Opwarming van de aarde, gevolgen voor mens en leefomgeving

Extreem weer, smeltende poolkappen en een stijgend waterpeil. Het zijn allemaal de gevolgen van ‘global warming’ oftewel opwarming van de aarde. Meer dan een eeuw lang heeft de mens gassen en roetdeeltjes de atmosfeer ingepompt, waardoor het milieu is beïnvloed. Meest typerende is dat enerzijds de ozonlaag wordt afgebroken en anderzijds meer straling wordt vastgehouden. De combinatie daarvan leidt tot de opwarming van deze fragiele levensvatbare schil. Wat is de invloed van de opwarming op de mens, dier, natuur en hoe ziet de toekomst eruit?

Opwarming van de aarde

• Wat houdt het in?
• Oorzaak opwarming van de aarde
• Verminderde uitstraling
• Smelten van ijs
• Veranderende golfstroom
• Impact op flora en fauna
• Onstopbare verandering
• Wat kan Nederland doen?
• Toekomst van de wereld

Wat houdt het in?

De blauwe planeet heeft sinds jaar en dag de mens een prachtig leefklimaat gegeven. Het beschermt ons tegen overmatige zonnestraling en geeft ons een milieu, waarin we vrij kunnen ademen. Die beschermende flinterdunne laag is echter slechts enkele kilometers dik en wordt door ons eigen handelen aangetast. Meer dan een eeuw lang hebben we overmatig veel roet en gassen uitgestoten, waardoor het proces van opwarming is ingegaan. Wat houdt globale opwarming van de aarde in, wat voor invloed heeft het op mens en dier?

Oorzaak opwarming van de aarde

Sedert de industriële revolutie van de negentiende eeuw zijn de economie, welvaart en toegepaste technieken in een sneltreinvaart gekomen. De bevolking had en heeft werk, waarnaast grote ondernemingen er garen bij spinnen. Om grote fabrieken draaiende te houden is energie nodig, waartoe langdurig kool is ingezet. Ook de verbranding van olie heeft een grote impact. Roetdeeltjes en kooldioxide zijn daarbij in de atmosfeer gekomen. Ook ontbossing (minder kooldioxide houvast capaciteit), verkeer (uitlaatgassen) of gieren (vloeibare mest uitrijden op het land) geven allemaal gassen af, welke in de atmosfeer terechtkomen. Denk aan CO2 (kooldioxide), CH4 (methaan), NO2 (stikstofdioxide), halocarbon, CFK (chloorfluorkoolstofverbinding in koelelementen of PVC). Meest kenmerkende is dat NO2 als industriële uitstoot leidt tot smog en dat CFK de ozonlaag afbreekt. Daarnaast zorgen meer gassen en deeltjes in de lucht ervoor dat er relatief meer warmte wordt vastgehouden. Let wel ook natuurlijk voorkomende processen kunnen vele stoffen in de atmosfeer brengen. Denk aan aanhoudende vulkaanuitbarstingen zoals in 2010 de Eyjafjallajökull op IJsland, waarbij hoge concentraties as het Europese vliegverkeer langdurig heeft platgelegd. Daarnaast brengt ook de uitademing van alle dieren en mensen tezamen een aanzienlijke hoeveelheid kooldioxide in de lucht.

Verminderde uitstraling

Door de gassen ontstaat er als het ware een dikke deken over de aarde onder de ozonlaag (lit.1). De ozonlaag wordt dunner, waardoor zonnestraling gemakkelijker het aardoppervlak kan bereiken. Ook de zeer schadelijke UV-B straling wordt minder goed tegengehouden. Normaal zal straling weerkaatsen, waarna het de aarde weer verlaat. Door toedoen van een toenemende gas- en roetlaag in de atmosfeer kan die straling minder goed de aarde verlaten. Oftewel verminderde uitstraling zorgt ervoor dat er een broeikas ontstaat, waarbij de aarde geleidelijk aan opwarmt. In dit geval is het vergelijkbaar met een microgolf oven. Deze opwarming vindt relatief traag plaats. De gemiddelde temperatuur is in een eeuw tijd met 0,85 graden gestegen (lit.2). Dat lijkt weinig echter lokaal kan het grote invloed uitoefenen.

Smelten van ijs

Des te meer warmte er wordt vastgehouden, des te eerder ijs wordt omgezet in water. Dit gevolg is wereldwijd duidelijk merkbaar. De hoeveelheid opgeslagen ijs neemt drastisch af, waarbij het smelten ook steeds sneller lijkt te gaan. De ijsdikte op Antarctica, Groenland en de Noordpool nemen in hoog tempo af. Dit geldt ook voor grote gletsjers, welke in toenemende mate versneld wegsmelten. Daardoor is in 2013 (lit.3) voor het eerst door een Chinese maatschappij over de Noordpool gevaren, zodat men 5.000 km reizen bespaart. Het is een duidelijk teken dat het aandeel ijs in hoog tempo verdwijnt. Minder ijs betekent meer water. Het gesmolten water komt in de oceanen en zeeën terecht, waarbij reeds een waterspiegelstijging van 18,5 centimeter is geconstateerd. Het leidt tot meer wateroppervlak wereldwijd.

