Medisch wetenschappelijk onderzoek: stappenplan

Medisch wetenschappelijk onderzoekt richt zich op een aantal bepaalde zaken, met als belangrijkste het vergroten van de algemene medische kennis en het toepassen hiervan. Elk medisch wetenschappelijk onderzoek kent een stappenplan met dezelfde basisstructuur. Maar wat is dit stappenplan? En waar bestaat het uit?

Fasen van onderzoek

Het medisch wetenschappelijk onderzoek bestaat uit een stappenplan van 12 verschillende stappen. Om een goed onderzoek uit te voeren is het noodzakelijk om dit stappenplan te kennen en toe te passen.

1. Beschrijven van het motief voor het onderzoek/onderzoeksprobleem
2. Bestuderen van relevante literatuur
3. Formuleren van de definitieve vraagstelling
4. Selecteren van een passende onderzoeksvorm
5. Beschrijven van het globale onderzoeksontwerp
6. Definiëren van de onderzoeksvariabelen
7. Operationalisering
8. Schrijven van het draaiboek
9. Verzamelen van data
10. Data-analyse
11. Interpretatie van de resultaten
12. Rapportage en publicatie

1. Beschrijven van het onderzoeksprobleem

Een duidelijk en inhoudelijk motief is noodzakelijk voor je begint aan een wetenschappelijk onderzoek. Een motief kan bijvoorbeeld nieuwsgierigheid of een klinisch of maatschappelijk probleem zijn. Het is ook belangrijk om te bedenken wie de belangrijkste belanghebbenden zijn, een voorbeeld hiervan zijn overheidsinstanties. Om een onderzoek goed uit te kunnen voeren, zal er vaak subsidie nodig zijn. Daarvoor moet er eerst goed nagedacht worden over het onderzoek. De beschrijving van het probleem gebeurt in een voorlopige vraagstelling.

2. Bestuderen van relevante literatuur

Deze stap is erg belangrijk, literatuur is namelijk nodig om kennis te nemen van alles wat al bekend is over het onderzoeksprobleem. Op deze manier kun je nagaan of jouw onderzoek misschien al eerder uitgevoerd is, zodat je duplicatie kan voorkomen. Ook kun je onnodige fouten bij de opzet en de uitvoering voorkomen met deze kennis. Je hoeft niet alleen literatuur te gebruiken, je kunt bijvoorbeeld ook spreken met experts of specialisten. Alle informatie die je opdoet in deze stap moet worden beschreven in een literatuuroverzicht.

3. Formuleren van de definitieve vraagstelling

Nadat stap 1 en 2 succesvol zijn doorlopen, kan er een definitieve vraagstelling worden geformuleerd. Dit is eigenlijk de exacte vraag waar het onderzoek uiteindelijk antwoord op moet geven. Belangrijk hierbij is dat de vraagstelling aan bepaalde criteria voldoet.

• Onderzoekbaar: een antwoord moet mogelijk zijn
• Volledig: variabelen, relaties, domein etc. zijn opgenomen
• Eenduidig: er mag geen onduidelijkheid zijn bij de lezer
• Enkelvoudig: maximaal één vraag tegelijk
• Relevant: aansluitend bij het motief, de aanleiding en de wetenschappelijke kennis
• Eenvoudig: geen moeilijke zinnen
• Correct geformuleerd: juiste toepassing van grammatica en spelling

4. Selecteren van een passende onderzoeksvorm

Vaak is er een koppeling tussen onderzoeksvraag en onderzoeksvorm, je hoeft dan geen onderzoeksvorm meer te kiezen. Soms zijn er meer keuzes die voor de hand liggen, je moet dan je keuze beargumenteren. Vormen van onderzoek zijn experimenteel onderzoek, observationeel onderzoek en explorerend onderzoek. Er zijn echter heel veel verschillende soorten onderzoek.

5. Beschrijven van het globale onderzoeksontwerp

In deze stap wordt aangegeven hoe het onderzoek zal gaan verlopen. Dit is een globale beschrijving, de details missen hier nog. De beschrijving moet wel enkele elementen bevatten. Dit zijn: de onderzoekspopulatie, de plaats en de tijd van het onderzoek, de aard van de metingen, de manier waarop gegevens verzameld en geanalyseerd worden.

