Wat is datingfraude, hoe herken je het en kom je er vanaf?

Op geraffineerde wijze bespelen daders van online dating via psychologische trucjes hun slachtoffers om hen geld of goederen afhandig te maken via relatiefraude. De schade voor het slachtoffer van deze vorm van oplichting is - zowel financieel als persoonlijk - bij datingfraude enorm te noemen. Wie zich tegen deze ernstige vorm van bedrogcriminaliteit wil wapenen, kan nu kennis opdoen over de werkwijze met een nep profiel, de rode vlaggen, de eigen valkuilen en zelfs ontdekken hoe hulp kan worden ingeroepen bij de fraudehelpdesk. De tips - waaronder uitleg voor een profielfotocheck met Google - zijn ook handig bij offline fraude. Iedereen kan slachtoffer worden van fraude of oplichting ex art. 326 Sr!

• Wat is fraude?
• Wat is relatiefraude?
• Datingfraude offline
• Datingfraude online
• Ontwikkeling van datingfraude
• Art. 326 Sr toegelicht
• De vervolgingsrichtlijn voor art. 326 Sr.
• De fraudehelpdesk
• De drie fases van de oplichting
• Fase I: De kennismaking
• Stereotiep nep profiel maar wel geloofwaardig
• Fase II: Het afhankelijk maken van het slachtoffer
• Fase III: de crisis
• Andere rode vlaggen voor een nep profiel
• Iedereen kan slachtoffer worden van fraude vanwege eigen valkuilen
• Samenvatting op hoofdlijnen

Iedere dag wordt de maatschappij via allerlei vernuftige marketingtechnieken verleid om geld uit te geven aan een of ander product of dienst. Met aantrekkelijke verpakkingen en verleidelijke presentaties weten reclamemensen de consument op een subtiele manier psychologisch te bewerken om juist dát product of dienst te kiezen. Iedereen is wel eens gezwicht voor zulke verleidingen, voor een reclamepraatje. De Nederlandse Reclame Code Commissie zorgt ervoor, dat het reclamespel volgens de regels en normen van de Reclame Code wordt gespeeld. De consument mag niet worden misleid.

Door marketingtechnieken te vermengen met wat mensenkennis heeft de gemiddelde oplichter voldoende handvatten om juist het ontoelaatbare te doen: mensen misleiden om zichzelf te verrijken. Een oplichter houdt zich aan geen enkele regel of norm: zijn doel heiligt de niemand ontziende middelen. Een dader speelt handig in op allerlei menselijke eigenschappen. Denk daarbij aan hebzucht (bijvoorbeeld loterijfraude of beleggingsfraude) gemakzucht (internetfraude) of onzekerheid (etikettenfraude) om slachtoffers te duperen. Zo ontstaan allerlei soorten fraude. Die lijst is bijna oneindig.

Wat is fraude?

De algemene term fraude wordt opgevat als: zaken - op papier of online - onjuist of anders weergeven dan zij in werkelijkheid zijn. Dit verklaart waarom het wetsartikel “valsheid in geschrifte” (art. 225 wetboek van strafrecht verder Sr) vaak wordt gebruikt bij de vervolging van fraudezaken zoals uitkeringsfraude, waarbij een handtekening gezet is onder een valse verklaring over het  inkomen. Fraude is van alle tijden en komt in allerlei vormen voor zoals: voorschotfraude, relatiefraude, BTW fraude, marktplaatsfraude, etikettenfraude, internetfraude, faillissementsfraude enzovoort. 
 

Wat is relatiefraude?

Relatiefraude laat zich niet makkelijk vatten in enkele woorden. Een poging het te vatten in één zin leest als volgt: Relatiefraude is een ander opzettelijk misleiden door liefde, genegenheid of verliefde belangstelling te veinzen of een ander parasitair te misbruiken om op basis van het ontstane vertrouwen voor zichzelf voordeel te behalen. Datingfraude - online of offline - is een subcategorie binnen de relatiefraude. Een relatie kan namelijk onder andere ook een familielid zijn, een collega, de buurvrouw of de werkster.

