Schulden en het huwelijk: wie is verantwoordelijk?

Bij het aangaan van een schuld zijn drie zaken van belang, te weten wie er aansprakelijk is voor de schuld, bij wie er verhaal kan worden gehaald door de schuldeiser en wie de draagplicht heeft voor de schuld. Wanneer er binnen het huwelijk een schuld wordt aangegaan door één van de echtelieden, is het niet altijd direct meer duidelijk wie er aansprakelijk is, bij wie er verhaald kan worden en wie de draagplicht heeft.

Algemeen

Als een ongehuwd, volwassen en handelingsbevoegd persoon een overeenkomst aangaat waarbij een schuld ontstaat, is de situatie gemakkelijk. De persoon die de overeenkomst aangaat is aansprakelijk voor de schuld, de schuldeiser kan de schuld verhalen op die persoon en die persoon heeft in zijn eentje de draagplicht voor de schuld. Wanneer er sprake is van een huwelijk (onder het oude recht) waarbij een gemeenschap van goederen is ontstaan, wordt dit ingewikkelder. Degene die aansprakelijk is, op wie verhaal kan worden gehaald en wie de draagplicht van de schuld heeft/hebben, is niet meer allemaal dezelfde persoon.

Sinds 1 januari 2018 is het huwelijksvermogensrecht veranderd. Waar bij een huwelijk gesloten voor 1 januari 2018 automatisch een algehele gemeenschap van goederen ontstond als er geen huwelijkse voorwaarden werden opgesteld, ontstaat sinds genoemde datum slechts een beperkte gemeenschap van goederen bij het sluiten van een huwelijk. Dit betekent dat bij huwelijken uit de als tweede genoemde categorie minder schulden in de gemeenschap vallen.

Een huwelijk gesloten vóór 1 januari 2018

Aansprakelijkheid

De aansprakelijkheid heeft betrekking op de vraag welke persoon verplicht is om een gesloten overeenkomst na te komen. Bij wie de schuldeiser vervolgens terecht kan om de schuld te innen en wie er uiteindelijk zal moeten opdraaien voor de schuld, is voor de vraag naar de aansprakelijkheid nog niet aan de orde.

In beginsel is de persoon die de overeenkomst heeft gesloten alleen aansprakelijk voor de schuld. Diens echtgenoot dus niet. Hierop bestaan enkele uitzonderingen. Zo stelt de wet dat de echtgenoot wel aansprakelijk is als er sprake is van “een verbintenis aangegaan ten behoeve van de gewone gang van de huishouding”. Dit noemen we ook wel een huishoudelijke schuld. Daarnaast is er nog het geval van aansprakelijkheid van schulden uit de gemeenschap na echtscheiding. Beide ex-echtgenoten worden dan hoofdelijk aansprakelijk voor deze schulden. Hoofdelijke aansprakelijkheid betekent dat beide partijen voor het geheel van de schuld aansprakelijk zijn.

Verhaal

Bij het verhaalsrecht gaat het om de vraag bij wie de schuldeiser kan aankloppen om de schuld te innen. Dat de schuldeiser bij iemand zijn schuld kan innen, wil niet zeggen dat dit juridisch gezien degene is die ook voor de schuld zal moeten opdraaien. Het kan zijn dat hierdoor een vordering op een ander ontstaat, maar dat is niet van belang voor het verhaal.

Hierboven is al even kort genoemd dat het huwelijksgoederenregister van belang is voor schuldeisers om te zien welke voorwaarden er van toepassing zijn op het huwelijk. Dit is van belang, omdat door te weten of er een gemeenschap van goederen is, er bepaald kan worden bij wie een schuldeiser de schuld kan verhalen. De schulden van vóór een huwelijk vloeien zonder huwelijkse voorwaarden (onder het oude recht) automatisch in de gemeenschap. Dit worden na het aangaan van het huwelijk dus gemeenschapsschulden.

Het is belangrijk om nog even kort stil te staan bij de zaaksvervanging. Dit houdt in dat bij aankopen van een goed met 50% of meer privévermogen, dit ook een privégoed wordt. Er is bij de aanschaf van zo’n goed dan dus ook sprake van een privéschuld. Het onderscheid tussen een gemeenschapsschuld en een privéschuld is van belang bij het verhaal.

Een schuldeiser kan allereerst de schuld natuurlijk verhalen op het privévermogen van de schuldenaar. Als er sprake is van een gemeenschap van goederen, kan een schuldeiser de schuld eveneens verhalen op de gemeenschap. De echtgenoot die de overeenkomst niet is aangegaan, kan dit alleen voorkomen als het een privéschuld betreft van de schuldenaar en deze echtgenoot privégoederen van de schuldenaar kan aanwijzen waarop de schuldeiser de schuld kan verhalen. Dit laatste is dus niet mogelijk als het gaat om een gemeenschapsschuld. Dit kan te allen tijde verhaald worden op de gemeenschap. Het is alleen mogelijk om de schuld te verhalen op het privévermogen van de echtgenoot als beide echtelieden hoofdelijk aansprakelijk zijn voor een schuld, zoals bij een huishoudelijke schuld.

