Wat moet op het etiket van cosmetische producten staan (EU)?

Cosmetische producten die in Nederland op de markt komen, dienen in verband met de bescherming van de volksgezondheid aan veel voorwaarden te voldoen. Vanuit de Europese Unie (EU) zijn aan alle lidstaten speciale bepalingen opgelegd zoals voor het etiketteren van cosmetische producten. Het etiket, de voorverpakking of de bijsluiter van een cosmetisch product spelen een belangrijke rol bij het informeren van de consument. Met behulp van zulke middelen kan de fabrikant aan zijn verplichtingen voldoen en zijn artikelen promoten. Wat zijn de wettelijke verplichtingen rondom het etiketteren? Wat staat op het etiket van cosmetische producten (EU)? Er wordt dagelijks – wereldwijd – door mensen heel wat afgespoten, gesmeerd, geschoren en gepoetst. Zuigelingen, tieners, mannen, vrouwen of senioren, zij gebruiken allemaal uiteenlopende cosmetische producten. Via de huid – het grootste orgaan van de mens – dringen allerlei stoffen het lichaam in (dermaal). Dat kan risico's met zich meebrengen. Wanneer cosmetische producten niet gereguleerd zijn, kan dat tot ernstige gevolgen leiden: een hevige allergische reactie veroorzaken bijvoorbeeld, of giftig zijn of bijzonder gevaarlijk voor jonge kinderen, bijvoorbeeld. De overheid dient daarom ervoor te waken, dat de producten die met de huid of slijmvliezen in aanraking komen, goed geregeld zijn en zo veilig mogelijk zijn voor de volksgezondheid. De Europese Unie (EU) is zich daar ook goed van bewust. Dat heeft geleid tot diverse EU verordeningen voor cosmetische producten, die onmiddellijk van kracht zijn verklaard in alle lidstaten met een verplichte, strikte naleving.

De gemiddelde consument heeft vaak geen weet aan hoeveel regels een fabrikant (producent) of importeur van cosmetische producten zich wettelijk dienen te houden. Die regels zijn uiteraard opgesteld met het oog op de volksgezondheid, maar ook om de consument verplicht te informeren, zodat een bewuste aanschaf (conform de levensstijl of lichamelijke toestand) kan worden gedaan. Een producent voldoet aan zijn informatieplicht in de vorm van diverse mededelingen en pictogrammen op het etiket van cosmetische producten. Wat wordt hier verstaan onder etiketteren?

Wat is etiketteren?

In artikel 19 van de van de EU Cosmeticaverordening met nr 1223/2009 EG staat welke informatie verplicht tot het etiketteren behoort.
Het etiketteren van een cosmetisch product vindt plaats door:

• tekst op de houder te zetten of
• op de voorverpakking te plaatsen of
• in de bijsluiter te vermelden.

Wanneer gesproken wordt over etiketteren omvat dat alle tekst, pictogrammen en cijfers op het etiket, de voorverpakking en/of de bijsluiter tezamen. Waarom staat niet alles op de houder van het product zelf? Sommige cosmetische producten zijn zo klein, dat het onmogelijk is om alle wettelijk verplichte informatie op de houder zelf weer te geven. Sommige producenten vinden misschien zoveel tekst op de houder van hun product niet esthetisch of onoverzichtelijk. Zij plaatsen liever hun verplichte informatie in de bijsluiter of verdelen het over de houder, de voorverpakking én de bijsluiter. Het gaat er ten slotte om, dat de consument geïnformeerd is.

Nederlandse taal

Een gebruiksaanwijzing (bijsluiter) of waarschuwingen op producten op de Nederlandse markt moeten in de Nederlandse taal vermeld staan of een wettelijke waarschuwingspictogram zijn. Dit komt, omdat het gebruik van zulke producten een hoog risico kunnen betekenen, zoals haarlak opspuiten tijdens het roken (open vuur vermijden). Cosmetische producten kunnen EU-breed op de markt komen. Het zal daarom duidelijk zijn, waarom een product dat gekocht is in een Nederlandse winkel een bijsluiter kan hebben in diverse talen waaronder het Nederlands(meertalige productinformatie). De lidstaten kiezen zelf welke talen in hun land zijn vereist of toegestaan op deze producten.

'Hand bij open boekwerk' pictogram

Er zijn producten waarvan de verpakking zo klein is, dat er geen ruimte is voor de ingrediëntvermelding met de gebruiksaanwijzing en waarschuwingen erbij. In een dergelijk geval kan het hand-in-open-boek-symbool helpen. De ingrediënten, gebruiksaanwijzing en waarschuwingen kunnen dan afgedrukt staan op een aparte kaart, label of folder bij het product. Soms is het etiket op de houder aangebracht als een te verwijderen sticker en komt op de houder na verwijdering onder de sticker meer informatie tevoorschijn.

