgens Azjen en Fishbein gekozen op grond van de verschillende kosten en baten van een aantal gedragconsequenties, het gedrag wat het meeste voordeel oplevert, wordt gekozen. Hierbij spelen drie factoren een rol: attitudes, sociale invloed en eigen effectiviteit. Bij de eerste twee factoren is het gekozen gedrag sterk afhankelijk van de attitude die de persoon zelf en de opvattingen die de directe omgeving van het individu heeft ten aanzien van de verschillende kosten en baten. De eigen effectiviteit is in feite de inschatting die het individu zelf maakt over het werkelijk in staat zijn om een bepaald gedrag te vertonen; een individu kan nog zo positief staan tegenover een bepaald gedrag, als de kosten te hoog worden, zal het individu afhaken en tot een ander gedrag overgaan. Een voorbeeld hiervan is een bepaald milieubewust persoon, dit individu staat heel positief tegenover het reizen per bus of per openbaar vervoer in het algemeen, vanwege de lage milieubelasting die het met zich meebrengt. De enige manier voor deze persoon om hieraan te voldoen is echter dat hij of zij iedere morgen om half zes de bus neemt. Dit vindt de persoon in kwestie wat overdreven en de houding en daarmee het gedrag van dit individu zal veranderen en voortaan zal deze persoon met de auto reizen.

Kritiek

Er is echter enige kritiek op het model van Azjen en Fishbein. Zo moet er zoveel specifieke informatie voorhanden zijn over de attitude, de sociale norm, de eigen effectiviteit, de specifieke situatie, de context en dergelijke, dat aan de waarde van het model getwijfeld wordt. Verder is er onvoldoende rekening gehouden met de invloeden die voorafgaan aan het gedrag, namelijk de gewoonten. Dit is een zwaktepunt van het model, mede omdat gewoonten heel moeilijk te bepalen zijn en als gedrag meer een gewoonte wordt, gaan attitudes hier een steeds geringere rol spelen.