Als er sprake is van hoofdelijke aansprakelijkheid vanwege een echtscheiding, zoals hierboven beschreven, kan de schuldeiser slechts bij de ex-echtgenoot van de schuldenaar de schuld verhalen op het gedeelte van zijn/haar vermogen dat uit de verdeelde gemeenschap komt. Verhaal op het gehele privévermogen is dus niet mogelijk.

Draagplicht

Bij de draagplicht gaat het om de vraag wie degene is die uiteindelijk voor de schuld zal moeten opdraaien. Dit is niet per definitie degene waarbij de schuldeiser de schuld kan verhalen. Dat betekent dat er na het verhaal van de schuldeiser nog tussen (ex-)echtgenoten een vordering kan bestaan. Er wordt dan gesproken van regresrecht.

Bij gemeenschapsschulden is het in beginsel de regel dat beide echtelieden voor de helft draagplichtig zijn. Op het moment dat de schuld uit de gemeenschap is betaald, zal er dan ook geen vordering tussen de echtelieden meer bestaan. Dit is uiteraard anders wanneer de gemeenschapsschuld is betaald uit privévermogen van één van de echtgenoten. Andersom is er natuurlijk ook een regresrecht als er een privéschuld is betaald uit de gemeenschap.

Wanneer er sprake is van een ontbonden gemeenschap bij echtscheiding en de schuldeiser heeft de schuld verhaald op de ex-partner die door het ontbinden van de gemeenschap hoofdelijk aansprakelijk is geworden, is er een mogelijkheid tot regres van de helft van de schuld op het privévermogen van de ex-echtgenoot. Deze persoon kan niet het gehele bedrag terugvorderen bij de ex-echtgenoot.

Een huwelijk gesloten na 1 januari 2018

Aansprakelijkheid

Bij een huwelijk gesloten na 1 januari 2018 is nog steeds degene die de overeenkomst sluit aansprakelijk, maar kan aansprakelijkheid voor de echtgenoot voortvloeien uit de wet vanwege een huishoudelijke schuld. Daarnaast is er na een echtscheiding een hoofdelijke aansprakelijkheid van beide ex-echtgenoten voor schulden uit de gemeenschap.

Verhaal

Voor wat betreft de gemeenschapsschuld is het nog steeds zo dat de schuldeiser terecht kan bij zowel het gemeenschappelijk als het privévermogen van de echtgenoot die de overeenkomst gesloten heeft. De wetgever heeft hierbij wel een extra regel toegevoegd ten aanzien van de echtgenoot die de schuld zelf is aangegaan. Onder het nieuwe recht kan deze schuldenaar de schuldeiser goederen uit de gemeenschap aanwijzen om de schuld te verhalen. Als hij dit doet mag de schuldeiser de schuld niet verhalen op het privévermogen van de schuldenaar.

Bij het verhaal van privéschulden is een geheel nieuwe regeling in de wet opgenomen. Uiteraard is het nog steeds zo dat de privé schuldeiser de schuld kan verhalen op het privévermogen van de echtgenoot die de overeenkomst is aangegaan. Echter, wanneer een schuldeiser een privéschuld wil verhalen op de gemeenschap, dan zal hij nog maar de helft van de opbrengst van een goed mogen gebruiken voor het aflossen van de schuld. De andere helft van de opbrengt komt toe aan de echtgenoot en zal in zijn/haar privévermogen terechtkomen. Als de echtgenoot dit niet wil, dan is hij/zij ook bevoegd om het gemeenschapsgoed over te nemen door betaling van de helft van de waarde uit zijn/haar privévermogen. Het goed valt vanaf dat moment in het privévermogen van de echtgenoot. Deze regeling blijft ook van toepassing na een echtscheiding.

De gewijzigde regeling ten aanzien van het verhaal van privéschulden op de gemeenschap maakt de verhouding tussen schuldeisers van de gemeenschap en privéschuldeisers ongelijk. Als er een gemeenschapsgoed wordt verkocht moet het door twee worden gedeeld. Op de ene helft hebben dan zowel de gemeenschapsschuldeiser als de privéschuldeiser een verhaalsrecht, terwijl op de andere helft alleen de gemeenschapsschuldeiser verhaal heeft.

Draagplicht

Wanneer er bij een gemeenschapsschuld niet voldoende vermogen beschikbaar is in de ontbonden gemeenschap, dan zal in beginsel de schuld door beide ex-echtgenoten voor de helft gedragen worden. De redelijkheid en billijkheid kunnen een andere verdeling mogelijk maken.

Binnen het huwelijk geldt nog steeds dat beide echtelieden voor de helft draagplichtig zijn. Bij het betalen van een gemeenschapsschuld uit de gemeenschap, is er dan ook geen regres meer mogelijk tussen beide echtgenoten.