Neurotransmitter: serotonine

Serotonine is een van de neurotransmitters die een invloed uitoefent op diverse delen en functies van het menselijk lichaam. De neurotransmitter serotonine kan alleen geproduceerd worden wanneer het lichaam over voldoende van het aminozuur tryptofaan beschikt. In dit artikel wordt de rol van serotonine met betrekking tot de stemming, de eetlust, de slaap en de beweging besproken. Serotonine is één van de neurontransmitters die het lichaam kent. Serotonine is een zogenaamde monoamine. 5-hydroxytryptamine (5-HT) is de scheikundige benaming van deze neurotransmitter.

Productie en gebruik van serotonine

Voor de productie van serotonine in de hersenen is het aminozuur tryptofaan nodig. Tryptofaan is stof die van nature voorkomt in onder andere kikkererwten, melk, chocolade en banaan. Met behulp van enzymen wordt tryptofaan omgezet in serotonine.

Deze neurotransmitter wordt geproduceerd en afgegeven door serotonerge neuronen in de hersenen welke naar diverse hersendelen lopen. Serotonine neuronen worden geproduceerd in de raphe nuclei. Serotonine neuronen worden afgegeven aan onder andere de gehele neocortex, de basale ganglia, temporaallimbische gebieden, de hypothalamus, het cerebellum en de hersenstam.

Serotonine wordt opgeslagen in een soort zakjes (welke we vessikels noemen) waar het wacht tot het gebruikt kan worden. Deze zakjes bevinden zich vlakbij het eind van de synaps. Wanneer serotonine losgelaten wordt door de zakjes komt het in de synaptische spleet terecht, waar het zich uiteindelijk bindt aan specifieke receptoren. De activiteit van serotonine wordt beëindigd wanneer het opgenomen wordt in de synaps waar het ofwel afgebroken wordt ofwel wacht op hergebruik.

De rol van serotonine in het dagelijks leven

Serotonine speelt een belangrijke rol bij onder andere onze stemming, het zelfvertrouwen, slaap, seksuele activiteit, emoties en eetlust. Ook speelt het een rol bij de verwerking van pijnprikkels. Hieronder wordt de rol van serotonine bij de stemming, het bewegingsstelsel, de slaap en de eetlust besproken.

Serotonine en de stemming

De meeste mensen kennen serotonine als de stof die van belang is bij de stemming en die minder aanwezig is bij depressieve mensen. Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar tryptofaandepletie en de stemming. Tryptofaandepletie is het (doelbewust) verlagen van de hoeveelheid tryptofaan in de hersenen waardoor de hoeveelheid serotonine ook automatisch verlaagt.

Bij gezonde (niet-depressieve) mannelijke proefpersonen blijkt tryptofaandepletie een duidelijke vermindering in de stemming teweeg te kunnen brengen, maar dan alleen bij mannen met familieleden met een voorgeschiedenis van depressie. Bij vrouwen met en zonder familiegeschiedenis van depressie was er een daling in de stemming te merken in het onderzoek van van der Veen en anderen, hoewel deze bij vrouwen met familieleden met een voorgeschiedenis van depressie sterker was.

Serotonine en het bewegingsstelsel

Wanneer men proefdieren grote hoeveelheden tryptofaan toedient, gaan zij repetitieve bewegingen vertonen. Dit uit zich bijvoorbeeld in het schudden van het lichaam bij een hond alsof deze net uit het water komt. Wanneer men bij mensen medicatie toedient die de hoeveelheid serotonine in de hersenen vergroot kan men last krijgen van knarsentanden en herhaalde kauwbewegingen.

Serotonine speelt ook een rol bij onze lichaamshouding. Om rechtop te kunnen blijven staan is een constante spierspanning noodzakelijk, anders zakken we als een pudding in elkaar. Het serotonerge systeem speelt hierbij op de achtergrond een rol door grote skeletspiergroepen actief te houden. Wanneer men in slaap valt neemt de hoeveelheid serotonine langzaam af, waardoor onze spieren ontspannen en wij dus niet rechtop kunnen slapen.

Serotonine en de slaap

Wanneer dieren zich in een actieve waaktoestand bevinden vertonen de serotonerge neuronen een hoge mate van activiteit. Deze neemt af wanneer het dier in een rustige waaktoestand terechtkomt en neemt nog verder af wanneer het dier langzaamaan in slaap valt. In de REM-fase van de slaap valt de serotonerge neuronale activiteit zelfs even helemaal stil. In het vervolg van de slaap neemt de activiteit langzaamaan weer toe tot de actieve waaktoestand.

Het gegeven dat serotonine nagenoeg afwezig is tijdens de REM-slaap heeft enkele implicaties voor ons gedrag tijdens het dromen. Doordat serotonine afwezig is, zijn wij namelijk als het ware verlamd. Dit zorgt er voor dat we tijdens onze slaap niet zomaar motorisch in actie schieten.

Sommige mensen hebben baat bij het slikken van melatonine tabletten om beter te kunnen slapen. Melatonine is een stof die zich van nature al in het lichaam bevindt en welke verantwoordelijk is voor het ontstaan van slaapgevoelens. Bij sommige mensen wordt deze stof echter pas heel laat in de avond afgescheiden waardoor men pas laat in slaap kan vallen. Voor de aanmaak van melatonine is - net als voor serotonine - tryptofaan nodig. Serotonine en melatonine wisselen elkaar als het ware af. Overdag is melatonine zo goed als afwezig, 's nachts is het in grote getalen aanwezig in het lichaam. Serotonine kent een omgekeerde cyclus.

Serotonine en de eetlust

Serotonine heeft een zogenaamde regulerende rol bij de eetlust. Dit wil zeggen dat serotonine een rol speelt bij het gevoel genoeg gegeten te hebben, de verzadigdheid. Wanneer men een laag niveau van serotonine in de hersenen heeft is men geneigd meer te eten. Uit diverse onderzoeken is naar voren gekomen dat voldoende aanwezigheid van serotonine de behoefte aan calorie-inname drastisch vermindert en hierdoor overgewicht tegengaat.