Een goed geconserveerd staatshoofd

Wie Moskou bezoekt, zou zeker de moeite moeten nemen het gebalsemde lichaam van Lenin een bezoekje te brengen. Het stoffelijk overschot van dit voormalig communistische staatshoofd ligt nu al meer dan tachtig jaar te kijk in een glazen kist. Speciaal voor hem is er een mausoleum gebouwd, deze staat op het Rode Plein, vlakbij het Kremlin. Hoe kan het dat zijn lichaam na zo’n lange tijd zo goed geconserveerd is gebleven?

Communistisch symbool

Na zijn dood, in januari 1924, werd Lenin op verzoek van Stalin gebalsemd en publiekelijk als symbool van het communisme tentoongesteld. Dit in tegenstelling tot wat de wens van Lenin zelf was geweest, namelijk begraven te worden naast zijn moeder in Sint Petersburg. In de eerste weken nadat Lenin was opgebaard, kwamen zo’n 100.000 Russen op de been om hun voormalig leider de laatste groet te brengen.

Zbarski

Meteen nadat Lenin zijn laatste adem had uitgeblazen, werden zijn hersenen verwijderd. Wetenschappers wilden deze onderzoeken om zo de ‘oorsprong van geniale gedachten’ op te kunnen sporen. De rest van zijn lichaam moest worden geconserveerd. In eerste instantie werd een poging gedaan om het lichaam in te vriezen, maar dit gaf niet het beoogde resultaat. Uiteindelijk werd besloten het lichaam te balsemen. Voor het balsemingsproces werd een team van wetenschappers, waaronder de Russische biochemicus Boris Zbarski, aangesteld.

Het proces

Eerst werden de ingewanden verwijderd. De daarbij vrijgemaakte holtes werden met gedestilleerd water en azijn uitgespoeld. Het gezicht, de handen en de romp werden opgestopt met in conserverende vloeistoffen gedrenkte watten. Ook werden er conserverende vloeistoffen, onder andere formaline, in de aderen gespoten. Het schijnt dat het lichaam daarna helemaal werd ondergedompeld in een bad van formadehyde, om het ook aan de buitenkant zo veel mogelijk toonbaar te houden.
Nog steeds worden er regelmatig restauratiewerkzaamheden aan het lichaam van Lenin verricht.

De vraag is hoe lang het voormalig staatshoofd nog tentoongesteld zal blijven. Er wordt rekening gehouden met het feit dat men het lichaam uiteindelijk toch zou willen begraven, met name omdat het communistisch gedachtengoed onder de jongere generatie bijna niet meer leeft.

Expert

Doordat de Russische wetenschappers zich zo lang bezig hielden met het conserveren van het lichaam, werden zij expert in balsemtechnieken. Bovendien wisten ze precies hoe het veranderingsproces van het menselijk lichaam zich na de dood voltrok. Ook buitenlandse communisten werden na hun dood volgens deze technieken gebalsemd. Een bekend voorbeeld hiervan is Ho Chi Minh in Vietnam.

Verboden

In Nederland is balseming bij de wet verboden.

Alleen in uitzonderlijke gevallen wordt het toegepast:

• Bij leden van het Koninklijk Huis
• Bij anderen die hiervoor uitzonderlijke toestemming hebben gekregen van de minister van VWS
• Bij transport van overledenen naar het buitenland (op voorschrift van de luchtvaartmaatschappij)
• Bij ter beschikking stellen en ontleden van het lichaam ten gunste van de wetenschap

Thanatopraxie

Sinds de wijziging van de Wet op de lijkbezorging is in Nederland sinds 1 januari 2010 een lichtere, tijdelijke vorm van balseming toegestaan. Deze techniek wordt thanatopraxie genoemd. Hierbij wordt ook een conserverende vloeistof in de aderen van de overledene gespoten, maar deze is minder sterk in samenstelling dan de vloeistof die wordt gebruikt voor het balsemen. Het bloed in het lichaam wordt afgetapt. De ontbinding van het lichaam wordt hiermee vertraagd. De huid wordt gemasseerd nadat de conserverende vloeistof in de aderen is gespoten. Het voordeel van dit proces is dat de huid in plaats van wasbleek te worden, zijn natuurlijke kleur behoudt. Bovendien kan het lichaam tot maximaal tien dagen zonder koeling worden opgebaard, bijvoorbeeld gewoon op bed. Bij het afscheid nemen worden de nabestaanden niet gehinderd door geluiden van de koelinstallatie.
Deze mogelijkheid wordt door enkele Nederlandse uitvaartverzorgers reeds aangeboden.