Komt overgewicht vaker voor in de lagere klassen?

Dit domeinonderzoek gaat over lichaamsgewicht, de sociale en culturele aspecten. Ik heb dit gekozen omdat het een erg actueel onderwerp is, want overgewicht en ondergewicht komen steeds meer voor in onze maatschappij. Onderwerp: Lichaamsgewicht, de sociale en culturele aspecten. Onderzoeksvraag: Komt overgewicht vaker voor in de lagere klassen? Deelonderwerpen: Eetstoornissen, overgewicht, voedselindustrie, ideaalbeeld en overheidsmaatregelen

Eetstoornissen

Er bestaan erg veel verschillende eetstoornissen, maar de twee bekendste zijn Anorexia (Nervosa) en Boulimia (Nervosa). Deze twee ziekten komen met name voor bij vrouwen. Iemand met Anorexia eet weinig tot niets, waarbij zij soms ook braken, laxerende middelen gebruiken enzovoort, bij sommigen komen ook eetbuien voor. Bij Boulimia is er sprake van ongecontroleerde eetbuien waarna die persoon dat ‘gewicht’ weer kwijt wil raken d.m.v. extreem veel sporten, laxerende middelen, zelfopgewekt braken of een periode niets eten. Wanneer bij Boulimia altijd sprake is van de drang om het gewicht kwijt te raken kan het ook Anorexia zijn, de lijn is redelijk dun.

Bij anorexiepatiënten kunnen door de ondervoeding en vermagering veel lichamelijke klachten optreden. Bij vrouwen stopt de menstruatie, want de hormonen die voor de menstruatiecyclus zorgen nemen af. Het uitblijven van de menstruatie heeft als gevolg dat ze tijdelijk onvruchtbaar zijn. De ademhaling en de hartslag worden trager, ook de bloeddruk daalt. Wanneer het lichaamsgewicht afneemt en er bijna geen voedsel binnen komt, schakelt het lichaam zoveel mogelijk over op besparing in de stofwisseling. Hierdoor voelen de patiënten zich vaak erg moe, duizelig, lusteloos en depressief. Doordat er weinig voedsel wordt verbrand daalt de lichaamstemperatuur en kunnen ze last krijgen van koude, blauwe handen en voeten. Ook de conditie van het gebit en de haren verslechtert en er kan haaruitval optreden. De huid wordt droog, schilferig en verslapt.
Er zijn geen medicijnen tegen anorexia of boulimia. Vaak willen anorexiepatiënten niet toegeven dat ze lijden aan deze ziekte. Als ze dat uiteindelijk wel hebben gedaan, ligt het aan de situatie hoe iemand behandeld wordt. Er zijn meerdere soorten behandeling mogelijk, zoals individuele gesprekstherapie, groeps- en gezinstherapie. Als een meisje al een erge mate van anorexia heeft, kan ze worden opgenomen in een kliniek. Daar wordt ze gedwongen om te eten totdat ze weer op een normaal gewicht is

Eetstoornissen komen meestal voort uit een slecht zelfbeeld, maar de oorzaak kan bijvoorbeeld ook veel druk van buitenaf zijn (om goed te presteren). Dat laatste heeft toch een grotere invloed dan op het eerste gezicht lijkt. Vaak draait het er in ieder geval om dat de meisjes het gevoel hebben nergens meer controle over te hebben, en zich daarom zo extreem focussen op het ‘controleren’ van hun gewicht en voedingspatroon. Omdat ze er niet met familie en vrienden over kunnen/willen praten, zoeken de meisjes contact op internet met andere ‘lotgenoten’. Op zogenaamde ‘pro-ana’ sites, worden ze aangemoedigd om zoveel mogelijk af te vallen en worden tips gegeven om zo weinig mogelijk calorieën binnen te krijgen of om goed te leren kotsen.

Onderzoek wijst uit dat vooral Anorexia veel vaker voorkomt bij hoger opgeleiden of meisjes uit een hoger opgeleid ‘milieu’. Men denkt dat dit komt omdat ouders uit een hogere sociale klasse vaak hogere eisen aan hun kind stellen, bijv. op het gebied van onderwijs, sport, maar ook op uiterlijk en status. Anorexia (en ook Boulimia) is wel een typisch westers verschijnsel, omdat de invloed van de media (en dus het ideaalbeeld) veel groter is.

