Metaalallergie: De oorzaken, symptomen en de behandeling

Ongeveer 15 procent van de Nederlandse bevolking is allergisch voor metalen, met name voor een van de metalen, nikkel, chroom, kobalt, palladium en soms titanium. Allergie komt bij vrouwen driemaal zo veel voor als bij mannen. Het percentage ernstige gevallen van allergische reacties voor metalen implantaten is circa 1 op 1000 patiënten. Bekende metaalallergieën betreffen nikkel-, chroom- en kobaltallergie. We onderscheiden naast allergische reacties ook niet-allergene reacties. De klachten bij allergische en niet-allergische reacties lijken op elkaar. Niet-allergische stoffen veroorzaken zogenaamd irritatie-eczeem omdat de stoffen agressief zijn en de huid aantasten. In beginsel kan iedereen irritatie-eczeem krijgen, men hoeft er niet allergisch voor te zijn en dat maakt de diagnose soms moeilijk.

• De oorzaak van allergische reacties
• Metalen die allergische reacties veroorzaken
• Symptomen bij allergie voor metalen implantaten
• De diagnose
• De aanwezigheid van nikkel
• De aanwezigheid van chroom
• De aanwezigheid van kobalt
• Metaalallergie bij huisdieren
• Huidkanker door metalen implantaten
• Metaalallergie in de tandheelkunde
• Prothesen van metalen
• De allergietest
• Contactallergie vermindert de kans op kanker
• De behandeling van contacteczeem door metaalallergie

De oorzaak van allergische reacties

De snelle uitbreiding van allergieën de laatste halve eeuw wordt voor 90% veroorzaakt door verontreinigingen zoals giftige chemische stoffen, zware metalen en stofwisseling afvalstoffen in het lichaam. Het lichaam vormt antistoffen, die vervolgens de lichaamsvreemde stoffen (allergenen) neutraliseren. Dit zijn de z.g.n. allergische reacties. Ongeveer 25% van het Nederlandse volk lijdt aan een vorm van allergie waarvan ongeveer 15% een metaalallergie is.

Metalen die allergische reacties veroorzaken

Metalen die allergische reacties veroorzaken noemt men allergenen. De meeste allergische reacties vinden plaats door contact met de metalen nikkel, chroom, kobalt, palladium en soms titanium. Het gaat om het binnen dringen van positieve metaalionen die reageren met de moleculen van het menselijk weefsel. Allergische contacteczeem door metaalallergie ontstaat als allergenen door de huid dringen, het betreft kleine moleculen, grote moleculen kunnen niet door de huid dringen. Deze indringers worden opgemerkt door speciale cellen die ze aanvallen en opruimen en daarbij ontsteking veroorzaken. Eigenlijk niets nieuws het is immers wat de witte bloedlichaampjes ook doen met lichaamsvreemde bacteriën in het bloed. De allergene eigenschappen van metalen zijn verschillend, nikkel chroom en kobalt veroorzaken vaak allergieën, kwik, goud en platina weinig, ijzer, zink en titanium soms. Reacties kunnen gelijk na contact met de stof optreden (directe allergie) of na dagen of zelfs na jaren (vertraagde allergie). Mensen die bijvoorbeeld allergisch zijn voor kobalt zijn meestal (75%) ook allergisch voor nikkel en/of chroom.

Bekende symptomen bij contactallergie

Bekende symptonen zijn een rode huid, niet zelden met jeuk die leidt tot krabben met het risico van infectie. Er kunnen zich korsten vormen, huidschilfers, zwellingen en huidverdikking soms met pijnlijke kloven. Ook kunnen zich bultjes en vochtblaasjes vormen.

Symptomen bij allergie voor metalen implantaten

Daar waar allergenen contact maken met het lichaam en via de huid binnen dringen veroorzaken ze zogenaamde allergene prikkels. Chronische ontsteking door allergische reactie op metalen implantaten kan gewrichtspijn en zwelling veroorzaken. Nikkelionen bijvoorbeeld komen terecht in het weefsel en blijven lang aanwezig na verwijdering van de metalen implantaat. Huiduitslag door nikkel is een voorbeeld van contactallergie. Als de allergeen lang actief is kan zich hieruit huidtumor ontwikkelen.

De diagnose

De dermatoloog kan d.m.v. allergietesten op de huid een metaalallergie vaststellen. De verdachte stoffen worden met pleisters op de huid aangebracht. Vervolgens worden de plakkers eraf gehaald en wordt beoordeeld of er sprake is van een reactie op de huid. Dit wordt enige malen herhaald. Een rode plek ter plekke van de geteste stof wijst op een allergie. Bij mensen die veel met nikkel werken kan handeczeem ontstaan. Bijvoorbeeld bij kassières, muntgeld bevat vaak nikkel.