Datingfraude offline

Solo oplichters - vaak serieoplichters - halen regelmatig de krantenkoppen. Zij weten offline met hun charme en charisma iedereen om de tuin te leiden. Zij maken veel slachtoffers aan een keur van strafbare feiten (niet alleen geveinsde romantiek). Het succesvol vervolgen van deze dadergroep biedt meestal weinig obstakels.

De opportunist

Ook de offline "opportunist" die datingfraude pleegt, valt onder offline datingfraude. Het is bij wijze van spreken de overzeese bruid, die na ontvangst van een verblijfsvergunning weggaat met medeneming van alle huisraad en spaargeld. Het is de gold digger, die de spaarcenten van een rijke man of vrouw er doorheen jaagt om hem/haar berooid en een illusie armer achter te laten. Deze rij kan aangevuld worden met talloze scenario's. Bewijstechnisch is deze tweede groep lastig succesvol te vervolgen. Hoe kan namelijk sluitend aangetoond worden, dat van meet af aan opzet in het spel was? Gezien de grote diversiteit binnen de datingfraude online en offline is - mede voor de leesbaarheid - gekozen om uitsluitend de digitale datingfraude vorm onder de loep te nemen.

Datingfraude online

Online datingfraude is een nieuwe loot aan de stam binnen de relatiefraude. Het internet wordt daarbij afgestruind op zoek naar slachtoffers. De online gepresenteerde persoon is fictief, de dader is een verzonnen personage. Het is niet denkbeeldig, dat tijdens de fraude sprake is van contact met meer dan één persoon uit één dadergroep. Datingfraude wordt vaak door georganiseerde bendes gepleegd en de digitale onzichtbaarheid maakt het voor een dadergroep makkelijk om als één personage op te treden. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat solistische oplichters niet actief zijn op het gebied van online datingfraude.

Ontwikkeling van datingfraude

Datingfraude vond zijn oorsprong in Afrika, in landen als Nigeria en Ghana (“yahoo yahoo boys”). Het is vanwege het lucratief karakter, de goedkope middelen en het gemak van het internet overgewaaid naar andere landen zoals landen uit het voormalig Oostblok, Brazilië of Thailand en verder. Zij werken vanuit landen waar fraude lastig te vervolgen is. Door te werken binnen een netwerk weten deze online fraudeurs hun risico’s te spreiden om buiten schot te blijven. Opsporing en vervolging is dan een kwestie van samenwerking tussen de autoriteiten uit de betrokken landen. 

Art. 326 Sr toegelicht

In het Nederlandse Sr staan onder het onderwerp bedrog diverse wetsartikelen vermeld, die gericht zijn op de vervolging van oplichtingspraktijken. Het wetsartikel 326 Sr is bij dat onderwerp de algemene bepaling voor oplichting. De andere artikelen die onder het kopje bedrog vallen, zijn wetsartikelen die specifiek gericht zijn op een bepaalde fraudevorm zoals flessentrekkerij of een handtekening vervalsen van een kunstenaar. Voor specialistische vormen van fraude zoals BTW fraude zijn andere wetsartikelen van toepassing zoals uit de belastingwetgeving. Artikel 326 Sr geldt alleen voor horizontale fraude (burger) en niet de verticale fraude (overheid). 

• Artikel 326 lid 1 Sr stelt, dat degene die voordeel wil behalen door een ander te misleiden via een viertal in dat wetsartikel opgesomde middelen, een gevangenisstraf tegemoet kan zien van maximaal vier jaar of een geldboete van 81.000 euro.
• Artikel 326 lid 2 Sr richt zich op het hebben van een terroristisch oogmerk bij dit type oplichting, waarbij het te behalen voordeel gericht is op het financieren van terroristische delicten.

