Kanker voorkomen: preventie door gezonde leefstijl & voeding

Kanker voorkomen door gezonde voeding en een gezonde leefstijl. Kanker voorkomen is mogelijk. Er zijn factoren die je kunt beïnvloeden. In 2007 kwam het kloeke en zeer gedegen rapport 'Voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging en preventie van kanker: een wereldwijd perspectief' van het 'World Cancer Research Fund' (WCRF) uit. Veel onderzoekers en internationale wetenschappelijke groepen hebben aan dit doorwrochte rapport bijgedragen. Dit rapport over kankerpreventie geeft van een aantal veelvoorkomende vormen van kanker aan hoe ze kunnen worden voorkómen door leefstijlveranderingen aan te brengen.

Kanker voorkómen

• Voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging en preventie van kanker: een wereldwijd perspectief
• Lichaamsvetpercentage
• Fysieke activiteit - lichaamsbeweging
• Voedingsmiddelen en dranken die gewichtstoename bevorderen
• Plantaardige voedingsmiddelen
• Dierlijke voedingsmiddelen
• Alcoholische dranken
• Conservering, bewerking bereiding
• Voedingssupplementen
• Borstvoeding
• Overlevenden van kanker
• Tot slot
• Bijna 40% van de sterfte aan kanker is toe te schrijven aan een minder gezonde leefstijl
• 'Ongeveer 30% van alle kanker zou voorkomen kunnen worden'

Voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging en preventie van kanker: een wereldwijd perspectief

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat slechts een klein gedeelte van de verschillende vormen van kanker erfelijk is. Omgevingsfactoren zijn uiterst belangrijk in het ontstaan van kanker en deze kunnen worden beïnvloed. Tot deze factoren behoren:

• roken en ander tabaksgebruik;
• infectieuze organismen;
• straling;
• chemische stoffen uit de industrie en milieuverontreiniging;
• medicijnen; en
• de verscheidene aspecten van voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging en lichaamssamenstelling.

Er wordt in het rapport gepleit voor gezondere voeding, een gezond gewicht en meer lichaamsbeweging, waardoor in de toekomst het risico op het ontstaan van vele vormen van kanker aanzienlijk gereduceerd kan worden. Dezelfde aanbevelingen over voeding, voedingspatroon en lichaamsbeweging, verlagen tegelijkertijd ook andere veel voorkomende chronische ziekten als hart- en vaatziekten, obesitas (overgewicht) en diabetes (suikerziekte). Dit artikel is een samenvatting van de 10 aanbevelingen die in het rapport worden gedaan ter voorkoming van kanker.¹ De aanbevelingen zijn:

1. Lichaamsvetpercentage: wees zo slank mogelijk binnen de normale range van lichaamsgewicht.
2. Fysieke activiteit: wees lichamelijk actief als onderdeel van het dagelijkse leven.
3. Voedingsmiddelen en dranken die gewichtstoename bevorderen: beperk de consumptie van voedingsmiddelen met een hoge energiedichtheid en vermijd suikerrijke dranken.
   Beperk je alcoholgebruik / Bron: Istock.com/karelnoppe
4. Plantaardige voedingsmiddelen: eet voornamelijk voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong.
5. Dierlijke voedingsmiddelen: beperk de inname van rood vlees en vermijd voorbewerkt vlees, inclusief vleeswaren.
6. Alcoholische dranken: beperk de inname van alcoholische dranken.
7. Conservering, bewerking bereiding: beperk de zoutconsumptie, vermijd beschimmeld(e) graan of graanproducten, of peulvruchten.
8. Voedingssupplementen: stel als doel om de voedingsbehoeften alleen via de voeding te bereiken.
9. Borstvoeding: moeders geven borstvoeding en kinderen krijgen borstvoeding.
10. Overlevenden van kanker: volg de aanbevelingen voor de preventie van kanker.