De aanwezigheid van nikkel

Zowel metallisch nikkel als nikkelzouten en nikkeloxiden veroorzaken contactallergie met een relatief korte incubatietijd, chloor in menselijk zweet speelt daarbij een rol omdat chloor met nikkel reageert tot nikkelzout NiCl2. Berucht zijn de goedkopere 'gouden' sieraden met een laag goudgehalte of witgoud omdat ze veel nikkel bevatten. Sieraden van titanium, zirkonium of palladium veroorzaken minder vaak allergische klachten. Nikkel vinden we verder in BH-sluitingen, haarspelden, (druk)knopen, brilmonturen, ritssluitingen.

Deurknoppen, scharen, stofzuigerstang, sleutels, sleutelhangers, handgereedschap enzovoort. Zilverkleurige munten bevatten vaak nikkel maar de contacten met het metaal zijn meestal te kort om reacties te veroorzaken, echter bij mensen die beroepshalve met munten werken zoals kassières kunnen wel allergische reacties optreden. Het is praktisch onmogelijk om nikkel 100 procent uit voedsel te halen, het is aanwezig in bijna alle voedingsmiddelen en bovendien kan het nikkel opnemen uit metalen keukengerei.

De aanwezigheid van chroom

Metallisch Chroom geeft, in tegenstelling tot metallisch nikkel, geen allergische reactie, meerdere chroomverbindingen zoals chroomoxide, chromaten en chroomzouten veroorzaken echter allergische reacties in de vorm van contacteczeem bij mensen die er allergisch voor zijn.

Belangrijke bron van chromaten is vers(nat) cement, metselaars en stukadoors lopen de risico op contacteczeem. Chroomverbindingen bevinden zich ook in de as van hout en van fossiele brandstof als kolen. Leer wordt meestal met chromaat gelooid en er kan contactallergie ontstaan door gebruik van een leren bankstel, dragen van leren kleding en leren schoenen. Verchroomd metaal, zoals verchroomd bouwbeslag op ramen en deuren en in de badkamer, geeft geen problemen, omdat het hier metallisch chroom betreft en dat geeft geen allergische reacties. Echter niet zelden bevindt zich onder de chroomcoating een nikkellaag waarvan de nikkelatomen door de relatief poreuze chroomlaag kunnen diffunderen, waardoor bij langdurig omgaan met deze verchroomde producten eveneens allergische reacties kunnen ontstaan..

Bedrijfstakken waar men chroomverbindingen kan verwachten zijn:
De bouwondernemingen waar met cement wordt gewerkt, metaalbedrijven waar gelast wordt wegens vrijkomende chromaten, de
verfindustrie en (auto) spuiterijen door de chromaten in antiroestmiddel en in verfpigmenten voor het maken van chroomgeel, chroomrood en chroomgroen, de galvanische industrie bij het verchromen van producten, de grafische industrie, drukkerijen en fotografisch laboratoria.

Vermijden van chroomverbindingen leidt niet automatisch tot genezing van contacteczeem omdat de gevoeligheid ook leidt tot gevoeligheid voor niet-allergene irritatie zoals afwasmiddelen. Erfelijke aanleg speelt een rol, er kan sprake zijn van een hypergevoelig immuunsysteem.

De aanwezigheid van kobalt

Intensief contact, met zowel metallisch kobalt als met kobaltverbindingen kan leiden tot kobaltallergie met als gevolg Kobalt(contact)eczeem. In onschadelijke lage concentraties komt kobalt voor in voedsel en dus ook in het lichaam. Meeste kobalt vindt men in hoogwaardige staallegering vaak naast nikkel en chroom. Goedkopere sieraden, vaak gemaakt van roestvast staal of nikkel, bevatten vaak kobalt in tegenstelling tot duurdere gouden en zilveren sieraden die geen kobalt, nikkel en chroom bevatten.

Metaalallergie bij huisdieren

Metaalallergie komt voor bij huisdieren. Een voorbeeld is een Zwitserse Sennenhond die last had van braken en diarree. Hij werd onderzocht maar er was niets te vinden. Het dier kreeg na verloop van tijd uitslag op zijn snuit. Men vermoedde toen een contactallergie en verving de roestvast stalen voerbak door een plastic bak, daarna verdwenen de symptomen. In roestvast staal bevinden zich nikkel en chroom. De hond bleek allergisch voor nikkel en/of chroomverbindingen.

