Neurotransmitter: dopamine

Dopamine is een van de neurotransmitters in het menselijk lichaam. De neurotransmitter dopamine speelt een belangrijke rol bij onder andere motivatie, libido, schizofrenie en de ziekte van parkinson. Het dopaminerge systeem kent drie subsystemen en verschillende dopamine receptoren.

Productie en gebruik van dopamine

De neurotransmitter dopamine wordt geproduceerd door decarboxylatie uit L-dopa. Met decarboxylatie wordt het ontrekken van koolstofdioxide uit een stof, in dit geval dus L-dopa, bedoeld. L-dopa is een stof die van nature voorkomt in bepaald voedsel en kruiden. L-dopa wordt geproduceerd uit de aminozuren L-phenylalaline en L-tyrosine door de enzymatische activiteit van tyrosine hydroxylase. L-dopa is de zogenaamde voorloper van de neurotransmitters dopamine, noradrenaline en het hormoon adrenaline.

Er zijn drie subsystemen in de hersenen die dopamine als hun primaire neurotransmitter hebben. Deze drie subsystemen zijn:

1. Het nigrostriatale systeem: invloed op de caudate nucleus en de putamen
2. Het mesolimbische systeem: invloed op de nucleus accumbens, de tuberculum olfactorium en de amygdala
3. Het mesocorticale systeem: invloed op de prefrontale cortex, de nucleus accumbens, het septum en de tuberculum olfactorium

Het nigrostriatale systeem is met name betrokken bij de lichaamshouding en het reguleren van beweging. Het mesolimbische systeem is vooral betrokken bij emotie, cognitie en geheugen. En tenslotte speelt het mesocorticale systeem een belangrijke rol bij het plannen en doelgericht handelen.

Dopamine receptoren

Veel neurotransmitters hebben diverse subtypen van receptoren, zo ook dopamine. Dopamine kent vijf subtypen, deze worden D1 tot en met D5 genoemd. Elke afzonderlijke dopaminereceptor verschilt in de volgorde van aminozuren, waardoor de gevoeligheid voor de neurotransmitter bepaald wordt. De verschillende dopamine receptoren komen in verschillende delen van de hersenen voor.

De rol van dopamine in het dagelijks leven

Dopamine en motivatie

De nucleus accumbens is een gebied in de hersenen dat deel uit maakt van het zogenaamde mesolimbische systeem. De nucleus accumbens wordt in de literatuur dikwijls beschreven als het 'beloningscentrum' van de hersenen. Een verhoging van de hoeveelheid dopamine in dit gebied zorgt voor een extreem plezierig gevoel bij een persoon. Bepaalde drugs (zoals cocaïne en amfetamine) zorgen voor een verhoging van de hoeveelheid dopamine in de nucleus accumbens. Bepaalde activiteiten (zoals naar prettige muziek luisteren) hebben hetzelfde effect.

Dopamine en libido

Prolactine is een hormoon dat de aanmaak van testosteron remt. Testosteron is een hormoon dat de zin in seks, het libido, bij zowel mannen als vrouwen stimuleert. Dopamine op zijn beurt verlaagt de afgifte van prolactine. Hoe meer dopamine je lichaam dus bevat, hoe minder testosteron er geremd wordt.

Dopamine en schizofrenie

Schizofrenie is zeer ontwrichtende psychischie stoornis die in verschillende vormen en gradaties voorkomt. Schizofrenie wordt gekenmerkt door symptomen als psychoses (met wanen en hallucinaties), denk- en gedragsstoornissen en een afwijkende beleving van de werkelijkheid.

Jarenlang is er onderzoek uitgevoerd naar wat de "dopamine hypothese van schizofrenie" genoemd wordt. Men veronderstelde hierbij dat een dopaminerge overactiviteit verantwoordelijk is voor de klachten. Bepaalde drugs die de hoeveelheid dopamine in de hersenen verhogen kunnen namelijk schizofrenie-achtige verschijnselen veroorzaken. Neuroleptica, medicijnen die dopaminerge neuronen kunnen blokkeren, verminderen de schizofrenie verschijnselen daarentegen. Sluitend bewijs is er echter tot op heden niet gevonden voor deze hypothese. Men heeft de hypothese daarom enigszins bijgesteld naar de hypothese dat de dopaminereceptoren extreem gevoelig zijn.

Dopamine en Parkinson

De ziekte van Parkinson is een ernstige hersenziekte waarbij de zenuwcellen van met name de substantia nigra langzaam afsterven. Dit veroorzaakt diverse klachten zoals stijfheid van de ledematen, trillen van de ledematen, speekselvloed, obstipatie, evenwichtsstoornissen en in een later stadium ook psychosen en dementie.

Bepaalde cellen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van dopamine in de substantia nigra zijn beschadigd. Hierdoor wordt er te weinig dopamine aangemaakt waardoor de impulsgeleiding naar de spieren niet meer naar behoren verloopt. Dit is de oorzaak van de diverse klachten rondom de ziekte van Parkinson. De oorzaak van de beschadiging aan de zenuwcellen is vooralsnog niet bekend.