In deze aanbevelingen wordt roken niet speciaal genoemd. Het rapport benadrukt echter het belang van niet roken en van het vermijden van blootstelling aan tabaksrook - het zogenaamde passieve meeroken. Tabak veroorzaakt naar schatting 20% van alle sterfgevallen door kanker, met een geschat totaal van 1,2 miljoen rokers in 2002. Wereldwijd wordt ongeveer 80% van de longkankergevallen bij mannen en 50% bij vrouwen veroorzaakt door roken. Er is ook een relatie tussen roken en vele andere soorten kanker. Zo kan ook slokdarmkanker en tumoren in het hoofd/halsgebied (de mondholte, de tong, de keel of het strottenhoofd) het gevolg zijn van roken. Het risico op dergelijke tumoren wordt nog eens vergroot als het roken samengaat met (excessief) alcoholgebruik. Voorts is roken een risicofactor voor maag-, lever- en alvleesklierkanker, nier- en blaaskanker, baarmoederhalskanker en een bepaalde vorm van leukemie, te weten acute myeloïde leukemie.

Wie zich aan onderstaande belangrijke leefregels en aanbevelingen houdt, vermindert het risico om te overlijden aan kanker aanzienlijk.

Wie oren heeft, die hore.

Lichaamsvetpercentage

Het bewijs dat overgewicht en zwaarlijvigheid het risico verhogen van een aantal kankers, is groot te noemen. Het gaat om de volgende kankers:

• darmkanker,
• slokdarmkanker (adenocarcinoom),
• baarmoederslijmvlieskanker (endometrium-carcinoom),
• alvleesklierkanker,
• nierkanker,
• postmenopauzale borstkanker,
• waarschijnlijk ook galblaaskanker.

Het rapport adviseert om zo slank mogelijk te zijn binnen de normale range van lichaamsgewicht. De Body Mass Index (BMI) is een medisch verantwoorde manier om te bepalen of het lichaamsgewicht goed is in verhouding tot iemands lengte. De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilo's te delen door het kwadraat van de lichaamslengte, dat wil zeggen: lengte keer lengte, uitgedrukt in meters. Een BMI tussen 18,5 en 25 wordt traditioneel beschouwd als normaal of gezond. Een BMI onder 18,5 wordt gezien als ondergewicht, die ongezond is. Een BMI tussen 25 en 30 wordt overgewicht genoemd, een BMI van meer dan 30 heet obesitas en een BMI boven de 40 is buitengewone (morbide) obesitas.

Fysieke activiteit - lichaamsbeweging

Het bewijs dat alle soorten lichamelijke activiteit beschermen tegen sommige kanker en ook tegen obesitas, en dus indirect tegen kankers waarvan het risico wordt verhoogd door obesitas, is overtuigend. Lichamelijke activiteit beschermt tegen dikke darmkanker en het beschermt waarschijnlijk ook tegen postmenopauzale borstkanker en endometriumkanker.

De onderzoekers adviseren om ten minste 30 minuten per dag matig fysiek actief te zijn door bijvoorbeeld stevig te wandelen. Zodra de conditie verbetert, moet gestreefd naar matige beweging gedurende 60 minuten of langer, of een zwaardere fysieke activiteit gedurende 30 minuten of langer. Voorts wordt geadviseerd om sedentaire gewoonten zoals televisie kijken te beperken.

Voedingsmiddelen en dranken die gewichtstoename bevorderen

Uit onderzoek blijkt dat voeding en voedingsmiddelen met een hoge energiedichtheid, dat wil zeggen wanneer de hoeveelheid energie meer dan 225-275 kcal per 100 gram is, en suikerhoudende dranken, dat wil zeggen dranken waar suiker aan is toegevoegd, het risico van overgewicht en obesitas verhogen. Sommige voedingsmiddelen met een lage energiedichtheid, zoals groenten en fruit en levensmiddelen die veel voedingsvezels bevatten, beschermen waarschijnlijk tegen bepaalde kankers en verminderen de kans op obesitas. Energiedichte voedingsmiddelen en suikerhoudende dranken bevorderen waarschijnlijk bepaalde kankers.

De individuele aanbevelingen luiden: consumeer zo min mogelijk voedingsmiddelen met een hoge energiedichtheid; vermijd suikerrijke dranken; eet zo min mogelijk 'fastfood' en houd de porties klein.

Plantaardige voedingsmiddelen

Er is bewijs dat een dieet met veel groenten en fruit en andere levensmiddelen die rijk zijn aan voedingsvezels, beschermen tegen een aantal kankers.