Overgewicht

Overgewicht is een steeds vaker voorkomend probleem in onze maatschappij, dat is uit onderzoek gebleken. Overgewicht ontstaat wanneer mensen meer energie opnemen dan ze nodig hebben, dus zeg maar als ze meer eten dan ze nodig hebben. Overgewicht wordt veroorzaakt door verschillende factoren, want je wordt niet zomaar dik. Je wordt zwaarder als je lichaam meer calorieën binnen krijgt dan worden verbrand. Het overschot aan calorieën wordt dan opgeslagen als vet. Overgewicht kan een grote invloed op je leven hebben. Niet alleen je gezondheid komt in gevaar, maar ook op de sociale en psychologische gebied kan overgewicht een rol spelen. Obesitas hoeft niet altijd te leiden tot lichamelijke klachten, maar vaak komen (1 of meerdere van) de volgende klachten voor:

• hart- en vaatziekten
• diabetes
• bepaalde vormen van kanker
• galziekten
• problemen met spieren en gewrichten
• ademhalingsproblemen
• verminderde vruchtbaarheid

Aangezien het ideaalbeeld in de westerse wereld ‘dun’ is, voelen dikkere mensen zich vaak onzeker, hebben een gebrek aan zelfvertrouwen en vinden het moeilijk om zich aan een normaal sociaal leven te houden. Overgewicht kan voortkomen uit bijvoorbeeld een slechte leefstijl. Iemand die erg vet en ongezond leeft, komt meer aan dan iemand met een gezonde leefstijl. Ook zullen mensen die niks aan sport doen, in combinatie met andere factoren, hun lichaamsgewicht niet snel kwijt raken. Ook kan een genetische oorzaak een rol spelen. Als iedereen in jouw familie aan de zware kant is, bestaat er een grote kans dat jij dat (misschien op latere leeftijd) ook wordt. Ook overgewicht bij kinderen komt steeds vaker voor. Kinderen snoepen te veel en bewegen te weinig.

In de V.S is het volgende onderzoek geweest:
´Uit onderzoek in de Verenigde Staten blijkt dat arme kinderen wiens moeder gestresst is, een grotere kans hebben om dik te worden voor hun tiende jaar. Deze kinderen pikken de stress die hun moeder heeft op en ter compensatie eten ze meer ongezond voedsel. Het is een soort kettingreactie: aan de stress ligt veelal armoede ten grondslag. De ouder heeft zorgen over geld, werk en ziektekostenverzekeringen. En wie zich ongelukkig voelt, gaat meer eten. Als de moeder in de stress zit, eten de kinderen meer omdat ze die stress aanvoelen. Het gaat hier met name om kinderen uit arme gezinnen. De resultaten van het onderzoek tonen aan dat arme kinderen met een gestresste moeder vaker overgewicht hebben dan leeftijdgenoten in andere en betere leefomstandigheden. Ouders zonder geldzorgen schotelen hun kinderen vaker een evenwichtiger maaltijd voor.´

Ondanks het ‘ideaalbeeld’ in de westerse wereld, komt overgewicht wel veel vaker voor in welvaartslanden zoals in Europa en Noord-Amerika. Mensen met een drukke baan hebben vaak veel haast, en hebben dan geen tijd voor een gezonde maaltijd.

Voedselindustrie

Er wordt enorm veel voedsel geproduceerd in de wereld. Helaas zijn er nog genoeg mensen op aarde die honger moeten lijden. Maar de laatste 10 jaar, en nu nog steeds, is er een grote toename van mensen met overgewicht. De rol van de voedselindustrie in dit probleem is erg groot. Zij hebben namelijk de touwtjes in handen, want iedereen is afhankelijk van het ‘soort’ voedsel dat geproduceerd word. We zien dat het ‘uiterlijk’ van voedsel langzamerhand bijna belangrijker word dan de voedingswaarde, dus hoeveel calorieën, hoeveel en welke vitamines, enz. in een product zitten. Voedsel word tegenwoordig steeds vaker bewerkt. Zo word er genetische modificatie (veranderen van het DNA) gebruikt om de genetische eigenschappen van het voedsel te veranderen, zoals bijvoorbeeld de kleur, houdbaarheid of waterbehoefte. Door gewassen genetisch te modificeren, is het mogelijk om gewassen te telen die minder kwetsbaar zijn voor plagen en ziekten. Boeren hoeven dan minder bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Zo hebben in de Verenigde Staten wetenschappers de genen van een maïssoort zo veranderd dat de plant uit zichzelf een bestrijdingsmiddel kan maken tegen insecten. Als een plant, bijvoorbeeld maïs, zichzelf kan beschermen tegen schadelijke ziekten, hoeft een boer minder chemische middelen te gebruiken. Ook kunnen er planten worden ontwikkeld die beter bestand zijn tegen droogte of kou. Dan kunnen planten ook worden geteeld op minder goede landbouwgrond. Op die manier kan genetische modificatie honger helpen voorkomen. Verder kan de technologie ervoor zorgen dat een gewas een hogere opbrengst heeft. Maar tot nu toe zijn alleen genetisch gemodificeerde rijst en soja toegestaan.

