De filosofische benadering van cognitiewetenschap

Hoe wordt er vanuit de filosofie gekeken naar de cognitiewetenschap? Wat is monisme? En wat is dualisme? Deze termen en vele andere worden in dit artikel uitgelegd.

Wat is filosofie?

Filosofie is kort samengevat de zoektocht naar wijsheid en kennis. Filosofie wordt veel gebruikt in de cognitiewetenschap door problemen te omschrijven, modellen te bekritiseren en het bepalen van de richting voor toekomstig onderzoek. Metafysica onderzoekt de aard van de werkelijkheid. Het geest-lichaam (mind-body) probleem is een metafysisch probleem, want het probeert te begrijpen of de mentale wereld een onderdeel is van de fysieke materiële wereld. Epistemologie is de studie naar kennis.

Het mind-body probleem

Het mind-body probleem behandelt de wijze waarop psychische of mentale eigenschappen zijn gerelateerd aan fysische eigenschappen. Aan de ene kant zijn er mensen die zeggen dat de mind materialistisch en fysiek is, en aan de andere kant zijn er mensen die zeggen dat de mind meer is. De laatste groep zegt dat de mind niet-fysiek is en dat deze bestaat uit iets als een ziel of geest.


Bij monisme wordt er vanuit gegaan dat er maar een soort van staat of stof is in het universum. Monisten die alleen geloven in geest zijn idealisten of solipsisten. Monisten die alleen in materie geloven zijn fysicalisten. Dualisten geloven in materie en geest.

Monisme

Idealisme

In het idealisme is er alleen het mentale. Het vraagt om een religieuze vorm van uitleg. Een bekende idealist was George Berkeley (1685-1783).

Solipsisme

In solipsisme is er alleen het mentale. Bij deze filosofie gaat men er van uit dat het universum alleen bestaat in de geest. Hierdoor moeten er dus net zoveel universums zijn als individuen, en welke is dan de juiste?

Materialisme

Materialisten geloven dat alles is samengesteld uit atomen. Materialisme is de leer dat alles wat bestaat materie is. Materialisme heeft ook kritiek ontvangen. Sommige materialisten zijn namelijk van mening dat fysische processen mentale processen vast kan stellen, maar ze niet kan uitleggen. Een bekende materialist was Democritus (ca. 460-370 v.C.).

Reductionalisme

Reductionalisme is een voorbeeld van materialisme. Bij reductionalisme valt een (mentaal) fenomeen te reduceren tot mechanistische verklaring.

Dualisme

Klassiek dualisme

Bij klassiek dualisme gaat men er van uit dat eenrichtingsverkeer is, waarbij de geest het lichaam bestuurt.

Parallellisme

In parallellisme denkt men dat de geest en het lichaam gescheiden en geïsoleerd zijn van elkaar. De een kan geen effect hebben op de ander. Een parallellist geeft vaak als argument dat God of een andere onbekende kracht het lichaam en de geest zo heeft gesynchroniseerd dat deze naadloos samen werken.

Epifenomenalisme

De epifenomenalisten zijn van mening dat het fysieke zorgt voor het mentale, maar niet andersom. Hierdoor is de geest een soort bijwerking van het brein. Vrije wil is dus een illusie.

Interactionisme

Bij interactionisme kan het lichaam van invloed zijn op de geest en andersom. Hierdoor zou er dus wel zoiets zijn als vrije wil.

Evaluatie van dualisme

Argumenten voor dualisme kunnen zijn:

• Als de geest gescheiden is van het lichaam is er plaats voor leven na de dood. (Religieus)
• We ervaren qualia (eigenschappen van waarnemingen), vrije wil, verlangens, emoties; geen chemische of elektrische hersenactiviteit.
• Als we alle processen kennen die leiden tot ervaring, weten we nog niet hoe die ervaring tot stand komt.

Daarnaast zijn er ook argumenten tegen dualisme:

• Leven na de dood is gebaseerd op religie, niet op wetenschappelijk bewijs.
• Onze waarneming geeft realiteit niet accuraat waar (zintuigen zijn gelimiteerd, illusies).
• J.D. Scotus: “Plurality is not to be posited without necessity” Occam’s razor: “entities must not be multiplied beyond necessity” Van alle verklaringen, kies de simpelste.
• Veel aspecten cognitie kunnen zonder ‘ghost in the machine’
• Neurowetenschap heeft binnen enkele decennia bewijs voor veel aspecten van cognitie gegeven (na eeuwen van dualisme).

Functionalisme

De meest invloedrijke filosofische theorie in cognitiewetenschap is functionalisme. Om functionalisme te kunnen begrijpen moet er onderscheid worden gemaakt tussen twee manieren om dingen te classificeren. Fysieke soorten zijn te identificeren door hun materiële samenstelling. Functionele soorten zijn echter te herkennen door hun acties en neigingen.