• Niet-zetmeelrijke groenten beschermt waarschijnlijk tegen kanker van de mond, de keelholte, het strottenhoofd, de slokdarm en maag.
• Groenten uit de Alliumfamilie (gele, rode en witte uien, sjalotten, bosui, knoflook, bieslook en prei) in het bijzonder, beschermen waarschijnlijk tegen maagkanker. Knoflook beschermt waarschijnlijk tegen kanker van de dikke darm en endeldarm.
• Fruit beschermt waarschijnlijk tegen kanker van de mond, keelholte, het strottenhoofd, slokdarm, longen en maag.
• Levensmiddelen die voedingsvezels bevatten beschermen waarschijnlijk tegen darmkanker.
• Voedingsmiddelen met foliumzuur beschermen waarschijnlijk tegen kanker van de alvleesklier.
• Levensmiddelen die carotenoiden - een omvangrijke groep van gele tot roodachtige kleurstoffen zoals aanwezig in sinaasappelen, tomaten en wortelen - bevatten, beschermen waarschijnlijk tegen kanker van de mond, keelholte, het strottenhoofd, en longen. Levensmiddelen die betacaroteen - ofwel pro-vitamine A, hetgeen in het lichaam wordt omgezet in vitamine A -, beschermen waarschijnlijk tegen slokdarmkanker.
Tomaten / Bron: Vlad Teodor/Shutterstock.com
• Levensmiddelen met lycopeen, een helderrood carotenoide, dat onder ander in tomaat en andere rode vruchten, zoals rozenbottels zit, beschermen waarschijnlijk tegen prostaatkanker. Levensmiddelen die selenium, ook wel seleen genoemd, een onmisbaar spoorelement dat als antioxidant werkt, bevatten, beschermen waarschijnlijk ook tegen prostaatkanker.
• Levensmiddelen met vitamine C beschermen waarschijnlijk tegen slokdarmkanker.

Kortom, eet voornamelijk voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong. Eet dagelijks ten minste 5 porties (dagelijks minimaal 400 gram) van verschillende soorten groenten en fruit. Afwisseling en variatie is daarbij belangrijk. Eet grotendeels onbewerkt(e) graan of graanproducten en/of peulvruchten bij elke maaltijd. Beperk voorbewerkte zetmeelrijke producten, zoals pasta, lasagne en pizza.

Dierlijke voedingsmiddelen

Er is bewijs dat rood vlees (rund-, varkens-, lams- en geitenvlees van gedomesticeerde dieren), en met name voorbewerkt vlees, inclusief vleeswaren (rood vlees dat geconserveerd is door rook, toegevoegd zout dat nitraat of nitriet bevat of zout, of chemische conserveringsmiddelen, met inbegrip van het voorbewerkte vlees dat in bewerkte voedingsmiddelen zit), een oorzaak van kanker aan de dikke darm of endeldarm (colorectale kanker) is. Jaarlijks wordt wereldwijd bij 1 miljoen mensen deze vorm van kanker vastgesteld en overlijden ongeveer een half miljoen mensen aan deze ziekte.

Gelet op deze bevindingen, luidt het advies om de inname van rood vlees te beperken en voorbewerkt rood vlees, inclusief vleeswaren, te vermijden.

Alcoholische dranken

Het bewijs dat alcoholische dranken een oorzaak zijn van kanker van de mond, keelholte en het strottenhoofd, de slokdarm, en borst (pre- en postmenopauzale borstkanker), is overtuigend. Het bewijs dat alcoholische dranken een oorzaak zijn van colorectale kanker bij mannen is volgens het rapport ook overtuigend. Alcoholische dranken zijn waarschijnlijke ook de oorzaak van leverkanker, en van colorectale kanker bij vrouwen.

De onderzoekers bevelen aan, wanneer men alcoholische dranken drinkt, de consumptie te beperken tot niet meer dan twee glazen per dag voor mannen en een glas per dag voor vrouwen. Ofschoon volgens het rapport het bewijs voor kanker een aanbeveling rechtvaardigt om geen alcoholische dranken te drinken, laten andere gegevens zien dat matig alcoholgebruik waarschijnlijk het risico op coronaire hartziekten verlaagt. Kinderen en zwangere vrouwen moeten in het geheel geen alcoholische dranken drinken.