Verplichte etikettering van cosmetische producten

Etiketteren houdt in – op grond van artikel 19 van de EU Cosmeticaverordening – dat altijd informatie over de volgende onderwerpen vermeld moet worden:

• de functie van het product;
• de naam en adres van de fabrikant of importeur;
• de netto hoeveelheid,
• de gebruiksvoorwaarden en waarschuwing,
• het land van productie,
• een batch of codenummer,
• de datum minimale houdbaarheid
• de gebruikte ingrediënten

Wat betekent functie van het product?

De functie van het product vertelt onomwonden precies wat het product doet. Een functie van het product kan zijn: douchgel, nagelverharder, scheerschuim of gezichtsmasker enzovoorts. De functie van het product dient expliciet vermeld te worden, tenzij de functie duidelijk uit de verpakking of productnaam af te leiden is (door de aanbiedingsvorm). Zo maakt de functienaam het iedere gebruiker duidelijk dat de aankoop een fles nagellakremover betreft en niet een gezichtslotion bijvoorbeeld.

Een productnaam kan heel anders zijn dan de functienaam van het product, omdat bij productnamen gebruik wordt gemaakt van fantasienamen, die meer tot de verbeelding kunnen spreken. Een productnaam is eerder het commerciële lokkertje om de consument te verleiden een aankoop te doen. Zo kan de productnaam voor een shampoo voor jonge kinderen ‘no more tears’ ouders aanspreken, die het tergend gehuil tijdens het badderen van de kinderen willen voorkomen, vanwege het prikken van de shampoo in de ogen. De functienaam van het product is gewoon babyshampoo en zal op het etiket, voorverpakking of op de bijsluiter daarvan staan. De functienaam dient in het Nederlands te zijn vertaald, wanneer de productnaam dat niet is. Zo is bijvoorbeeld slechts de vermelding in het Engels 'lash adhesive' onvoldoende en moet de Nederlandse vertaling ‘wimperlijm’ ook vermeld staan.

Naam en adres van fabrikant of importeur

Op het etiket staan de (naam, adres, vestigingsplaats) NAW-gegevens van de producent en/of importeur die verantwoordelijk is voor het in de EU op de markt brengen van het product. Dat kan een contactadres zijn, de klantenservice NAW en als extra informatie zelfs een websiteadres.

Hoe weet de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit die belast is met de handhaving waar zij hun controlewerkzaamheden kunnen uitvoeren? De verblijfplaats (NAW) waar het productinformatiedossier te vinden is, krijgt nadrukkelijk op het etiket een onderstreping mee. Bijvoorbeeld: afbeelding A is een etiket van een cosmetisch product van Unilever met verplichte en vrijwillige vermeldingen. Het shampoo-etiket toont het adres van de Nederlandse importeur (Unilever Nederland), een websiteadres, een gratis telefoonnummer en een onderstreept adres waar het productinformatiedossier zich bevindt (in de VK).

Land van productie

Op de etiketten van producten die buiten de Europese Economische Ruimte (EU, Noorwegen, IJsland en Liechtenstein) zijn gemaakt, staat duidelijk het land van productie te lezen. Een ander woord hiervoor is de oorsprongsmarkering. De oorsprongsmarkering is wettelijk verplicht bij geïmporteerde cosmetische producten. Te denken valt aan de woorden ‘made in the USA’ of ‘made in India’. Zo kan bijvoorbeeld de vermelding 'made in China' interessant zijn voor personen die zoveel mogelijk dierproefvrije producten willen gebruiken. Hoe precies met de oorsprongsmarkering dient te worden omgegaan, staat in de ‘niet-preferentiële oorsprongsregels’ van EU-verordening 2913/92 en 2454/93.

De importeur van producten van buiten de Europese Economische Ruimte (EU), zijn voor de wet gelijk aan de producent van producten binnen de Europese Economische Ruimte. Zo kunnen de regels niet worden omzeild. Die gelijkstelling brengt veel verantwoordelijkheid met zich mee voor een dergelijke importeur. De importeur van zulke producten staat bijvoorbeeld in voor de veiligheid van het product en is aansprakelijk voor letsel veroorzaakt door het gebruik.

Inhoudshoeveelheid

De netto inhoud op het tijdstip van afvullen, staat verplicht in gewicht of volume aangegeven. Het staat aangegeven in milliliters (ml), liters (l), gram (g) of kilo’s (kg) voor een gewicht tussen de 5 gram en de 10 kilogram. Het e-teken – na de maateenheid – geeft aan dat de aangegeven hoeveelheid nauwkeurig en volgens de geldende, wettelijke procedures is gecontroleerd. Op naleving wordt strikt gehandhaafd. Op afbeelding A staat dikgedrukt boven de barcode de inhoudshoeveelheid vermeld (250 ml℮) Het gestyleerde ℮-teken laat zien dat bij het vullen van de houder voldaan is aan de eisen in EU-verordening 2009/34/EC.

