Rechtspositie werkgever - werknemer bij staken

In Nederland komt het veelvuldig voor, soms tot ergernis van menig Nederlander: staken. Werknemers die een loonsverhoging willen, extra voorzieningen op de werkvloer of zoals recentelijk bij de RET: de publieke aanbesteding. Maar wat is de rechtspositie van de werkgever en werknemer?

Het begrip staken

De klassieke staking: “Het tijdelijk stopzetten van de werkzaamheden door werknemers om tegemoetkoming aan gestelde eisen af te dwingen”.

Elementen:

• (Loon)afhankelijkheid, men is afhankelijk van loon doordat de werkgever de werknemer voorziet in zijn levensonderhoud;
• Collectiviteit;
• Geheel neerleggen werkzaamheden;
• Pressiemiddel;
• Tijdelijkheid.

Het recht op staken is het recht om schade toe te brengen aan een derde (de werkgever).

Recht op staken?

Staken is eengezonde uitlaatklep voor een ophopend conflict, maar hoeveel moet de werkgever dulden? Het gaat vooral om de uiting van de vrijheid van arbeid, darbij draait het om een sterk collectief tegen het zwak individu. Het Siamese tweeling argument ziet op twee grondrechten, namelijk het recht op collectief onderhandelen en het recht op staken. Deze twee kunnen niet zonder elkaar, met dien verstande dat het recht op staken ten dienste van het recht op collectief onderhandelen komt. Nooit kan dat recht onbegrensd zijn. Stakingsrecht moet er wel zijn, want anders hebben werknemers geen middel om hun arbeidsrechtelijke positie te verbeteren.

Schorsingsleer

Indien de werknemer of een groep van werknemers besluiten om te gaan staken tegen het bedrijf waar ze werken, wat zijn dan de rechten van de zowel de werknemer als de werkgever. In Nederland geldt dan de schorsingsleer. In beginsel heeft de werkgever de verplichting tot de betaling van loon en de werknemer de verplichting tot het verrichten van arbeid. De schorsingsleer houdt in dat beide verplichtingen worden opgeschorst. Ook andere disciplinaire maatregelen door de werkgever op grond van werkweigering kunnen niet worden opgelegd.

Geldt de schorsingsleer onverkort? Daarover heeft de Hoge Rraad in Veurink/FNV een oordeel over gegeven): Werknemers die deelnemen aan een collectieve actie ondernomen op gezag van een erkende vakbond mogen er in beginsel van uitgaan dat deze rechtmatig is, totdat de rechter anders bepaalt. Ten aanzien van acties die binnen het actieparool blijven kunnen dan aan individuele werknemers geen disciplinaire maatregelen worden opgelegd. Dit is slechts anders indien werknemer reeds tevoren zonder meer duidelijk moet zijn geweest dat de betreffende actie de grenzen van het geoorloofde overschreed. Daarbij moet rekening worden gehouden met het inzicht en onderzoek dat van werknemer in kwestie in de gegeven omstandigheden mag worden verlangd. Dat betekent dat bij wilde stakingen de werknemer niet beschermd worden, tenzij de rechter de staking rechtmatig acht.

Hebben degene die wel willen werken ("werkwilligen") recht op loon op grond van art.7:628 BW? Hierover oordeelde de Hoge Raad in Wielemaker/De Schelde het volgende:"Georganiseerde staking ligt meer in de risicosfeer van werknemers als groep, werkwillige werknemers hebben geen recht op loon. Een “wilde staking” ligt onder omstandigheden in de risicosfeer van werkgever waarbij de werkwillige werknemers wel recht op loon hebben.

De Hoge Raad oordeeld in NS – arrest dat voor acties het loon van het voltallige personeel mag worden gekort, maar dat gebeurt meestal niet om procedures over de maatstaf die daarbij geldt te voorkomen.