De geldboete

De geldboete in artikel 326 lid 1 Sr bedraagt per 1 januari 2016: 82.000 euro. Het te behalen voordeel (de verrijking) is gericht op het verlenen van een dienst, het doorgeven van gegevens, een schuld aangaan of een schuld kwijtschelden. Denk aan het doorgeven van een pincode van een bankpas bijvoorbeeld. De middelen en het te behalen voordeel kunnen zelfstandig dan wel een combinatie vormen met de andere geschetste middelen.

Artikel 326 lid 1 Sr kan met het voorgaande in gedachten, als volgt worden opgeknipt en weergegeven: 
Hij die, met het oogmerk om zich of een ander wederrechtelijk te bevoordelen:

1. door het aannemen van een valse naam,
2. of door het aannemen van een valse hoedanigheid, 
3. of door listige kunstgrepen, 
4. of door een samenweefsel van verdichtsels,

de volgende actie(s) onderneemt (tekst auteur):

• a. iemand beweegt tot de afgifte van enig goed,
• b. tot het verlenen van een dienst, 
• c. tot het ter beschikking stellen van gegevens, 
• d. tot het aangaan van een schuld, 
• e. tot het teniet doen van een inschuld,

wordt, als schuldig aan oplichting, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie. 

Artikel 326 lid 2 Sr. leest als volgt: "Indien het feit wordt gepleegd met het oogmerk om een terroristisch misdrijf voor te bereiden of gemakkelijk te maken, wordt de op het feit gestelde gevangenisstraf met een derde verhoogd." 

De vervolgingsrichtlijn voor art. 326 Sr.

Het Openbaar Ministerie (verder OM) heeft een richtlijn opgesteld als leidraad bij het bepalen van de strafeis op strafzitting. De richtlijn gebruikt als houvast het opgelichte bedrag of waarde van het goed of dienst. De verklaring is simpel. Artikel 326 Sr richt zich op de bescherming van financiële waarden in de maatschappij. Dat is tevens het knelpunt bij de vervolging op grond van artikel 326 Sr bij datingfraude. Het algemene artikel van 326 Sr is niet zodanig met het oog op datingfraude opgesteld.

De fraudehelpdesk

In Nederland wordt steeds meer aandacht gegeven aan de positie van slachtoffers van strafbare feiten. De overheid heeft fraudebestrijding en de positie van het slachtoffer hoog op de politieke agenda gezet. Preventie en ondersteuning zijn speerpunten geworden in de aanpak door de overheid van online datingfraude. De minister van veiligheid en justitie stelt daarover in zijn brief van mei 2015 aan de Tweede Kamer: 

“Het via het strafrecht bestrijden van datingfraude is zeer complex. Fraudeurs doen er alles aan om onzichtbaar te blijven. De fraude wordt via het internet onder valse naam en gegevens gepleegd. De fraudeurs opereren in een netwerkstructuur, spreiden de risico’s en opereren in landen waar veroordeling voor fraude moeilijk te realiseren is.Desondanks is het van belang dat slachtoffers in alle gevallen melding van de fraude maken en aangifte kunnen doen. Op deze manier ontstaat een beeld van de omvang van de fraude, de handelwijze van de fraudeurs en kunnen slachtoffers (indien nodig) worden doorverwezen voor hulp en ondersteuning. Indien een zaak zich daartoe leent, wordt de zaak strafrechtelijk opgepakt". 

Verder staat de minister in dezelfde brief stil bij het belang van de ondersteuning van het slachtoffer en de rol van de Fraudehelpdesk. De Fraudehelpdesk is de nationale helpdesk voor vragen en meldingen over fraude, waaronder datingfraude.

Victim blaming

Datingfraude kan het zelfbeeld van personen ernstig aantasten. Nog afgezien van het financieel verlies, voelen zij zich bekocht, hebben schaamtegevoelens en verliezen vertrouwen in de mens. In feite wordt het slachtoffer voor de tweede keer slachtoffer omdat die zich niet serieus genomen voelt. Het victim blaming (eigen schuld dikke bult-adagium) is onterecht, aangezien daarmee blijk wordt gegeven zeer weinig te begrijpen van manipulatie, grooming en het feit dat georganiseerde misdaad een stevige poot aan de grond heeft bij dit type delict. 

