IJspannenkoeken en sneeuwcirkels bij vriezend weer

IJspannenkoeken kennen we allemaal. Vanille-ijs stevig in een versgebakken pannenkoek rollen, vershoudfolie eromheen en dit pakketje even in de diepvries leggen. Intussen chocola smelten in een pannetje met een beetje melk en dan de chocoladesaus over de ijspannenkoek gieten. Smullen maar. Maar er zijn ook ijspannenkoeken in de natuur. Bij vriezend en dooiend weer, kunnen soms mooie fenomenen te bewonderen zijn.

• IJspannenkoeken
• Het ontstaan van ijspannenkoeken (ice pancakes)
• Sneeuw- en ijscirkels
• Wat zijn laagfrequente velden

IJspannenkoeken

Een ijspannenkoek is een rond stuk natuurijs met een opstaand randje. Met vele tientallen tot honderden is het mogelijk om ijspannenkoeken bij elkaar te zien op het wateroppervlak van stromend water. Een ijspannenkoek lijkt op een witte discus in het water en kan een doorsnee hebben van 10 centimeter tot soms wel 3 meter.

Het ontstaan van ijspannenkoeken (ice pancakes)

Er zijn verschillende manieren om ijspannenkoeken op het oppervlak van water te laten ontstaan. Allereerst moet het vriezen en moet het water in beweging zijn. Er kunnen dan pannenkoeken ontstaan van:

• schuim,
• vergruisd ijs of
• pakijs.

Schuim

Voor schuim-ijspannenkoeken is vorst nodig en schuim op het water. In Nederland is bijna bij elke stuw wel een schuimlaagje te vinden waar het water over de stuw klettert en schuim tot gevolg geeft. In zee maken de golven schuim waar ze neerslaan. De oorzaak van dit schuim is dat organisch materiaal in het water afgebroken wordt. Organisch materiaal van bijvoorbeeld bladeren in het water, uitwerpselen van organismen en suikers geproduceerd en uitgescheiden door algen. Hierbij komen eiwitten vrij en door de beweging van het water worden kleine draaikolken gemaakt die werken als een mixer. Het eiwit wordt als het ware opgeklopt en maakt schuim. Wanneer het nu vriest ’s nachts vormt zich een ijslaagje om het schuim. Wanneer overdag de temperaturen dan iets omhoog gaat worden de schuim- ijspannenkoeken iets zachter waardoor nieuw schuim blijft ‘kleven’ en ’s nachts weer kan bevriezen.

Vergruisd ijs of ijsgruis

IJsgruis bedekt het wateroppervlak maar maakt geen gesloten ijsvloer. Op wateren met ijsgruis worden de meeste ijspannenkoeken waar genomen. In het bewegend water worden stukken en stukjes ijsgruis meegenomen en botsen tegen elkaar. Door temperaturen rond het vriespunt of hoger wordt de buitenrand zacht en vormt zo gemakkelijk de ronde vorm met de opstaande buitenkant.
’s Nachts bevriest het weer en overdag herhaald zich dit proces met de mooie, ronde en groeiende ijsschijven tot gevolg.

Pakijs

Door het breken van pakijs (zee-ijs) met een ijsbreker ontstaan op elkaar geschoven schollen. Door de beweging van het water botsen de ijsschollen tegen elkaar en net als bij gruis-ijs, ontstaan de mooie ronde vormen: de ijspannenkoeken.

Sneeuw- en ijscirkels

In 2012 viel eind januari de vorst in Nederland in. De periode die volgde groeide uit tot een landelijke koudegolf. Een landelijke koudegolf is wanneer er vijf ijsdagen achter elkaar (overdag onder het vriespunt) zijn, waarvan drie dagen met strenge vorst (onder – 10). In Arnhem en Wageningen zijn toen ijscirkels op het natuurijs waargenomen. In Arnhem was het ijs van een vijver bevroren en lag er een cirkel op de vijver, naast meerdere halve cirkels. De cirkel was gemaakt van een dun laagje poedersneeuw. Ook in Schijndel zijn toen sneeuwcirkels op het ijs waargenomen. De sneeuwlaag was dikker als in Arnhem en het patroon was alsof het graancirkels betrof. Strak gerangschikt in herhalende ronde vormen, in een laag sneeuw.

De verklaring

Het zijn de laagfrequente velden die dit veroorzaken.

Wat zijn laagfrequente velden

Laagfrequente velden zijn trillingen. Trillingen via de lucht of de grond. Veroorzaakt door bijvoorbeeld onze apparatuur (TV, koffiezetapparaat en wasmachine), lichtnet, zwaar vrachtverkeer en windmolens. Door de trilling van buiten bijvoorbeeld vrachtverkeer, windturbines of andere machines, gaat de sneeuw verplaatsen en ontstaan de patronen.