Conservering, bewerking bereiding

Sommige methoden van conservering, bewerking en bereiding van voedsel zijn van invloed op het risico van kanker. Het sterkste bewijs betreft in zout geconserveerde vleeswaren, hetgeen bijdraagt aan de ontwikkeling van maagkanker. Het is van belang in zout geconserveerde, gezouten of zoute voedingsmiddelen te vermijden. Conserveer voedingsmiddelen zonder zout te gebruiken, zoals gekoeld bewaren, invriezen, drogen, bottelen, inblikken, en fermenteren. Beperk voorts de inname van voorbewerkte voedingsmiddelen met toegevoegd zout. Zorg ervoor dat de dagelijkse inname van zout minder dan 6 gram (2,4 gram natrium) bedraagt. Eet geen beschimmeld(e) graan of graanproducten, of peulvruchten - want dit is kankerbevorderend.

Voedingssupplementen

Diverse onderzoeken tonen aan dat voedingssupplementen in een hoge dosering tegen kanker kunnen beschermen, doch ook kanker kunnen veroorzaken. In het rapport wordt de voorkeur gegeven aan de verhoging van de consumptie van de belangrijke voedingsstoffen door middel van de gebruikelijke voeding in plaats van een algemene aanbeveling om supplementen te consumeren ter preventie van kanker. Dit laatste zou onverwachte ongunstige gevolgen kunnen hebben. Dit neemt niet weg dat in sommige gevallen van ziekten of een voedingstekort, supplementen een waardevolle aanvulling kunnen zijn.

Naast gevarieerde voeding, kan het gebruiken van supplementen soms nuttig zijn voor specifieke bevolkingsgroepen. Voorbeelden hiervan zijn vitamine B12 voor mensen boven de leeftijd van 50 jaar, door een verminderde opname van vitamine B12 in de darm. Ongeveer een kwart van de Nederlandse ouderen heeft een vitamine B12 tekort.² Voorts worden foliumzuursupplementen aanbevolen voor zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger willen worden en vitamine D supplementen voor mensen die niet blootgesteld zijn aan voldoende zonlicht of sommige mensen die niet voldoende vitamine D uit zonlicht halen.

Borstvoeding

Er is overtuigend bewijs geleverd dat borstvoeding de moeder beschermt tegen borstkanker op alle leeftijden. Er is beperkt bewijs dat borstvoeding de moeder beschermt tegen kanker van de eierstokken. Borstvoeding beschermt kinderen tegen overgewicht en obesitas, en dus tegen kankers die daarmee samenhangen. Voorts beschermt borstvoeding tegen infecties tijdens de eerste levensjaren, bevordert het de ontwikkeling van het onrijpe afweersysteem, beschermt het tegen andere kinderziekten en is het essentieel voor de ontwikkeling van de band tussen de moeder en het kind. Bovendien is borstvoeding zeer belangrijk in delen van de wereld met onveilige drinkwatervoorzieningen.

Overlevenden van kanker

Indien mogelijk gelden de aanbevelingen in het rapport ook voor overlevenden van kanker, nadat de behandeling beëindigd is, aldus het panel dat gewerkt heeft aan de totstandkoming van het rapport. De algemene aanbevelingen voor voeding, gezond gewicht en lichamelijke activiteit, gelden ook voor hen.


Noten:

1. World Cancer Research Fund / American Institute for Cancer Research; Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer, a Global Perspective; Washington D.C. AICR, 2007.
2. Dhonukshe-Rutten RAM. Vitamin B12: a novel indicator of bone health in vulnerable groups. Thesis. Wageningen Universiteit. 2004.
3. Caren I. Lanting, Ernest M.M. de Vroome, Sjoerd G. Elias, Piet A. van den Brandt, Flora E. van Leeuwen, Ellen Kampman, Lambertus A. Kiemeney, Petra H.M. Peeters, Esther de Vries en R.A. (Sandra) Bausch-Goldbohm. Bijdrage van leefstijlfactoren aan kanker. Ned Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A8085

Lees verder

• Dunnedarmkanker: symptomen, oorzaak en behandeling
• Vaginakanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Kanker symptomen: hoest, heesheid, knobbel, bloed in poep
• Talgkliercyste: knobbel/knobbeltje oksel, rug, schouder, nek
• Peniskanker: symptomen en behandeling kanker aan de penis