Gebruiksvoorwaarden en waarschuwingen

Op het etiket staat (hoe vanzelfsprekend het gebruik ook mag zijn) in de Nederlandse taal hoe de consument het cosmetisch product dient toe te passen, zoals "masseer de shampoo in vochtig haar, zodat het gaat schuimen". Waarschuwingen (niet gebruiken bij open vlam of contact met de ogen vermijden) of bijzondere voorzorgsmaatregelen (zoals bijgeleverde handschoenen dragen bij het gebruik van haarverf) die in de bijlagen III t/m VI van de Cosmeticaverordening staan, dienen te worden vermeld. Dit is niet het geval bij afbeelding B. Als kleine waarschuwing staat wel op afbeelding B in de gebruiksvoorwaarden als extra het woord goed tussen 'Daarna uitspoelen' vermeld.

Batch- of codenummer

Een batch- of codenummer – een uniek nummer – kan een consument veel informatie verschaffen. Het kan op verschillende manieren op een product staan, zoals gedrukt op of gestanst in de houder. Batch- en codenummers bemoeilijken het namaken van producten. De batch-of codenummer geeft onder meer informatie over de productiedatum. Het kan bijvoorbeeld fijn zijn om te weten, hoe lang een product op de schap van een winkel heeft gestaan. Helaas is het ontsleutelen van deze codes nogal lastig. Producenten hanteren elk hun eigen combinaties. Er zijn calculators online te vinden, die de formules kunnen omzetten. Verder zijn er websites die de werkwijze bij het opstellen van de batch- en codenummers van sommige merken hebben ontrafeld.

Hoe komt een batch- of codenummer tot stand? Stel dat vijfhonderd liter shampoo in één productieronde 1000 flessen vult. Deze duizend flessen ontvangen tijdens deze productieronde dezelfde unieke batch- of codenummer (met datum van productie in de code verwerkt). Mocht tijdens de productie onverhoopt een fout zijn gemaakt die de kwaliteit raakt (bijvoorbeeld vervuiling), dan kan de producent heel gericht het product herroepen en van de schappen halen. De consument hoeft maar de opgegeven batchnummer te controleren en het product te retourneren.

Op afbeelding A is een streepjescode (barcode) te zien. Het bestaat uit de bekende zwarte streepjes en witte spaties met een lange reeks cijfers. Een streepjescode heeft voor de consument geen betekenis. De scanner van de verkoper 'vertaalt' de code naar een specifiek product om dat bijvoorbeeld op een kassabon af te drukken Het kan voor een winkel(keten) ook handig zijn wat de bevoorrading bijvoorbeeld betreft, omdat het scannen van de code via links een softwareprogramma bijhoudt hoeveel stuks van een bepaald product verkocht zijn en aangevuld moeten worden.

Houdbaarheidspictogram

Om de houdbaarheid aan te geven, zijn twee verschillende systemen in de Cosmeticaverordening opgenomen. Wanneer het product ongeopend dertig maanden of langer houdbaar is, dan moet de gebruiksperiode worden vermeld. Hiervoor wordt het symbool met het geopende potje gebruikt met zwevende deksel. Is het product minder dan dertig maanden vanaf productie houdbaar, dan moet de houdbaarheidsdatum worden vermeld voorafgegaan met de woorden 'bij voorkeur te gebruiken voor eind...' of het zandloperpictogram. In sommige gevallen, waarin het concept van houdbaarheid na opening niet relevant is, hoeft de houdbaarheidsdatum niet vermeld te worden.

Ingrediëntendeclaratie INCI

INCI staat voluit voor 'International Nomenclature Cosmetic Ingredients'. Alle ingrediënten die gebruikt zijn bij de productie moeten namelijk op de verpakking worden vermeld. De INCI maakt gebruik van wetenschappelijke namen, Engelse en Latijnse namen. Om chaotische toestanden te voorkomen zijn alle ingrediënten gestandaardiseerd en is dezelfde naamsaanduiding afgesproken. Zo wordt voorkomen dat in één lidstaat voor dezelfde ingrediënt een bepaalde term wordt gebruikt (bijvoorbeeld de chemische naam) en in een andere lidstaat weer een andere term (een handelsnaam bijvoorbeeld). Dit wordt voorkomen met de zogeheten INCI standaard. Bekende INCI-namen zijn water of aqua en tocopherol voor vitamine E.

Ingredientenvermelding

Het is belangrijk om te weten wat de samenstelling is van een product. Dit kan een rol spelen bij bepaalde allergieën of levensstijlen (zoals 'vegan'). Een persoon kan allergisch zijn voor gluten of uit overtuiging geen dierproducten willen gebruiken, zoals bijenwas. Aan het etiket van een product kan hij op grond van de ingrediëntenlijst uitmaken of het product geschikt is. De eerste ingrediëntvermelding in de lijst vertelt de consument dat in het product dat specifieke ingrediënt het meeste voorkomt en zo door in afnemende mate. In principe zijn de eerste vijf vermeldingen bepalend voor het product. Ingrediënten die voor minder dan 1% in het product aanwezig zijn, mogen in willekeurige volgorde worden genoemd aan het einde van de ingrediëntvermelding.