Huidkanker door metalen implantaten

Metalen implantaten kunnen bij mensen die overgevoelig zijn voor deze metalen chronische ontsteking veroorzaken waardoor de kans op huidkanker vergroot wordt. Een patiënt met een metalen implantaat vanwege een enkelbreuk ontwikkelde huiduitslag op haar enkel. De patiënt bleek allergisch te zijn voor nikkel. De implantaat werd verwijderd maar de uitslag was hardnekkig en een paar jaar later had zich huidkanker ontwikkeld.

Metaalallergie in de tandheelkunde

Allergisch voor metalen leidt tot problemen bij toepassing van nikkel en palladium die in de tandheelkunde worden gebruikt. Vaak zijn de klachten vaag en vermoedt men een allergie die niet altijd bevestigd wordt door testen. Er is verschil tussen vluchtig contact en het permanent dragen van nikkelhoudende producten. Een op de 10.000 beugeldragers heeft kans op ernstige allergische reacties.

Prothesen van metalen

Roestvast stalen implantaten bevatten nikkel, chroom molybdeen, ijzer en soms kobalt en mangaan.Het speciaal voor implantaten ontwikkelde vitallium bevat kobalt, chroom, molybdeen en weinig nikkel. Minder vaak gebruikte metalen als titanium, tantalum en zirconium geven weinig problemen.

De allergietest

Voor het implanteren van metalen implantaten bij patiënten hanteert men meestal een praktische regel: Als de patiënt eerder klachten heeft gehad wegens een implantaat wordt vooraf onderzoek naar de kans op allergische reacties gedaan. Tijdens de test worden pleisters op de rug geplakt, evenveel als er metalen getest moeten worden.

Belangrijke richtlijnen bij de allergietest

Voor de test moet men opgeven welke medicijnen men gebruikt. Uitstel vindt plaats bij warm weer, in verband met transpiratie en loslaten van pleisters om dezelfde reden mag men voor het onderzoek de rug niet invetten met crème of bodymilk. De huid niet blootstellen aan de zon gedurende vier weken voor en tijdens het onderzoek. Tijdens zwangerschap worden deze testen niet uit gevoerd.

Contactallergie vermindert de kans op kanker

Aan de universiteit van Kopenhagen heeft onderzoek aangetoond dat personen die lijden aan contactallergie, zoals bijvoorbeeld nikkelallergie, minder kans hebben op het ontwikkelen van bepaalde soorten kanker. Hun immuunsysteem is gevoeliger dus actiever en reageert sneller op het ontstaan van kankercellen. Tijdens het onderzoek zijn 17.000 volwassenen gevolgd waarvan circa een derde lijdt aan contactallergie.

De behandeling van contacteczeem door metaalallergie

Voor behandeling van contacteczeem wegens contact met metalen gaat men naar de huisarts. Voor de hand liggende algemene maatregelen bij het lijden aan metaalallergie zijn: Regelmatig handen wassen en insmeren met handcrème om het metaal van de huid weg te houden. Normale kleding werkt niet beschermend wegens de doorlaatbaarheid van textiel daarom moeten munten en sleutels die men bij zich draagt bewaard worden in een 'beurs'. Bestaand eczeem wordt ingesmeerd met een door de arts voorgeschreven eczeemzalf. Water dat een etmaal in de kraan zit neemt allergene metalen op uit de leiding en de kraan, zoals nikkel en chroom, daarom moet men het water even laten stromen voor gebruik.

Allergenen in voedsel

Indien men allergisch is voor bepaalde stoffen moet men er rekening mee houden met de samenstelling van het dieet omdat in bijna alle voedingsstoffen metalen zitten die tot allergie kunnen leiden. In chocolade bijvoorbeeld zit 10 mg/kg nikkel, vandaar de bekende chocolade allergie, wat dus eigenlijk een nikkelallergie is.

Milieuverontreiniging

Twee derde van de elementen op aarde zijn metalen. Deze metalen en metaalverbindingen komen terecht in het milieu door industriële activiteiten en via grondwater ook in rivieren, oceanen en dus in vis. Planten nemen metalen op uit de grond, de lucht en het water. Dieren krijgen metalen binnen via voer en water, waardoor vlees en dierlijke producten eveneens metalen bevatten. Het gaat onder normale omstandigheden om lage niet direct gevaarlijke gehaltes, maar het kan bij milieurampen gevaarlijke gehaltes aannemen. Personen die hyperallergisch zijn voor metalen kunnen al gauw geïrriteerd raken door een met metalen vervuild milieu en kunnen het beste contact opnemen met een diëtiste.

IJzertekort in het bloed

Bedreigend kan een tekort aan ijzer in het bloed zijn omdat zware metalen zich binden aan cellen die eigenlijk ijzer en kalk moeten binden, waardoor het ijzergehalte in het bloed daalt en het gevaar van botontkalking optreedt.