De Fraudehelpdesk meldt, dat in 2011 de schade voor Nederlandse slachtoffers 90 miljoen euro bedroeg. Dat enorme bedrag vertegenwoordigt in feite het inkomen, het spaargeld of toekomstige pensioengeld van de gedupeerden. De persoonlijke gevolgen vanwege de financiële schade zijn soms onomkeerbaar zoals het verlies van huis of baan.

De drie fases van de oplichting

Uit allerlei onderzoeken naar datingfraude kan de handelwijze van de daders worden vastgesteld. De aanpak is te verdelen in drie stukken en te vergelijken met de grooming aanpak van ronselaars, loverboys (of beter gezegd minderjarige mensenhandelaren) en pedoseksuelen. 

Fase I: De kennismaking

De eerste stap is de kennismaking. In deze fase wordt het internet afgegaan om bijvoorbeeld (slecht afgeschermde profielen) op social media, of in chatrooms dan wel op datingsites slachtoffers te vinden en te benaderen of om foto’s te stelen. Digitale oplichters maken online profielen aan en posten (gestolen) foto’s van aantrekkelijke mensen om slachtoffers in de val te lokken (catfishing). Een bekende gedupeerde van gestolen foto’s om datingfraude te plegen, is de Nederlandse militair M.K. 
 

Herken het nep profiel van een dader 
Uiteraard is niet iedereen met een prettig of aantrekkelijk profiel bezig met datingfraude. Dat een weduwnaar over zijn kind praat, is niet zo vreemd. Hij is daardoor niet meteen verdacht uiteraard. Wel is het goed om bewust te zijn welke onderwerpen worden besproken. Wanneer iemand weinig over zichzelf vertelt, betekent het dat zo iemand gewoon bescheiden is of is het een rode vlag dat het een groep oplichters betreft die op veilig spelen? Het is juist het samenstel van "rode vlaggen", dat erop wijst dat iemand bezig is met manipulatie en van plan is datingfraude te plegen. Wetenschappelijk onderzoek naar datingfraude heeft de gebruikte online profielen van de daders en de "psyche" van hun slachtoffers bestudeerd met de volgende uitkomsten.

Stereotiep nep profiel maar wel geloofwaardig

De online profielen zijn stereotiep te noemen, maar zij komen wel geloofwaardig over. De daders spelen in op de psyche van "de vrouw" of "de man". In de meeste gevallen zal een vrouw meer geneigd zijn om op de toenadering in te gaan op een goede verzorger (vader met kind), een betrouwbaar type (militair/arts), of een man met sociale status (baan/geld/succes). Een hetero man is - weer stereotiep - gevoelig voor leeftijd en uiterlijk (arm candy - trofee) of een vrouw die hij in financieel opzicht een beter leven kan geven. 

Teruggrijpend op wat over marketing is gezegd: het is niet anders dan in de reclame. Het verhaal van een “arts” of “wetenschapper” gekleed in een witte jas is betrouwbaar en de brildrager intelligent. De brunette verkoopt koffie of chocolade in de reclame vanwege de associatie. Het stereotiep gezin in de supermarkt reclames (man en vrouw met als kinderen een jongen en een meisje). Wij zijn als maatschappij al flink bewerkt (geconditioneerd) wat stereotypen betreft en accepteren die voorstellingen van zaken als gewoon. Dat is de kracht van de werking van een nep profiel en de valkuil die op de loer ligt.

Inspelend op de psychologische wensen van een vrouw dan wel een man kunnen maatwerk nep profielen worden opgesteld. De volgende nep profielen (het zijn bandbreedtes) dienen zich dan aan: 
  
Het online nep profiel van een hetero vrouw kan zijn:

• niet ouder dan 30 jaar; 
• een profielfoto van een beeldschone vrouw; 
• iemand met een beperkt inkomen, een zzp’er, een lerares of student; 
• vermelding dat karakter eerlijk is en/of kerkelijk.