Om producten langer houdbaar te maken worden verschillende conserveringsmethoden gebruikt zoals pasteuriseren, steriliseren, drogen, zouten maar ook bijvoorbeeld het invriezen van producten. Dit kan de voedingswaarde van het product beïnvloeden. Daarom word er nu geëxperimenteerd met andere conserveringsmethoden die de voedingswaarde van het product niet beïnvloeden. De voedingswaarde van een product hangt ook sterk samen met hoe het getransporteerd en bewaard word. Tegenwoordig eten we erg veel kant-en-klaarvoedsel wat vaak veel ongezonder is dan vers voedsel, het bevat vaak minder vitamines en meer vet en koolhydraten. Je ziet ook dat ongezond voedsel vaak goedkoper is dan gezond voedsel, waardoor mensen dat sneller kopen. Vooral mensen met een lager salaris. Voor een deel ligt dit ook aan opvoeding en voorlichting. Mensen met een hoger opleidingsniveau weten vaak beter wat voor voedingsstoffen bepaalde producten bevatten en kunnen daardoor een bewustere keuze maken, deze kennis word automatisch meestal ook doorgegeven aan hun kinderen. De Wereldgezondheidsorganisatie stelde in 2003 dat we in een obesogene omgeving leven. Dat wil zeggen een omgeving die eet- en leefpatronen bevordert en op die manier bijdraagt aan het ontstaan van overgewicht.

Ideaalbeeld

Iedereen heeft een ander beeld van hoe de perfecte man of vrouw eruitziet, maar vaak vertonen die ideaalbeelden van mensen van bijv. hetzelfde geslacht, dezelfde leeftijd, of met dezelfde culturele achtergrond veel overeenkomsten. Zo werden in China vroeger de voeten van babymeisjes in gegipst zodat ze zo klein mogelijk bleven, dit werd als de ultieme schoonheid gezien.

Altijd is er al een ideaalbeeld geweest. In de oudheid was het vrouwelijk ideaalbeeld in Europa naar voorbeeld van Venus, de godin van liefde en schoonheid. Ze had een rond maar slank lichaam, ronde borsten, slanke benen en een flinke taille. Haar vlezigheid stond voor gezondheid. Gezondheid betekende vruchtbaarheid, en dat sprak de mannen aan, want die wilden kinderen (zonen) krijgen. Rond de 19e eeuw veranderde het ideaalbeeld van de vrouw. Dit kwam deels door invloed uit de kunst, en deels door het opkomen van ziektes. Het lichaam van de vrouw moest gezond en sterk zijn, als wapen tegen ziektes.

Het ideaalbeeld van de man in Europa was de man van Vitruvius. Hij wordt in de kunst gezien als de perfecte mens, want alle delen van zijn lichaam kloppen in verhouding met elkaar. Leonardo da Vinci maakte een wereldberoemde tekening van de Vitruviusman.

Tegenwoordig heerst in de westerse wereld het ideaalbeeld van een slanke, sportieve vrouw, met een carrière maar die het toch voor elkaar bokst om ook een gezinsleven te hebben en het huishouden te doen. Vaak richt het schoonheidsideaal zich meer op vrouwen dan op mannen. Vooral vrouwen en meisjes worden heel erg beïnvloed door de media. In tijdschriften staan vaak foto’s van modellen die meestal heel erg dun zijn. Vrouwen worden daar door beïnvloed en willen ook zo’n figuur hebben. Maar heel vaak zijn de foto’s in tijdschriften of in andere media, bewerkt met een photoshop programma om de modellen ‘beter uit te laten komen.’ Zo wordt vaak het postuur een beetje bijgewerkt, puistjes uitgeveegd en allerlei andere dingetjes veranderd om het model er beter uit te laten zien.

