Spoelen meststoffen echter zomaar uit?

Als succesvol hobbytuinder is het je voldoende bekend dat geregeld bemesten essentieel is om krachtige planten, mooie bloemen en volwaardige groenten en fruit te kweken. De laatste jaren echter ligt het bemesten voortdurend onder vuur: meststoffen, zowel organisch als minerale bemesting zou in de grond uitspoelen en in het grondwater terecht komen.

Grond: een ingewikkeld geheel

Je tuingrond is niet zomaar een massa onsamenhangende zandkorrels zoals één of ander zandstrand. Integendeel, het is een ingewikkeld geheel van minerale en organische bodemdeeltjes, die innig doorleefd wordt door allerlei bodemorganismen. De minerale bestanddelen van de grond, vinden hun ontstaan in de verwering van zogeheten moederrots. Onder invloed van water, wind, vorst en hitte zal door een proces erosie genaamd rotsen geleidelijk omgevormd worden tot stenen die dan na zeer lange tijd afgebroken worden tot kleinere steentjes en korrels. Hier kan kunnen enkele miljoenen jaren over gaan.

Naarmate er doorheen de eeuwen, planten in deze stenige en zandige bodems verschenen, werd er ook organisch stof gevormd dat in de bodem terecht kwam. Afgestorven wortels bleven in de bodem achter, bladeren vielen van de takken en werden door micro-organisme afgebroken tot organische meststof. Op deze manier werd de bodem stilaan aangerijkt met organisch materiaal en humus. Dit proces wordt ook wel mineralisatie genoemd.

Vandaag de dag weten we dat allerlei micro-organismen zoals bacteriën, schimmels en eveneens kleinere diertjes (wormen en larven) zeer belangrijk zijn voor een gezond bodemleven. Onder invloed van allerlei slijmstoffen die regenwormen als voorbeeld afscheiden, worden bodemdeeltjes aan elkaar gekit tot kruimels. Bodemschimmels doorweven vervolgens deze kruimels en houden ze ook samen. Naarmate meer humus in de bodem aanwezig is, wordt het bodemleven nog intenser en zo ontstaan er nog meer kruimels. Op die manier wordt de kruimelstructuur bevorderd door middel van een goed bodemleven en wordt de bewerkbaar heid ervan bevorderd.

Kringloop plantenvoedingstoffen

In een spontane en natuurlijke vegetatie, put de plantengroei haar minerale voedingsstoffen uit de grond. Na afsterven van de planten, keert alles als organisch materiaal terug naar de strooilaag en vangen de processen van humusvorming en mineralisatie opnieuw aan zodat voedingsstoffen voor een volgende plantengeneratie vrijkomt. Niets daarbij gaat verloren en alles is in evenwicht. Bemesting is in zo'n natuurlijke vegetatie niet nodig tenzij je er andere soorten wil plaatsen die veel voedingsstoffen vereisen.

Maar geheel anders loopt het op onze akkers en tuinen: daar worden van het veld oogsten afgevoerd, het gras wordt gemaaid en weggevoerd, onkruiden worden er weggeharkt en naar de composthoop gebracht. Kortom er wordt als het ware een echt rooftocht gehouden op deze velden waardoor stilaan de voorraad aan plantenvoedende elementen uit de bodem verdwijnen. Anders gezegd wordt hier de kringloop van de plantenvoedingsstoffen doorbroken. Als dan niet geregeld wordt voor inbreng van nieuwe voedingsstoffen, wordt de bodem volledig uitgeput en wordt de teelt na verloop van tijd onmogelijk. Hierdoor is bemesting van deze grond nodig om de voorraad in de bodem opnieuw aan te vullen. Daardoor kan er beroep worden gedaan op organische meststoffen die in de bodem nog een mineralisatie moeten ondergaan alvorens beschikbaar te zijn voor andere planten. Hier komt echter de kat op de koord want bemesting met organische meststoffen zou niet milieuvriendelijk blijken te zijn. Deze zouden nl. makkelijk uitgespoeld worden uit de bodem en zodanig in het grondwater te komen. Anderzijds denkt de wetenschap hier echter anders over dit probleem.

Vastgelegd of uitgespoeld, minerale meststoffen

Om in leven te blijven heeft elke plant drie voedende hoofdelementen nodig in vrij grote hoeveelheden: stikstof, fosfor en kalium.
Daarnaast nemen planten nog andere stoffen uit de grond maar in kleinere hoeveelheden zodat deze meestal in voldoende mate aanwezig is in de bodem.