Het online nep profiel van een hetero man kan zijn:

• grotere bandbreedte qua leeftijd dan bij nep profiel vrouw; 
• aantrekkelijke man op de foto; 
• zakenman, een militair, een weduwnaar met kind;
• vermogend, rijk, geslaagd;
• vermelding dat karakter eerlijk is, betrouwbaar, kerkelijk.

Het online nep profiel van een niet-hetero man kan zijn:

• aantrekkelijke foto, soms daarop uitdagend gekleed; 
• leeftijd onder de 40; 
• werkkring variabel van succesvol zakenman tot onderbetaald.

 
Doel van de eerste fase 
De kennismaking biedt de dader de gelegenheid om veel informatie te verzamelen, die in een latere fase van de oplichting goed van pas kan komen. Gepolst wordt of de persoon openstaat voor een relatie, eenzaam is, spaargeld heeft, enz. Kortom, er wordt gekeken wat iemands hot buttons zijn (waar iemand gevoelig voor is) en wat er te halen valt.

Fase II: Het afhankelijk maken van het slachtoffer

De tweede stap is het winnen van het vertrouwen bij het slachtoffer, het verzamelen van meer informatie en het versieren of inpalmen. Wetenschappelijk onderzoek heeft een aantal methodes (trucs) blootgelegd. In de psychologie is bekend dat deze methodes beproefde praktijken zijn van personen (veel serieoplichters) met een persoonlijkheidsstoornis. De toegepaste methodes zijn bijzonder uiteenlopend. 

Trucs

Een gebruikte truc is dat de dader iets over "zichzelf" vertelt (kwetsbaar opstellen), om het slachtoffer te manipuleren nog meer informatie te delen (inkomen, adres, spaargeld enzovoort). Achteraf komt pas het besef dat veel meer gedeeld is dan wat aan informatie van de ander is ontvangen. Een klein geldbedrag kan worden gevraagd en snel terugbetaald om aan te geven hoe "betrouwbaar" de persoon is.

Online oplichters zullen het slachtoffer bewegen om de communicatie verder te laten verlopen via de email, sms of telefoon. Vrij snel zal de liefde worden geproclameerd. Het inpalmen met liefdesgedichten en het gebruik van kooswoordjes zoals babe/baby enz. worden bijvoorbeeld opgestart. Het adres wordt ontfutseld onder het mom een cadeau, een boeket of brief te willen sturen. Met deze gegevens kan het slachtoffer zelfs zijdelings ongewild betrokken worden bij witwaspraktijken. 

In fase II kan om een klein cadeau worden gevraagd zoals een telefoon. Dit wordt gedaan om de bereidwilligheid bij het slachtoffer uit te proberen. Het is de versierfase, waarop het vertrouwen wordt gekweekt en de gedupeerde afhankelijk wordt gemaakt. Het is de fase waarop het slachtoffer de roze bril op zet en emotioneel betrokken raakt.

Fase III: de crisis

De derde fase is de zogeheten crisisfase. In deze fase worden via allerlei verzinsels geld of goederen (soms onder tijdsdruk) afhandig gemaakt. Uit onderzoek komen de volgende (niet limitatief) voorbeelden naar voren:

• een paspoort moet gefinancierd worden om de reis (naar het slachtoffer toe) te maken;
• zij zijn in de steek gelaten en willen ergens anders hun geluk beproeven;
• het land is corrupt en de autoriteiten eisen geld, voordat de reis kan worden voortgezet;
• belasting moet worden betaald over in beslag genomen goederen (zoals goudstaven);
• een ticket voor de reis moet worden bekostigd;
• de dader wordt vastgehouden en losgeld dient te worden betaald voor vrijlating;
• de telefoonrekening dient te worden voldaan, anders stopt de communicatie;
• ziekenhuisrekeningen moeten worden betaald;
• een studie dient te worden afgemaakt (en betaald) voordat kan worden afgereisd;
• geld wisseltruc.