Soms komt het ook voor dat modellen gewoon extreem dun zijn, maar heel vaak hoor je ook dat blijkt dat ze gewoon van een appel per dag leven en dus anorexia hebben. Maar vooral meisjes in de puberteit zijn erg vatbaar voor het ideaalbeeld. Ze willen per se het lichaam van een supermodel hebben, en kunnen erg ver gaan in hun streven. 30 Jaar geleden woog een fotomodel nog 8% minder dan de gemiddelde Amerikaanse vrouw, tegenwoordig weegt een fotomodel 23% minder.

De opvattingen van schoonheidsidealen zijn verschillend. Maar ze liggen niet vast, want ze verschillen per cultuur en historische periode. Een voorbeeld van een schoonheidsideaal is de tijd (rond de jaren 70) dat het ideaalbeeld voor vrouwelijke schoonheid een Twiggy model was, een super dun model, zonder vrouwelijke rondingen etc. Brigitte Bardot en Twiggy zijn bekende voorbeelden hiervan. Nu is de Twiggy cultuur wel veranderd maar nog steeds aanwezig. Kijk maar naar de modellen bij designerontwerpers op de catwalk, die zijn vaak ook heel dun en zonder rondingen.

Overheidsmaatregelen:

Aangezien er op de wereld heel veel mensen met overgewicht zijn, moet daar natuurlijk iets aan gedaan worden. De laatste tijd is men er steeds meer mee bezig. Op het nieuws en in de kranten lees je over de nieuwste technieken om ‘goed en gezond’ af te vallen. Er zijn honderden dieetboeken en er worden campagnes georganiseerd om het gezonder eten te beïnvloeden. Helaas is overgewicht ook een duur probleem. Zowel voor de mensen zelf, als voor de staat. Volgens de Gezondheidsraad is de gezondheidszorg nu al een half miljard euro per jaar kwijt aan kwalen die verband houden met overgewicht. De verwachting is dat die kosten alleen maar zullen stijgen.

Om de strijd tegen overgewicht aan te gaan, hebben verschillende (politieke) partijen een overeenkomst gesloten: Het Convenant overgewicht. Partners die meedoen zijn onder andere: Ministerie van VWS, Ministerie van OCW , NOC*NSF, Nederlandse Hartstichting en de FNV. De convenantpartners willen met het convenant bevorderen dat de mensen in Nederland de balans tussen eten en bewegen herstellen.

Het actieplan is verdeeld in drie doelstellingen:

• Mensen en organisaties op een positieve wijze stimuleren iets aan overgewicht te doen.
• De kennis over overgewicht en de bestrijding ervan uitbreiden.
• De gezonde keuze voor individuen mogelijk én makkelijk maken.

Dit willen ze bereiken door middel van het organiseren van allerlei campagnes. Die campagnes worden bijna allemaal georganiseerd door het voedingscentrum. Het voedingscentrum houdt zich niet alleen bezig met campagnes over overgewicht, maar ook over andere dingen zoals veilig voedsel en voedselkwaliteit. Zo zijn er bijvoorbeeld ‘de schijf van vijf’, ‘het nieuwe eten’ en ‘weet wat je eet’.

Omdat het aantal jongeren met overgewicht ook steeds meer toeneemt, moeten daar ook oplossingen voor komen. Als het erfelijk is, kan je daar natuurlijk minder veel aan doen. Maar je kunt beginnen met het aanmoedigen van je kind om meer te gaan sporten en bewegen en minder te snoepen. Vaak nemen kinderen ook de gewoontes van hun ouders over. Als ouders veel snoepen, ongezond eten en weinig bewegen, zullen de kinderen dat automatisch overnemen. Ook op scholen moeten kinderen gestimuleerd worden om gezonder te eten. En oplossing daarvoor kan zijn: het (ongezonde) kantinevoedsel zoals kroket, saucijzenbroodje, snoep uit de automaat etc. duurder te maken. Een oplossing voor overgewicht in het algemeen is om bijvoorbeeld de ongezonde producten een stuk duurder te maken, en gezonde maaltijden goedkoper. Op die manier stimuleer je mensen om gezonder te gaan eten. Ook blijkt dat een groot deel van de mensen (zeker in de lagere klassen) niet weet wat ze eten. Uit onderzoek is gebleken dat slecht 4 op de 10 consumenten etiketten van voedingsmiddelen begrijpt. Het zou daarom een goede oplossing zijn om duidelijke en eerlijke etiketten aan te brengen op voedingsmiddelen. Als de consumenten begrijpen wat er op de etiketten staat (en dus wat er in de producten zit) zullen ze eerder bewust zijn over wat ze eten, en kan dit overgewicht tegengaan.