Wordt er over meststoffen gepraat, gaat het dan ook meestal over deze drie hoofdelementen. Daarom worden meststoffen onderverdeeld in enkelvoudige en samengestelde of complexe meststoffen. Minerale meststoffen of kunstmeststoffen zijn zouten die in het bodemvocht oplossen en op die manier wordt opgenomen door de wortels van de planten. Op het gebied van mogelijke uitspoeling van fosfor of kalium, zijn er geen problemen te verwachten van deze elementen. Fosfor wordt snel door de wortels opgenomen en de overschot die niet opgenomen wordt, wordt vastgehouden aan de humus en kleideeltjes in de bodem. Fosfor spoelt dus zeer weinig uit. Van kalium of kali kan zowat hetzelfde gezegd worden. Vandaar dat deze twee elementen in land- en tuinbouw in aanmerking komen om te worden toegediend als "voorraadbemesting". Daarmee wordt bedoeld dat met fosfor en kali een heuse voorraad kan worden aangelegd bij het begin van de teelt. Zo'n reserve blijft nadien lange tijd beschikbaar voor het gewas zonder dat er nog bijbemestingen dienen te gebeuren.

Het element stikstof gedraagt zich anders in de bodem. Planten nemen stikstof op uit de bodem onder de vorm van nitraat, een makkelijk oplosbaar zout dat niet wordt vastgelegd aan de bodemdeeltjes. Nitraten worden weliswaar snel door de wortels opgenomen maar zijn anderzijds onderhevig aan uitspoeling. Dankzij het oordeelkundig toepassen van stikstofbemesting kan een landbouwer dergelijke verliezen door uitspoeling vermijden. Daarom wordt stikstof niet aangewend als voorraadbemesting maar wel om de onmiddellijke behoeften van een gewas te dekken. Dit betekent dat de stikstof niet dus niet gebonden wordt wellicht verplicht is om dwars doorheen een gewortelde bodemlaag te spoelen. Tijdens de doorloop tocht naar beneden, wordt het stikstofelement opgenomen door de wortels waardoor verder uitlogen naar het grondwater vermeden wordt.

Meteen is duidelijk dat het gebruik van minerale meststoffen niet onmiddellijk een bezoedeling van het grondwater betekent. Het komt er enkel op neer om te mesten met gezond verstand. Zo moet er eerst voor gezorgd worden dat een voldoende humusgehalte in de bodem aanwezig is zodat sommige elementen vastgehouden kunnen worden als een soort reserve en ze op die manier gevrijwaard blijven van uitspoeling. Met minerale meststoffen kan je dus werkelijk "a la carte" bemesten.

Organische meststoffen veiliger?

Bij organische meststoffen moet vooreerst een onderscheid gemaakt worden tussen meststoffen met hoog vochtgehalte zoals stalmest en champignonmest, en anderzijds gedroogde meststoffen zoals gedroogde koemest, guano, hoornmeel en bloedmeel. Enkel de eerste soort meststoffen met hoog vochtgehalte zijn in staat om het humusgehalte van de grond in stand te houden of zelfs te verbeteren. De gedroogde meststoffen zijn daartoe niet in staat maar ze vormen natuurlijk wel nog een belangrijke voedingsbron voor bodemorganismen en werken eerder op lange termijn als meststof. Als dusdanig komen deze organische meststoffen niet onmiddellijk in aanmerking voor de plantenvoeding. Vooraf moeten zij immers het mineralisatieproces doorlopen en daarbij komen de echte plantenvoedende, minerale stoffen pas vrij en kunnen ze door de planten opgenomen worden.

Maar waar wringt het schoentje dan. Het probleem is dat deze meststoffen dikwijls net voor de winter toegediend en ondergewerkt worden. Meestal volgt daarop niet onmiddellijk de teelt zodat het perceel er nog een tijdje naakt blijft bijliggen. Hierdoor wordt het mineralistatieproces uitgesteld en maakt het dat organische meststoffen minder controleerbaar of weinig stuurbaar zijn. Het gevaar op uitspoeling wordt hierdoor reëel. Daarvan komt de benaming drijfmest in de landbouw. Deze meststoffen worden in te grote hoeveelheden en op niet geteelde akkers letterlijk gedumpt wat aanleiding geeft tot uitspoeling en mogelijke bezoedeling van het grondwater.