Bij functionalisme is het medium irrelevant, dezelfde mentale toestand kan dus verschillende media hebben.

Evaluatie functionalisme

Ook bij functionalisme zijn er tegenargumenten, bijvoorbeeld:

• Zelfs al kan machine rood herkennen, heeft het ook de sensatie?
• De waarneming van de een is niet de waarneming van de ander.

Het vrije wil – determinisme debat

Het vrije wil – determinisme debat gaat over de vraag of wij zelf de controle hebben over keuzes. Volgers die de vrije wil kant kiezen zullen zeggen dat allen individuen zelf de eigen acties inleiden. Degene die voor determinisme kiezen zeggen dat de acties kunnen worden uitgelegd door de oorzaken die er aan voorafgaan.

Thomas Hobbes was een aanhanger van de vrije wil kant en Johannes Calvijn was van mening dat wij alleen kunnen kiezen voor het kwade, en dus geen vrije wil hebben.

Determinisme

Deterministen gaan er van uit dat alle (fysieke) gebeurtenissen resultaat zijn van som van voorgaande gebeurtenissen.

Behaviorisme

Behaviorisme is ook wel het negeren van het mentale. Hierbij denkt men dat het gedrag kan worden voorspeld door de ‘conditioneringsgeschiedenis’. Pavlov’s dog is een voorbeeld van stimulus-response conditionering.

Vrije wil

Het vrije wil perspectief ziet gedrag als een voort vloeiing van een besluit of daad van de wil. De wil wordt dan ook niet als gevolg gezien: het is zijn eigen oorzaak.

Vereniging van vrije wil en determinisme

Het vergaren van kennis

Een fundamentele vraag die zelfs al bij de eersten filosofen werd gevraagd is: hoe vergaren wij kennis? Nature verwijst naar eigenschappen die genetisch of biologisch zijn vastgelegd. Nurture verwijst naar eigenschappen die zijn aangeleerd door ervaring en interactie met de omgeving.

Nativisme

Volgens nativisme is er al kennis van te voren aanwezig in het lichaam (nature voor nurture). Plato dacht dat het bij leren ging om de kennis, die al van te voren aanwezig was, weer naar boven te halen.

Rationalisme

Rationalisme gaat er van uit dat de geest een aangeboren structuur bevat. Door ons verstand te gebruiken kunnen we dan kennis vergaren.

Empiricisme

Empiricisme is een stroming die nurture boven nature zet. Kennis wordt vergaard door ervaring. We vergaren kennis door interactie met de wereld. John Locke (1632-1704) wordt gezien als de oprichter van de empiricisme beweging. Hij gebruikte de zin tabula rasa wat neer komt op: de geest wordt gezien als een leeg papier, op welke ervaringen hun markeringen achterlaten.
Ook onderscheidde Lock twee soorten ideeën. Namelijk simple ideas en complex ideas. Simple ideas zijn verkregen door zintuigen (bijvoorbeeld: rood) terwijl complex ideas zijn verkregen door het combineren van zintuigen (kers: combinatie van rond, rood, zoet etc.).

Evaluatie van het vergaren van kennis debat

De meesten mensen zullen niet snel een idee aannemen van nativisme en rationalisme, maar er zijn wel degelijk punten waarop ze gelijk hebben. Iedereen beschikt vanaf de geboorte al over een hoeveelheid reflexen. Deze reflexen zijn van belang om te overleven. Evolutie psychologen stellen daarnaast dat bijvoorbeeld de reflexen domain-specific zijn (worden alleen getriggerd bij specifieke informatie voor een specifieke activiteit). Onderzoek van Tang et al. (1999) heeft aangetoond dat in ieder geval het geheugen van een rat gedeeltelijk genetisch is bepaald. Maar Roediger (1980) toonde al aan dat het menselijk geheugen kan worden verbeterd door organisatie en het gebruik van geheugen trainingen.

Het mysterie van het bewustzijn

Bewustzijn is een complex concept en heeft niet één definitie waar iedereen het mee eens is. In de ruimste zin kunnen we het zien als een subjectieve kwaliteit van belevenis (Chalmers 1996). Chalmers maakt onderscheid tussen fenomenale concepten van de geest (bewuste beleving) en psychologische concepten van de geest (mentale toestanden alleen als oorzaak en uitleg van gedrag).

‘What it’s like’

Nagel (1974) stelt dat voor organismen die bewustzijn hebben, het omschreven kan worden als een soort beleving hebben (‘something that it is like). Cognitiewetenschap moet wetenschappelijk en objectief kijken naar wat bewustzijn is.

Explanatory gap

Entiteiten die het bezitten hebben een subjectieve ervaring. Maar ervaring is per definitie subjectief. Kan de wetenschap dan wel iets erover zeggen? We kunnen tot in detail kleurverwerking in het brein beschrijven. Maar, hoe beschrijft dat de kleur-ervaring?