Veranderende golfstroom

Indien er meer en warmer water beschikbaar is, heeft dat zo zijn gevolgen op de golfstroom. Dit is als het ware een onzichtbare motor, waarmee het leven op gang wordt gehouden. Normaal stroomt warm water vanaf de golf van Mexico via de kust van de Verenigde Staten in een boog naar de Noordzee. Daardoor hebben aan de kust gelegen Europese landen een gematigd klimaat. Dat water gaat uiteindelijk langs de noordpool, waarna het weer afzakt naar de tropische regionen voor opwarming. Indien er relatief veel warm water beschikbaar is, kan die stroming stilvallen of juist omkeren. Een opvallend verschijnsel is El Nino (lit.4). Daarbij bouwt een ongewone hoeveelheid warm water op (aangedreven door passaatwinden), waardoor ook langs de evenaar abnormale luchtbewegingen plaatsvinden. Zuid Amerika heeft dan aanhoudende stevige regenbuien (luchtstijging door warm water), terwijl nabij Indonesië en Thailand overmatige warmte met droogte van toepassing is (luchtdaling door koud water). Dit fenomeen is een direct gevolg van de opwarming van de aarde en kan maanden achtereen aanhouden. Indien een vergelijkbaar effect van toepassing is op de richting van de golfstroom of de kracht van deze waterpomp, dan kan het grote gevolgen voor het klimaat hebben.

Impact op flora en fauna

Wordt het klimaat warmer dan raakt het ritme van planten en dieren uit balans. De lente kondigt zich ongewoon vroeg aan. Planten beginnen reeds in de knop te komen, terwijl er ‘s nachts nog vorst van toepassing kan zijn. Oftewel het kan schade aan de groei geven, waarnaast ook oogsten worden aangetast. Het terugtrekkende ijs heeft direct gevolgen voor het habitat (leefgebied) van de ijsbeer, waardoor deze potentieel met uitsterven wordt bedreigd. De boomgrens wijzigt, waardoor bergdieren minder ruimte hebben. Op alle fronten wordt flora en fauna beïnvloed, waardoor vele soorten ook met het uitsterven kunnen worden bedreigd. Het micro- en macroklimaat verandert en dat heeft invloed op alles om ons heen. Uiteindelijk kan het ook grote invloed hebben op de leefomstandigheid van de mens.

Onstopbare verandering

Aan de opwarming van de aarde ligt een langdurige uitstoot van roet, gassen en stoffen ten grondslag, deels veroorzaakt door menselijk handelen. Indien een grootschalige opwarming in gang is gezet, is de normale natuurlijke balans ontzet. Het houd in dat ondanks vele ingrepen om de uitstoot te minimaliseren, de impact nog groot zal zijn. Ieder jaar zal wegens minder ijs, meer water en aangetaste golfstroom het wereldklimaat blijvend veranderen. Oftewel jaarlijks neemt de temperatuur toe en kan plaatselijk heftige gevolgen hebben. Het proces van verandering is onstopbaar, doordat de maatschappij meer dan een eeuw overmatig veel afvalstoffen in de lucht heeft gebracht. Het enige wat we kunnen doen is die uitstoot minimaliseren en door de leefomstandigheid aan te passen aan een nieuwe “opgelegde” of door ons veroorzaakte leefomgeving.

Wat kan Nederland doen?

Ons land ligt ver onder de zeespiegel en dat verschil wordt steeds groter. Probleem is dat de zeewering is ontworpen op een relatief stabiel zeewaterniveau. Door het stijgende water neemt de kans dus toe, dat er in de toekomst overstromingen van toepassing zijn. Het land dient dus aanvullend tegen zeewater maar ook door meer regenwateraanvoer van stroomopwaarts te worden beschermd. Een ander probleem in ons land is, dat we ver onder de maat iets doen aan duurzame energie. Kijk naar Duitsland alwaar grootschalig is geïnvesteerd in zonnepanelen en windturbines. Voor ons land is het uitgesloten dat we de gestelde norm van 20% duurzame energie in 2020 kunnen behalen (lit.5). Daarom is het voor 2020 bijgesteld naar 14% (lit.6). Uitvoerig hierin investeren is noodzakelijk, waar ook het stimuleren van private input van belang is. Zonnepanelen, windmolenparken en energiezuinig vervoer (hybride, accu’s of waterstof) dienen grootschalig te worden toegepast. Denk ook aan het verplicht stellen van zonnepanelen bij nieuwbouw of joint-venture van de overheid met private investeerders voor aanleg van windmolens. Gezamenlijk kunnen we namelijk werken aan een betere wereld.

Toekomst van de wereld

De wereld blijft gewoon doordraaien! Toch ligt het in de lijn der verwachting dat het klimaat op verschillende manieren impact op het leven zal hebben. In eerste instantie leidt het tot een snel toenemende temperatuur, waardoor al het ijs verdwijnt en laagstaande gebieden overstromen. Het weer zal daarbij in toenemende mate extreem zijn, waarbij ongewone weerpatronen van toepassing zijn. Tropische stormen waarbij de heftigheid toeneemt, tornado’s, overmatige regenval of ernstige droogte. Denk daarnaast ook aan het steeds vaker voorkomen van een ijskoude dalende straalstroom. Dit is een hoog in de atmosfeer waaiende krachtige wind, waarmee het klimaat wordt gestimuleerd. Door een dalend niveau van die stroom kan het landelijk ernstig koude gevolgen hebben, zoals dat in de winter van 2013-2014 in Amerika van toepassing is geweest (lit.7). Het geeft aan dat er steeds vaker extremiteiten zullen plaatsvinden. Hierbij is sprake van de ‘arctische paradox’. De aarde warmt op echter door een instabiele straalstroom kan het plaatselijk extreme kou veroorzaken. Er wordt ook vaak verondersteld dat aan het einde van de opwarming van de aarde er een omslagpunt zal zijn, waarbij steeds vaker grote gebieden extreme kou ondervinden. Dit kan potentieel ten grondslag liggen aan een volgende ijstijd. Uiteraard is dit momenteel niet van toepassing, maar het zijn reële uitkomsten van de huidige situatie. Voor alsnog zullen we het beste ervan moeten maken en zullen we steeds vaker te maken krijgen met extreem weer.