Mensen met extreme vormen van overgewicht, obesitas, hebben vaak niet zoveel aan diëten en afvallen. Die mensen kunnen vaak geholpen worden met bijvoorbeeld een maagverkleining. Hierbij wordt de maag kleiner gemaakt. Een deel van de maag wordt verwijderd of gesloten, zodat de hoeveelheid voedsel, die de maag aankan, beperkt wordt en de patiënt zich sneller vol voelt.

Beantwoorden onderzoeksvraag:

Komt overgewicht vaker voor in de lagere klassen?
Overgewicht en ernstig overgewicht vormen een serieus probleem en nemen erg toe in Nederland. Van de jeugd (4-15 jaar) heeft op dit moment bij de jongens 13,5% overgewicht en bij de meisjes 16,7%. Het percentage ernstig overgewicht (obesitas)ligt op 3%. Bij de volwassenen mannen heeft 57% overgewicht en bij de volwassen vrouwen ligt dat percentage op 42%. Ernstig overgewicht (BMI>30) komt voor bij 12% van de volwassenen.

Wij denken dat overgewicht voorkomt door verschillende factoren, zoals bijvoorbeeld geld, kennis en levensstijl. Als het om kennis van voedsel gaat, weten hogeropgeleiden daar meer van af dan lageropgeleiden. Vaak komt overgewicht ook voor een deel door een gebrek aan kennis. Om een bewuste keuze te kunnen maken moet je wel weten wat er in je eten zit, wat een gezonde variatie is op bijvoorbeeld een hamburger, en hoe je je voedsel gezond kunt bereiden. Mensen met een hoger opleidingsniveau weten vaak beter wat voor voedingsstoffen bepaalde producten bevatten en kunnen daardoor een bewustere keuze maken. Onderzoek toont aan dat lagere sociale klasse bij hun dagelijkse boodschappen veel minder op vet, suikers en koolhydraten letten dan hogere sociale klasse: 36 procent van beneden modaal let nooit op vet, terwijl dit percentages onder de hogere sociale klasse slechts negen procent is.

Ook worden mensen vaak ‘bedrogen’ door de voedselindustrie. Zo wordt er algemeen aangenomen dat bijvoorbeeld cola light gezonder is dan gewone cola. Er zitten dan misschien wel minder calorieën in, maar dat wil niet zeggen dat er geen andere (kleur, geur en dikmakende) stoffen in zitten. Een ander voorbeeld is als je bij de Mac Donalds een salade besteld. Dan denk je ‘gezond’ bezig te zijn, maar ook die salades zitten stampvol met calorieën!

Ook levensstijl speelt een rol. Iemand die erg vet en ongezond leeft, komt meer aan dan iemand met een gezonde leefstijl. Ook zullen mensen die niks aan sport doen, in combinatie met andere factoren, hun lichaamsgewicht niet snel kwijt raken. Het is niet zo dat alle mensen in lagere klassen een slechtere levensstijl hebben, maar die eten vaak meer kant-en-klaar maaltijden of fastfood, omdat dat nu eenmaal makkelijker en vooral goedkoper is. Mensen in de hogere klassen hebben meer geld te besteden en kunnen gezondere producten kopen en maaltijden bereiden. Afwisseling is bijvoorbeeld heel belangrijk, en als je minder te besteden hebt eet je misschien restjes van de vorige dag, terwijl je met meer geld een andere, gezondere maaltijd bereid. Ook qua product, bijvoorbeeld vlees, zit heel veel verschil in prijs, en als de prijs van minder belang is kun je dus ook meer afwisseling qua eten hebben omdat daar gewoon meer geld voor is.

Wij denken dus dat overgewicht een probleem is dat iedereen aangrijpt . Mensen in lagere klassen hebben er meer moeite mee om op een gezond gewicht te blijven, omdat zij vaak minder geld te besteden hebben. Een oplossing voor overgewicht in het algemeen is om bijvoorbeeld de ongezonde producten een stuk duurder te maken, en gezonde maaltijden goedkoper. Op die manier stimuleer je mensen (ook in de lagere klasse) om gezonder te gaan eten.