Andere rode vlaggen voor een nep profiel

• De dader stelt uit land A te komen, maar werkt tijdelijk (overgeplaatst/uitgezonden) in land B. Spelling en grammatica rijmen niet met het verhaal;
• Het profiel van de dader is snel van de datingsite verwijderd (onder het mom exclusief te willen zijn voor de gedupeerde);
• Betalingen van gevraagde sommen verlopen via Western Union, Moneygram of een buitenlandse bank;
• Er is sprake van tijdsdruk bij het overmaken van het bedrag.

Oplichtingshandeling afgestemd op het slachtoffer

In fase III gebruikt de oplichter in de regel vier handelwijzen (verder MO = modus operandi). Welke past het beste bij een specifieke slachtoffer? De vier MO zijn: 

• eerst worden kleine bedragen of goedkopere goederen gevraagd. De hoogte wordt steeds opgevoerd met tussentijds financiële crisissituaties waarbij financiële steun nodig is (foot in the door-techniek); 
• fase II wordt overgeslagen, fase III - de crisis - wordt meteen ingezet; 
• de dader vraagt een hoog bedrag, dat door de gedupeerde in spé geweigerd wordt. Daarna worden telkens kleinere bedragen gevraagd; 
• uitsluitend kleine bedragen gevraagd (foot in the face-techniek)

Iedereen kan slachtoffer worden van fraude vanwege eigen valkuilen

Een open en onbevangen slachtoffer kan door zijn persoonlijkheid (behulpzaam - inlevend) of omstandigheden (eenzaam) gemakkelijk in een aantal valkuilen stappen. Wie overkomt dat niet? Een vrouwenhaar trekt meer dan tien paarden, zegt men weleens. Hetzelfde geldt bij de heren. Liefde maakt blind en het is menselijk om juist in de liefde afwijkend gedrag “recht te willen praten”. Een bewerkt slachtoffer voelt een emotionele band met zijn/haar vermeende geliefde. Hij of zij kan daarom afwijkend gedrag van de oplichter: 

• normaliseren: “een onbekende internetpartner die om geld vraagt, is niet vreemd bezig”;
• rationaliseren: “zij is een echte pechvogel en ze heeft niemand anders om geld te vragen”;
• of beïnvloed zijn; “een militair is een man van zijn woord”;
• onder de indruk zijn: “goed opgeleide mensen doen geen slechte dingen”.

Het is menselijk om eigenschappen toe te dichten aan groepen personen (artsen, advocaten, rijke mensen, netjes gekleed enz.) zonder dat die eigenschappen op feiten berusten. Juist daarom kiezen daders profielen die betrouwbaarheid uitstralen. Wie zichzelf erop betrapt dat hij of zij excuses verzint om krom gedrag recht te trekken, is bezig in zijn eigen valkuil te stappen. Een bewustwordingsproces - waaronder alertheid over de rode vlaggen en de menselijke valkuilen - kan een potentieel slachtoffer redden van veel narigheid.

Samenvatting op hoofdlijnen

• datingfraude is een ernstig misdrijf;
• daders maken gebruik van psychologische trucs om mensen te misleiden;
• slachtoffers lijden financieel en emotioneel verlies;
• de overheid heeft een Fraudehelpdesk opgericht als steunpunt voor gedupeerden;
• artikel 326 WvSr dekt oplichting, maar datingfraude is erg complex;
• de complexiteit maakt vervolging van overzeese datingfraude lastig;
• kennismaking, afhankelijk maken en de “crisis” zijn de drie fases die meestal worden gevolgd;
• fase III kent diverse varianten om uiteindelijk geld afhandig te maken;
• het is zaak alert te zijn op allerlei rode vlaggen;
• een afbeelding kan via Google worden nagetrokken;
• Iedereen is gevoelig voor oplichting!

Lees verder

• Hoe vind ik een partner? Zoeken naar liefde vanuit jezelf