6. Definiëren van de onderzoeksvariabelen

In een onderzoek moeten altijd variabelen worden gedefinieerd, zodat de elementen uit de vraagstelling meetbaar gemaakt kunnen worden. Er zijn verschillende variabelen, namelijk:

• Afhankelijke variabelen: meestal ziekte- of gezondheidsvariabelen, ook wel uitkomstvariabelen genoemd
• Onafhankelijke variabelen: deze moeten bijdragen aan de verklaring, voorspelling of manipulatie van de afhankelijke variabelen, ook wel determinanten of risicofactoren genoemd
• Verstorende variabelen: hierin ben je niet geïnteresseerd, maar kunnen wel effect hebben op andere variabelen
• Effectmodificerende variabelen/Interactievariabelen: deze variabelen modificeren de sterkte van het effect van de onafhankelijke variabelen op de afhankelijke variabelen
• Achtergrondvariabelen: nodig om de onderzoekspopulatie te beschrijven
• Intermediaire variabelen: maken deel uit van de causale keten tussen onafhankelijke en afhankelijke variabelen

7. Operationalisering

In deze stap worden alle variabelen die betrokken zijn in het onderzoek meetbaar gemaakt. Dit noemen we ook wel operationaliseren. Hierbij wordt ook de keuze gemaakt welke meetinstrumenten gebruikt worden. Bij metingen zijn validiteit en reproduceerbaarheid erg belangrijk. Validiteit wil zeggen dat het meetinstrument wel meet wat in de vraagstelling was beoogd. Reproduceerbaarheid is de mate waarin herhaalde metingen dezelfde uitkomsten geven.

8. Schrijven van het draaiboek

Het draaiboek is het onderzoeksprotocol. Het onderzoek wordt tot in de details uitgewerkt. In dit protocol zijn er een aantal punten die aan de orde komen. Dit zijn 7 verschillende punten.

• 1. Variabelen en meetmethoden: alle variabelen, criteria en meetmethoden worden in het protocol opgenomen.
• 2. Onderzoekspopulatie: de onderzoekspopulatie en de steekproef moeten duidelijk genoteerd worden.
• 3. Onderzoeksorganisatie: dit is de logistiek van het protocol, hierin staat verschillende informatie zoals een tijdschema, wie is waarvoor verantwoordelijk, etc.
• 4. Kosten: een financiële begroting van het onderzoek.
• 5. Registratie en beveiliging van gegevens: hoe de gegevens van het onderzoek zijn geregistreerd en beveiligd.
• 6. Analyseschema: tabellen of figuren met gegevens over de hoofdvraag.
• 7. Rapportage: op welke manier het onderzoek gerapporteerd wordt.

9. Dataverzameling

In deze stap wordt alle data verzameld. Dit kunnen bijvoorbeeld ook chemicaliën zijn die besteld moeten worden of steekproeven die uitgevoerd moeten worden. Het geplande vooronderzoek kan ook uitgevoerd worden. Aan te bevelen is om alle instrumenten en procedures te testen voordat het echte onderzoek begint. Als dit allemaal gedaan is, begin je aan het onderzoek.

10. Data-analyse

Alle gegevens die in de vorige stap zijn verzameld, worden nu geanalyseerd en gereduceerd tot handzame parameters. Dit is erg belangrijk om het onderzoek begrijpelijk te maken voor jezelf en voor anderen. Als je voldoende informatie hebt, kun je een statisticus raadplegen voor extra advies.

11. Interpretatie van de resultaten

Met argumenten wordt duidelijk gemaakt waarom je tot deze conclusie bent gekomen en waarom het onderzoek op een bepaalde manier geïnterpreteerd moet worden. De interpretatie gebeurt niet alleen op basis van de resultaten, maar ook op basis van de gevonden literatuur. Hierbij moet je wel rekening houden met de kwaliteit van deze literatuur. Een interpretatie van de resultaten eindigt vaak met enige aanbevelingen voor verder onderzoek op het onderwerp.

12. Rapportage en publicatie

Dit is de laatste stap in het medisch wetenschappelijk onderzoek en het onderzoek is pas echt afgerond als deze stap ook voltooid is. Hierbij wordt het uitgewerkte onderzoek opschreven in een bepaalde publicatievorm. Dit kan bijvoorbeeld een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift zijn, maar ook een boek, rapport of een bijdrage aan een congres. Ook worden de opdrachtgevers, medewerkers en patiënten op de hoogte gebracht.