Donder en Bliksem

Dit is een artikel over de werking van de donder en de bliksem, over wat men vroeger dacht van de bliksem, een beetje over geleidende stoffen, soorten en maten, de bliksemafleider en wat weetjes.

De bliksem

Hoe werkt de Bliksem?

Bliksem is een elektrische ontlading tussen een elektrisch geladen wolk en de aarde. Of, tussen 2 elektrisch geladen wolken. De meeste ontladingen zijn die tussen 2 wolken. Er bestaan vele theorieën over de manier waarop deze wolken elektrisch geladen worden. De meeste deskundigen houden het op een sterke opwaartse stroming van warme vochtige lucht. Doordat de druppels op grote hoogte bevriezen krijgt de wolk een negatieve lading. De aarde is altijd positief geladen.

Hoe lang en groot is een bliksemstraal?

Een bliksemstraal is met een doorsnede van ongeveer 2,5 cm dus zo ’n beetje even groot als een 2 eurostuk. Een verticale bliksemstraal is ongeveer 5 tot 6 km lang en een horizontale bliksemstraal kan wel 8 tot 16 km lang worden.

Slaat bliksem altijd op het hoogste punt in?

Dat bliksem altijd op het hoogste punt inslaat is grote onzin. Bliksem is in feite blind en ziet dus niets. Pas op 10 tot 100 m boven de aarde zoekt de bliksem een goede plek om in te slaan. Vergeleken met de enorme afstand die de bliksemstraal dan al heeft afgelegd telt dat laatste stukje dus nauwelijks mee. Op de laatste paar meters gaat de bliksem op zoek naar een goed geleiden voorwerp zoals een bliksemafleider.

Zijn er verschillende soorten bliksem?

Ja, er zijn verschillende soorten bliksem. De gewone lijnbliksem komt het meest voor, maar verder zijn er nog:

• Weerlicht
• Bliksem in een wolk: je ziet de bliksem zelf niet.
• De Parelbliksem: een ketting van bliksemflitsen die een tijdje in de lucht oplichten.
• De zeldzame Raketbliksem: je ziet geen echte bliksemflits, maar wel flitsen die langzaam achter elkaar door de lucht schieten.
• En de nog zeldzamere Bolbliksem: maar daarvan is het bestaan nooit wetenschappelijk bewezen.

Wat is de spanning en snelheid van een bliksemstraal?

Het is ongelooflijk maar waar! De spanning in een bliksemstraal kan oplopen tot honderd miljoen volt! Bliksem is ook zeer snel, gemiddeld gaat een bliksemstraal met zo’ n 60.000 km/sec richting de aarde.

Als de bliksem in de grond slaat waar gaat de stroom dan heen?

Als de bliksem inslaat ontstaat er een spanningsverschil in de grond, dit noemt men ook wel stapspanning. Dit spanningsverschil is het grootste aan de oppervlakte en op de plek waar de bliksem is ingeslagen en neemt af naarmate je dieper of verder van de plek van de inslag komt. Er ontstaat dus een soort trechter van spanningsverschil. Deze stapspanning is zeer gevaarlijk! Tijdens een onweersbui is het dan ook minder gevaarlijk wanneer je gehurkt gaat zitten met de voeten dicht bij elkaar, want zo maak je het spanningsverschil tussen je voeten zo klein mogelijk.

De donder

Wat is precies de donder en hoe ontstaat het?

De donder die je hoort is eigenlijk een zogenaamde drukgolf die ontstaat doordat de lucht rond de bliksemstraal heel erg heet wordt en daarom sterk uitzet. Geluid is wel zeer snel, maar altijd nog langzamer dan licht. Daarom zie je eerst een flits en hoor je daarna pas de donder.

Hoe komt het dat het geluid van de donder altijd anders klinkt?

Het geluid van de donder kan veel informatie verschaffen over de opbouw van de bliksem. Je hebt horizontale ontladingen, (van wolk naar wolk of, binnen een wolk) deze geven lange rollende donders. En de donders van verticale ontladingen duren korter. Blikseminslagen in de directe omgeving geven altijd een hard krakend geluid.

Vroeger

Wat is een donderglas?

Een donderglas is een oud instrument dat vroeger werd gebruikt om het weer te voorspellen. Een donderglas lijkt een beetje op een barometer en het heeft de vorm van een klein theepotje dat van boven dicht is en ongeveer voor 2/3 gevuld is met water. Door verandering van het waterniveau in het tuitje kan een luchtdrukverandering worden waargenomen. Bij zeer slecht weer op komst kan het water zelfs uit het tuitje lopen.

Wat dachten de mensen vroeger van de bliksem?

Heel vroeger geloofde men in meerdere goden en één daarvan was Wodan. Men probeerde de Goden altijd gunstig te stemmen. De Goden waren in die tijd simpele verklaringen voor bizarre natuurverschijnselen. Wanneer het ging onweren dacht men dat Wodan en Donar ruzie hadden. Wodan gooide met flitsen en Donar sloeg met een hamer op een reuzengrote tafel. Wanneer de bliksem je huis in vlammen deed opgaan was de enige verklaring dat je Wodan ongunstig had gestemd. Het is dus duidelijk dat men er alles aan deed de Goden gunstig te stemmen.

Elektriciteit

Welke stoffen geleiden elektriciteit?

Een groot aantal stoffen geleidt elektriciteit. Alle metalen zijn geleiders waarbij koper door de lage soortelijke weerstand een betere geleider is dan staal. Maar ook lucht en een aantal andere gassen met een veel hogere soortelijke weerstand kunnen elektriciteit geleiden als het ladingsverschil groot genoeg is. Bliksem is daar een voorbeeld van.

Bliksemafleider

Klopt het dat een bliksemafleider blikseminslag voorkomt?

Nee, dat is een misverstand. Er wordt wel eens gezegd dat een bliksemafleider zorgt voor een geleiding tussen de wolk en de aarde en zo een blikseminslag voorkomt, maar dat is niet zo. Wat de bliksemafleider wel doet is de bliksem opvangen en naar de aarde geleiden. Een bliksemafleider voorkomt dus schade na een blikseminslag.

Trekt een bliksemafleider de bliksem juist niet aan?

Nee, een bliksemflits die op enkele duizenden meters hoogte begint kiest pas op 10 tot 100 m boven de aarde zijn uiteindelijke doel. De afleider wordt pas gesignaleerd op het moment dat de bliksem op het punt staat het huis te treffen.

Weetjes

Geluid is veel langzamer dan licht. Je ziet eerst de flits en dan hoor je pas de donder. Je kunt dit gebruiken om de afstand tussen de onweersbui en jezelf in te schatten. Je telt het aantal seconden tussen de flits en de donder en deelt dat door 3.

Waarom deel je het door 3?

Elke seconde die je telt is namelijk 333 meter van je af. Tel je 10 seconden of minder dan is de onweersbui gevaarlijk dichtbij. Zie je een verre flits maar hoor je geen donder dan is de bui niet gevaarlijk, want dan is het ongeveer 20 km of verder van je vandaan.

Slachtoffer van de bliksem?

Een slachtoffer die door de bliksem getroffen is hoeft niet gelijk dood te zijn, maar als je door de bliksem getroffen wordt ben je wel gelijk buiten bewustzijn. Het hart stop en de ademhaling stokt. Na een paar minuten begint het hart meestal vanzelf weer te kloppen, maar de ademhaling duurt vaak langer en is dodelijk als er niet snel mond op mond beademd wordt.